Білімділік: ?Р ?кіметі, оны? за? шы?ару?а ?атысуы, ?кіметті? Президентпен ?атынасы, Парламентпен ?атынасы, ?кіметті? жергілікті ат?арушы органдармен ?атынасы, жергілікті билік органдары туралы о?ушыларды? білімдерін ?алыптастыру;
Сенат – ?Р Парламентіні? жо?ар?ы палатасы. ?кілеттік мерзімі – 6 жыл.
М?жіліс – ?Р Парламентіні? т?менгі палатасы. ?кілеттік мерзімі – 5 жыл.
Сенат ?кілеттігі мерзіміне Республика Президенті та?айында?ан 15 депутаттан, ж?не ?р облыстан, республикалы? ма?ызы бар ?аладан ж?не республика астанасынан екі адамнан сайланады. Барлы?ы 47 депутат (болаша?та оларды? саны орнынан кеткен президенттер ?атарынан к?бейеді).
Депутатты? топ – депутаттарды? ?з ?кілеттігін ж?зеге асыру, сайлау округтерінде бірлесіп ж?мыс істеу ?шін ??рылатын бірлестігі.
Фракция – депутаттарды? ?йымдас?ан тобы. Фракция Парламентте саяси партияны? немесе ?зге ?о?амды? бірлестікті? м?ддесін білдіру ма?сатында ??рылады.
Б де?гейлі с?ра?тар?а жауаптар:
?Р Президентіні? ?сынысы бойынша Конституция?а ?згерістер енгізеді, Республикалы? бюджетті бекітеді, Президентке бір жылдан аспайтын мерзімге за? шы?ару ?кілеттілігін беруге ???ылы, со?ыс ж?не бітім м?селелерін шешеді, мемлекеттік салы?тар мен алымдарды белгілейді ж?не алып тастайды, ра?ымшылы? жасау м?селелерін шешеді, халы?аралы? шарттарды ратификациялайды, т.б.
Депутат парламент сессиясында барлы? м?селелер бойынша шешуші дауыс ???ы?ын пайдаланады, депутатты? с?рау салу?а, ?абылданатын за?дарды?, ?аулыларды? жобаларына т?зетулер енгізуге ???ылы, т.б.
Парламенттік демалыс кезінде депутаттар ?здеріні? сайлау округтеріне барып, сайлаушылармен кездесіп, олардан т?скен ша?ымдарды ?арауы керек.
Парламент ?зіні? ж?мысын сессия т?ртібімен ж?ргізеді. Сессия палаталарды? біріккен ж?не о?аша Палаталарынан, Палаталарды? т?ра?ты комитеттері мен бірлескен комиссияларынан т?рады. Парламент сессиясын Республика Президенті ашады ж?не сессия Сенат пен М?жілісті? бірлескен отырыстарында жабылады. Сенат пен М?жілісті? бірлескен отырыстарында ма?ызды м?селелер ?аралады.
Парламентке енгізілген конституциялы? за?дар мен за?дарды? жобаларын ?арау?а ?абылдау, Республика Президентіне Республика Премьер-министрін та?айындау?а келісім беруі, Республика Президентіні? кезекті сайлауын хабарлау, т.б. Конституция ж?ктеген міндеттерді ат?ару.
?Р Президентіні? ?сынуымен Республиканы? Жо?ар?ы Сотыны? Т?ра?асын, судьяларын сайлау мен ?ызметтен босату, оларды? анттарын ?абылдау, Республика Президентіні? Республика ?лтты? Банкіні? Т?ра?асын, Бас прокурорын ж?не ?лтты? ?ауіпсіздік комитетіні? Т?ра?асын та?айындауына келісім беру.
За? шы?ару ынтасы ???ы?ы Республика Президентіне, Парламент депутаттарына, ?кіметке тиесілі ж?не тек ?ана М?жілісте ж?зеге асырылады. М?жіліс депутаттары ?ара?ан ж?не олады? жалпы саныны? ?штен екісіні? даусымен ма??лдан?ан за? жобасы Сенат?а беріледі, онда 60 к?ннен асырылмай за? ?аралады. Сенатты? ?штен екісі ма??лда?ан жоба за??а айналады, он к?н ішінде ?ол ?ою ?шін Президентке ?сынылады. Президент бір ай ішінде за??а ?ол ?ояды.
Азаматтарды? ???ы?тары мен бостанды?тарын ?ор?айды ж?не за?дылы? пен ???ы?ты? т?ртiптi са?тайды
?Р-ны? ?ауiпсiздiгi мен ?ор?аныс ?абiлетiн, аума?ты? т?тасты?ын са?тайды ж?не ?ор?айды, ?Р-ны? мемлекеттік шекарасын к?зету шараларын ?зiрлеп, iске асырады
Сырт?ы саясат саласында:
Келiсс?здер ж?ргiзу ж?не ?кiметаралы? келiсiмдерге ?ол ?ою туралы шешiмдер ?абылдайды
?Р-ны? шет мемлекеттермен, халы?аралы? ж?не айма?ты? ?йымдармен ?арым-?атынасты дамытуын ?амтамасыз етеді, сырт?ы экономикалы? саясатты iске асыру шараларын ?зiрлейді
Сырт?ы сауданы дамыту шараларын ?олданады, халы?аралы? ?аржы ?йымдарымен ынтыма?тасты? пен ?зара iс-?имылды ж?зеге асырады
ІІІ. ?кіметті Премьер-министр бас?арады.
?аза?стан ?кiметi — ал?алы орган. Оны? ??рамына ?кiмет м?шелерi — республиканы? Премьер-Министрi, оны? орынбасарлары, министрлер, ?зге де лауазымды адамдар кiредi, ол б?кіл ?ызметінде ?Р Президенті алдында жауапты. Оны Президент ??рады.
Республика Президентiмен, Парламентпен, Конституциялы? Ке?еспен, Жо?ар?ы Сотпен, Бас прокуратурамен, бас?а мемлекеттiк органдармен ?арым-?атынаста ?кiметтi? атынан ?кiлдiк етедi немесе ?кiмет атынан ?кiлдiк етудi тапсырады.
Халы?аралы? ?атынастарда ?кiмет атынан ?кiлдiк етедi немесе ?кiмет атынан ?кiлдiк етудi тапсырады ж?не мемлекетаралы? шарттар мен келiсiмдерге ?ол ?ояды.
?кімет ?аулыларына ?ол ?ояды. Президентке ?кiмет ?ызметiнi? негiзгi ба?ыттары туралы баяндап отырады.
?кiмет м?шелерiнi?, орталы? ж?не жергiлiктi ат?арушы органдар басшыларыны? есебiн ты?дап отырады. ?кiметтi? ?ызметін ?йымдастыру?а ж?не о?ан басшылы? жасау?а байланысты бас?а да функцияларды орындайды.
ІV. ?кіметті? за? шы?ару?а ?атысуы. ?кімет ?з ??зыретіне кіретін барлы? м?селелер бойынша за? жобаларын жасап, оларды М?жілісті? ?арауына енгізуге ???ы?ты. ?кімет даярла?ан за? жобалары сол ??жатты жасаушыларды?, сарапшыларды? ?атысуымен ?кіметті? отырысында тал?ыланады. Н?тижесінде ?кіметті? шешімі ?абылданады, содан кейін за? жобасы Парламент М?жілісіне жіберіледі.
V. ?кімет ?зіні? ?ызметі бойынша Республика Президентіні? алдында жауапты. ?кімет ?з ба?дарламасыны?, Президент тапсырмаларыны? орындалуы туралы, ?з ?ызметіні? бас?а да ба?ыттары туралы Президентке ?немі хабарлап т?рады. ?кімет Президентті? Парламент М?жілісіне за? жобасын енгізу ж?ніндегі тапсырмасын орындайды.
Конституцияда к?зделген реттерде Парламентті? алдында жауапты.
?кіметті? за? шы?ару ???ы?ы Парламент М?жілісінде ж?зеге асырылады. ?кімет ?зіні? ж?мысын Парламентте ?абылдан?ан конституциялы? ж?не жай за?дар?а с?йеніп ??рады. Жыл сайын республикалы? бюджетті Парламентті? бекітуіне тапсырып отырады.
?кіметті? жергілікті ат?арушы органдармен ?атынасы. ?кімет ат?арушы билікті? жо?ары буыны бол?анды?тан, оны? жергілікті ат?арушы органдармен арада?ы ?атынастары "билік-ба?ыну" ?станымы бойынша ??рылады.
VІ. Жергілікті билік органдары. Ат?арушы органдарыны? ж?йесіне Республика министрліктері мен комитеттері, жергілікті – облысты?, ауданды?, ?алалы? ?кімшіліктер кіреді. Жергілікті ат?арушы орган – ?кімшілікті? ??рамына – ?кім, орынбасарлары, ?кімні? аппараты, бас?армалары мен б?лімдері кіреді
Жергілікті мемлекеттік бас?аруды М?слихат д.а жергілікті ?кілді ж?не ат?ару органдары ж?зеге асырады. М?слихат депутаттарын 5 жыл мерзімге сайлайды.
V. Білгенге маржан (жа?а білімді бекіту):
?Р ?кіметі ?андай орган?
?Р ?кіметіні? ат?аратын ?ызметін ата?дар.
?Р ?кіметін кім бас?арады?
Премьер-министрді? ?кілеттіктері ?андай?
?кімет за? шы?ару?а ?атысады ма?
М?слихат ?андай ?ызмет ат?арады?
?кімшілікке ?андай ?кілеттіктер берілген?
VІ. ?йге тапсырма беру: §42, та?ырып со?ында?ы с?ра?тар?а жауап дайындау.
?осымша с?ра?тар:
1. ?кіметті? ?кілеттік мерзімін на?ты белгілеу керек деп ойлайсы? ба?
2. «егер мен Премьер-министр болсам.» атты шы?арма жазу.
VІІ. Ба?алау:
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасың үкіметіқ – құқықтық мәртебесі
Күні:
Пәні: Адам, қоғам, құқық.
Сыныбы: 9А
Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының Үкіметі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: ҚР Үкіметі, оның заң шығаруға қатысуы, Үкіметтің Президентпен қатынасы, Парламентпен қатынасы, Үкіметтің жергілікті атқарушы органдармен қатынасы, жергілікті билік органдары туралы оқушылардың білімдерін қалыптастыру;
Дамытушылық: оқушылардың материалды қабылдау, таңдау, меңгеру, салыстыру, пікірталастыру, негізгісін ажырата білу сияқты білім-біліктілігін дамыту;
Тәрбиелік: оқушылардың саяси санасын қалыптастыра отырып, білімділікке, жүйелілікке тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, слайд,ҚР Конституциясы, Қазақстан Республикасы Үкіметі туралы заңы, таратпа материалдар.
Қазақстан Республикасының Парламенті қандай орган?
Парламент неше палатадан тұрады? Оларды ата.
Сенат қандай палата? Сенат депутаттарының өкілеттілік мерзімі неше жыл?
Мәжіліс қандай палата? Мәжіліс депутаттарының өкілеттілік мерзімі неше жыл?
Сенаттың құрамы?
Мәжілістің құрамы?
Депутаттық топ қандай бірлестік болып табылады?
Фракция деген не? Ол қандай мақсатта құрылады?
Б деңгейлі сұрақтар:
Палаталардың бірлескен отырысында Парламент қандай мемлекеттік мәселелерді қарайды?
Қазақстан Республикасының Парламенті депутатының өкілеттігі қандай?
Депутаттар сайлаушылармен қандай жұмыстар атқарады?
Парламенттің жұмыс тәртібі қандай?
Мәжілістің ерекше қарауына қандай мәселелер жатады?
Сенаттың ерекше қарауына қандай мәселелер жатады?
Заң жобаларының қабылдану үрдісі қалай жүреді?
Жауаптары:
А деңгейлі сұрақтарға жауаптар:
ҚР Парламенті – Қазақстан Республикасындағы заң шығару қызметін жүзеге асыратын ең жоғары өкілетті орган.
Ол екі палатадан: Сенат пен Мәжілістен тұрады.
Сенат – ҚР Парламентінің жоғарғы палатасы. Өкілеттік мерзімі – 6 жыл.
Мәжіліс – ҚР Парламентінің төменгі палатасы. Өкілеттік мерзімі – 5 жыл.
Сенат өкілеттігі мерзіміне Республика Президенті тағайындаған 15 депутаттан, және әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және республика астанасынан екі адамнан сайланады. Барлығы 47 депутат (болашақта олардың саны орнынан кеткен президенттер қатарынан көбейеді).
Мәжілістің құрамы партиялық тізім бойынша сайланатын – 98 және Қазақсатн халқы Ассамблеясынан сайланатын – 9 депутаттан, барлығы – 107 депутаттан тұрады.
Депутаттық топ – депутаттардың өз өкілеттігін жүзеге асыру, сайлау округтерінде бірлесіп жұмыс істеу үшін құрылатын бірлестігі.
Фракция – депутаттардың ұйымдасқан тобы. Фракция Парламентте саяси партияның немесе өзге қоғамдық бірлестіктің мүддесін білдіру мақсатында құрылады.
Б деңгейлі сұрақтарға жауаптар:
ҚР Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға өзгерістер енгізеді, Республикалық бюджетті бекітеді, Президентке бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттілігін беруге құқылы, соғыс және бітім мәселелерін шешеді, мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және алып тастайды, рақымшылық жасау мәселелерін шешеді, халықаралық шарттарды ратификациялайды, т.б.
Депутат парламент сессиясында барлық мәселелер бойынша шешуші дауыс құқығын пайдаланады, депутаттық сұрау салуға, қабылданатын заңдардың, қаулылардың жобаларына түзетулер енгізуге құқылы, т.б.
Парламенттік демалыс кезінде депутаттар өздерінің сайлау округтеріне барып, сайлаушылармен кездесіп, олардан түскен шағымдарды қарауы керек.
Парламент өзінің жұмысын сессия тәртібімен жүргізеді. Сессия палаталардың біріккен және оңаша Палаталарынан, Палаталардың тұрақты комитеттері мен бірлескен комиссияларынан тұрады. Парламент сессиясын Республика Президенті ашады және сессия Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында жабылады. Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында маңызды мәселелер қаралады.
Парламентке енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын қарауға қабылдау, Республика Президентіне Республика Премьер-министрін тағайындауға келісім беруі, Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау, т.б. Конституция жүктеген міндеттерді атқару.
ҚР Президентінің ұсынуымен Республиканың Жоғарғы Сотының Төрағасын, судьяларын сайлау мен қызметтен босату, олардың анттарын қабылдау, Республика Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына келісім беру.
Заң шығару ынтасы құқығы Республика Президентіне, Парламент депутаттарына, Үкіметке тиесілі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады. Мәжіліс депутаттары қараған және оладың жалпы санының үштен екісінің даусымен мақұлданған заң жобасы Сенатқа беріледі, онда 60 күннен асырылмай заң қаралады. Сенаттың үштен екісі мақұлдаған жоба заңға айналады, он күн ішінде қол қою үшін Президентке ұсынылады. Президент бір ай ішінде заңға қол қояды.
«Кім жылдам?»
А. Кім депутат бола алады?
Ә. Парламенттің бүгінгі таңдағы Төрағалары кім?
Б. Парламент қандай орган?
В. Депутаттық сұрау салу деген не?
Г. Парламент сессиясы қай айларда жүреді?
Д. Парламент сессиясын кім ашады?
Е. Парламент сессиясы қандай отырыста жабылады?
ІІІ. Мақсат қою кезеңі: сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
ІV. Жаңа материалмен жұмыс:
Сабақтың жоспары:
І. Қазақстан Республикасының Үкіметі.
ІІ. Конституцияда белгіленген өкілеттіктері.
ІІІ. Үкіметті басқару және жауаптылық.
ІV. Үкіметтің заң шығаруға қатысуы.
V. Үкіметтің Президентпен, Парламентпен, жергілікті атқарушы органдармен қатынасы.
VІ. Жергілікті билік органдары.
Мемлекеттік Билік тармағы
Заң шығарушы Атқарушы Сот
І. Үкімет – атқарушы биліктің жоғары органы. Ол орталық және жергілікті атқарушы органдар жүйесін басқарады, солардың қызметіне басшылық етеді.
ІІ. Атқарушы биліктің жоғары органы ретінде Үкіметке кең өкілеттіктер берілген. Олар ҚР Конституциясында бекітілген.
Экономика саласында:
Мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады, республиканың қаржы жүйесін басқарады
Мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бағыттарын, оны жүзеге асырудың бағдарларын айқындайды
Республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті ұсынады
Әлеуметтік салада:
Дене тәрбиесі мен спорт, туризм, жастар проблемаларының шешілуіне ықпал етеді
Еңбекке ақы төлеу, мемлекеттің әлеуметтік қамсыздандыру саясатын жүзеге асырады
Аймақтардың әлеуметтік даму мәселелерінің шешілуін қамтамасыз етеді
Ғылым, білім, техника, мәдениет саласында:
Ғылым мен техниканы, мәдениеттi, бiлiм берудi дамыту, жаңа технологияларды енгiзу жөніндегі мемлекеттік саясатты жүзеге асырады
Әкімшілік-саяси басқару саласында:
Министрліктер мен Үкіметке кірмейтін орталық атқарушы органдар (ведомстволар) туралы ережелерді, оларды ұстауға бюджеттен бөлінетін қаржының көлемін бекітеді
Президенттің және Үкіметтің өзінің шығарған актілерінің орындалуын бақылайды
Министрліктердің, орталық атқарушы органдардың қызметіне басшылық етеді
Заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту саласында:
ҚР-ның қауiпсiздiгi мен қорғаныс қабiлетiн, аумақтық тұтастығын сақтайды және қорғайды, ҚР-ның мемлекеттік шекарасын күзету шараларын әзiрлеп, iске асырады
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайды және заңдылық пен құқықтық тәртiптi сақтайды
Құқықтық реформалардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді
Сыртқы саясат саласында:
ҚР-ның шет мемлекеттермен, халықаралық және аймақтық ұйымдармен қарым-қатынасты дамытуын қамтамасыз етеді, сыртқы экономикалық саясатты iске асыру шараларын әзiрлейді
Келiссөздер жүргiзу және үкiметаралық келiсiмдерге қол қою туралы шешiмдер қабылдайды
Сыртқы сауданы дамыту шараларын қолданады, халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық пен өзара iс-қимылды жүзеге асырады
ІІІ. Үкіметті Премьер-министр басқарады.
Қазақстан Үкiметi — алқалы орган. Оның құрамына Үкiмет мүшелерi — республиканың Премьер-Министрi, оның орынбасарлары, министрлер, өзге де лауазымды адамдар кiредi, ол бүкіл қызметінде ҚР Президенті алдында жауапты. Оны Президент құрады.
Үкiметтiң жұмысын ұйымдастырады және Үкiмет мүшелерiнiң арасындағы қызметтiк мiндеттердi бөледi.
Республика Президентiмен, Парламентпен, Конституциялық Кеңеспен, Жоғарғы Сотпен, Бас прокуратурамен, басқа мемлекеттiк органдармен қарым-қатынаста Үкiметтiң атынан өкiлдiк етедi немесе Үкiмет атынан өкiлдiк етудi тапсырады.
Премьер-министрдің өкілеттіктері
Халықаралық қатынастарда Үкiмет атынан өкiлдiк етедi немесе Үкiмет атынан өкiлдiк етудi тапсырады және мемлекетаралық шарттар мен келiсiмдерге қол қояды.
Үкімет қаулыларына қол қояды. Президентке Үкiмет қызметiнiң негiзгi бағыттары туралы баяндап отырады.
Республиканың мемлекеттiк бюджетi есебiнен ұсталатын барлық органдар үшiн қаржыландырудың және қызметкерлерiнiң еңбегiне ақы төлеудiң бiрыңғай жүйесiн Қазақстан Республикасының Президентiне бекiтуге ұсынады.
Үкiмет мүшелерiнiң, орталық және жергiлiктi атқарушы органдар басшыларының есебiн тыңдап отырады. Үкiметтiң қызметін ұйымдастыруға және оған басшылық жасауға байланысты басқа да функцияларды орындайды.
ІV. Үкіметтің заң шығаруға қатысуы. Үкімет өз құзыретіне кіретін барлық мәселелер бойынша заң жобаларын жасап, оларды Мәжілістің қарауына енгізуге құқықты. Үкімет даярлаған заң жобалары сол құжатты жасаушылардың, сарапшылардың қатысуымен үкіметтің отырысында талқыланады. Нәтижесінде Үкіметтің шешімі қабылданады, содан кейін заң жобасы Парламент Мәжілісіне жіберіледі.
V. Үкімет өзінің қызметі бойынша Республика Президентінің алдында жауапты. Үкімет өз бағдарламасының, Президент тапсырмаларының орындалуы туралы, өз қызметінің басқа да бағыттары туралы Президентке үнемі хабарлап тұрады. Үкімет Президенттің Парламент Мәжілісіне заң жобасын енгізу жөніндегі тапсырмасын орындайды.
Конституцияда көзделген реттерде Парламенттің алдында жауапты. Үкіметтің заң шығару құқығы Парламент Мәжілісінде жүзеге асырылады. Үкімет өзінің жұмысын Парламентте қабылданған конституциялық және жай заңдарға сүйеніп құрады. Жыл сайын республикалық бюджетті Парламенттің бекітуіне тапсырып отырады.
Үкіметтің жергілікті атқарушы органдармен қатынасы. Үкімет атқарушы биліктің жоғары буыны болғандықтан, оның жергілікті атқарушы органдармен арадағы қатынастары "билік-бағыну" ұстанымы бойынша құрылады.
VІ. Жергілікті билік органдары. Атқарушы органдарының жүйесіне Республика министрліктері мен комитеттері, жергілікті – облыстық, аудандық, қалалық әкімшіліктер кіреді. Жергілікті атқарушы орган – әкімшіліктің құрамына – әкім, орынбасарлары, әкімнің аппараты, басқармалары мен бөлімдері кіреді
Жергілікті мемлекеттік басқаруды Мәслихат д.а жергілікті өкілді және атқару органдары жүзеге асырады. Мәслихат депутаттарын 5 жыл мерзімге сайлайды.
V. Білгенге маржан (жаңа білімді бекіту):
ҚР Үкіметі қандай орган?
ҚР Үкіметінің атқаратын қызметін атаңдар.
ҚР Үкіметін кім басқарады?
Премьер-министрдің өкілеттіктері қандай?
Үкімет заң шығаруға қатысады ма?
Мәслихат қандай қызмет атқарады?
Әкімшілікке қандай өкілеттіктер берілген?
VІ. Үйге тапсырма беру: §42, тақырып соңындағы сұрақтарға жауап дайындау.
Қосымша сұрақтар:
1. Үкіметтің өкілеттік мерзімін нақты белгілеу керек деп ойлайсың ба?
2. «егер мен Премьер-министр болсам ...» атты шығарма жазу.
Мемлекеттік Билік тармағы
