«?аза?» деген атаумен тарих?а шы??ан ?аза? хал?ыны? ??рыл?ан кезінде шы??ан атау?а байланысты 465 жылды алып отыр. Шынды?ында ?аза? мемлекеті деген ??ым бар, ж?не ?аза? мемлекеттігі деген ??ым бар. ?аза? мемлекеті атайтын жері біріншіден, оны? т?тас териториясы болуы керек. Сол територияда белгілі бір халы? т?руы керек. Осы т?р?ыдан алса? ?аза? территориясы тек ?ана 465 жылдарда?ы аума?ты мекендеген халы?ты? ар?ы тарихын алатын болса? са?тарды?, ??ндарды? заманынан бастап одан кейін XI ?асырда?ы т?рік ?а?анатынан баста?ан аума?тарды? барлы?ы ?аза?ты? жері. Сол этностарды? ішінен «?аза?» деген атаумен белгілі болды. Тарихы бір, м?дениеті бір, арманы мен тілі бір териториясы бір жерді мекендеген ?аза?ты? ар?ы ата бабасы деп ?арайтын болса?, онда бізде берісінен ?ара?анда VI ?асырдан бастау керек. Кешегі батыс т?рік ?а?анатыны? териториясы б?л ?аза? мемлекетіні? ал?аш?ы ?алыптасу кезе?і. Б?гінгі жас ?рпа? ?шін, ?сіресе т?уелсіздікпен ?атар ту?ан жас ?рендер ?шін немесе сонау 85 жыл?ы ту?ан жас ?рпа? ?шін керек. ?йткені оны? алдында?ы ?рпа? ?аза? мемлекетіні? бол?анды?ын біледі. Батырлар жырын о?ып ?скен ?рпа?ты? санасында ?аза? мемлекетіні? бол?анды?ы туралы ма??лмат бар. Ал 80-ші жылды? ортасында ту?ан ?рпа?та м?ндай ма??лмат жо?. Бізді? мемлекеттігімізді? тарихын тере?нен білу ?шін «?аза?» деген атауды? пайда бол?ан кезінен бастап, тойла?анымызды? ?зі не ?шін керек? Бізді? елдігімізді к?рсету ?шін, жерімізді ?ор?айтын ?рпа?ты т?рбиелеу ?шін, д?ниеж?зілік ?ркениеттен алатын бізді? орнымызды к?рсету керек. Д?ниеж?зілік аренада «?аза?» деген халы?ты? субьектілік таныл?анды?ын білдіру керек. Т?л?алар ар?ылы тарихты таныту керек. Тарихты? ?оз?аушы к?ші халы? бол?анмен, тарихты? д??гелегін ал?а жылжытатын тарихи т?л?аларды? пендешілігін емес, жасампазды?ын, бас?арушылы?ын зерттей отырып б?гінгі ?рпа??а т?сіндіру керек. Сонды?тан да ?аза? ханды?ы деген с?зді ?аза? мемлекеті м??гілік ел. ?аза? хал?ыны? 550 жылды?ы дегеніміз ?аза? мемлекетіні? ??рылуыны? жа?а классикалы? д?уірі. О?ан дейін, ?алыптасу, есею, даму, г?лдену кезе?і болды. Т?уелсіз ?аза?стан деген мемлекет сол классикалы? д?уірден кейінгі ??лдырап, мы? ?ліп, мы? тірілген мемлекетті ?айтадан жа?а сатыда, жа?а сапада, жа?а д?уірде ?алпына келтірді.
?аза? хал?ыны? тарихы со?па?ты, со?ты?палы бол?анын білеміз. ?аза? хал?ын мы? ?ліп, мы? тірілген деп жатады. ?аза? ханды?ыны? 550 жыл толуын атап ?ту туралы Елбасыны? ?сынысы Т?уелсіз ?аза?стан тарихында?ы, рухани ке?істігіндегі ?лкен бір елеулі д?ние деп ба?алау?а болады. ?аза? хал?ыны? тарихы бар, ?аза? мемлекетіні? тарихы бар ?ой. Осыдан 550 жыл б?рын ?аза? ханды?ы ??рылып, оны Керей Ж?нібек хандарыны? бастауымен ??рыл?анды?ын тарихтан, ?дебиеттен а?ыз ??гімелерден білеміз. ?аза? хал?ыны? та?дырлы тарихы 550 жылды?пен шектелмейтіні ж?не белгілі. Жеке ханды? болып ??рылып, Орта Азияда т?ркі халы?тарыны? ортасында жеке ?зіні? еншісін алып, ?аза? ханды?ыны? ??рылуы ол да ?лкен тарихи о?и?а. ?азіргі кезде б?кіл БА? болсын ?о?амды? пікірлерді? арасында естіліп жатады. ?аза? хал?ыны? ?зіні? мемлекеті болма?ан, шекарасы, Астанасы болма?ан деген секілді с?здерге на?ыз тарихи жауап деп ойлаймын. ?йткені, осыншама ?лан?айыр аспанны? асты жерді? ?стін мекендеген адамзат тарихында «?аза?ия» елі «?аза?ия» мемлекеті жер к?лемі жа?ынан 9-шы орында т?руыны? ?зі к?п сырды а??артса керек. К?п д?иеге бармай-а? ?аза? хал?ыны? ежелден жауынгер, батыр, дана, бол?анды?ын тану?а болады. ?аза? мемлекетіні? 550 жылды?ында е? бірінші атап айтатын ?асым ж?не Ж?нібектер баста?ан ?лы м?ратты ?зіні? діттеген ма?сатына жеткізген ол – Абылай хан. Б?гінде т?уелсіздікке азатты??а жеткізген алаш хал?ына Алланы? мейрімі т?скен к?н деп ба?алаймын. Кешегі Абылай оны? ісін жал?астыр?ан Кенерасы Наурызбайларды? да е?бегін, ерлігін елі мен жері ?шін осы ?аза? сахарасында жоры??ан ?аза? ханды?ын са?тап ?алу жолында?ы е?бектерін айтпай кетуге болмайды. Сол м?рат ара?а ?асыр салмай-а? т?уелсіздікпен жал?асты.
Кешегі алаш зиялыларыны? к?зін к?рген бізді? зиялы ?айым оларды ?мыт?ан жо?. Б?гінгі т?уелсіз ?аза?станны? баянды ба?ытты болаша?ы алаш зиялыларыны? асыл арманыны? ?міт ?уатымен жанданып жасампаз болып келе жатыр деп айту?а болады. ?рине, ?ткенге еш?ашанда топыра? шашу?а болмайды. Барлы?ы да т?уелсіз алаш еліні? аспанында ая? астынан бола ?алды деу д?рыс емес, оларды? барлы?ы да ?асырлар ?ойнауында жат?ан кешегі ата-бабаларымызды? асыл м?раты а?сары осыны? барлы?ы ?збей саба?тасып отырып, б?гінгі т?уелсіз елді? санасына, жас ?рпа?ты? ж?регіне сі?іп дары?ан ?асиет деп ойлаймын. Сонды?тан да ?аза? мемлекетіні? 550 жылды?ын ресми т?рде атап ?ту бізді? іргемізді? беки т?суіне ба?ытты, баянды ынтыма?ымызды? одан ?рі ?ркендай т?суіне ?лкен себепкер болады. Шын м?нінде б?гінгі ?рпа? ?зіні? ?андай елде, ?андай жерде туып ?скендігін, ?з ата-бабалары ?андай д?режеде бол?анды?ын т?йсініп ?суі шарт. ?аза? ханды?ыны? 550 жылды?ын Елбасымыз Н.?.Назарбаев т?уелсіздікті? кемел ша?ында айт?ан жас ?рпа?ты? санасына сі?іруге ба?ытта?ан келелі ?сынысы деп ?абылдаймын.
Біреулерге 550 жылды? той аз болып к?рінуі м?мкін. Ал шын м?нінде б?л ?лкен ?лы тарих. Ресейді? де мемлекеттік тарихы 100 жылдан кейін басталады. Романовтарды? билікке келуі. Ресейді? бірт?тас мемлекет болуы. О?ан дейін олар князды? болды. Ал ?аза? олардан б?рын пайда болды. ?рине, ?аза? ханды?ыны? алдында біздерде бірнеше мемлекет болды. ?лы к?кт?ріктер империясыны? бол?аны, ??ндар мен ?арлы?тар д?уірі, о?ы, ?ыпша? д?уірі м?ны? бірі мемлекет болып естептеледі. Б?л мемлекеттерді? ?з орны болды. Сол ?лы бабаларымызды? орнат?ан мемлекеттері жер бетінде сайрап жатыр. ?рине, ?аза? ханды?ы со?ты?палы, со?палы жол кешті. ??ла?ан кезі мен боданды??а т?скен кезі болды. Біра?, міне Т??ірді? к?зі т?су болып біз т?уелсіздік алды?. Сол т?уелсіздік бізді ?лы ма?саттар мен армандар?а жетелеп отыр. ?аза? ханды?ыны? 550 жылды?ын тойлаймыз деген дуалы с?зі б?кіл халы?ты? ж?регінде ?лкен ?міт ?ялатты.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?аза? ханды?ыны? 550 жылды? тойы! »
Тулепова Жадра Ускенбаевна
Тараз қаласы
Ө.Жолдасбеков атындағы №50 орта мектебінің
бастауыш сынып мұғалімі
Қазақ хандығының 550 жылдық тойы!
«Қазақ» деген атаумен тарихқа шыққан қазақ халқының құрылған кезінде шыққан атауға байланысты 465 жылды алып отыр. Шындығында қазақ мемлекеті деген ұғым бар, және қазақ мемлекеттігі деген ұғым бар. Қазақ мемлекеті атайтын жері біріншіден, оның тұтас териториясы болуы керек. Сол територияда белгілі бір халық тұруы керек. Осы тұрғыдан алсақ қазақ территориясы тек қана 465 жылдардағы аумақты мекендеген халықтың арғы тарихын алатын болсақ сақтардың, ғұндардың заманынан бастап одан кейін XI ғасырдағы түрік қағанатынан бастаған аумақтардың барлығы қазақтың жері. Сол этностардың ішінен «қазақ» деген атаумен белгілі болды. Тарихы бір, мәдениеті бір, арманы мен тілі бір териториясы бір жерді мекендеген қазақтың арғы ата бабасы деп қарайтын болсақ, онда бізде берісінен қарағанда VI ғасырдан бастау керек. Кешегі батыс түрік қағанатының териториясы бұл қазақ мемлекетінің алғашқы қалыптасу кезеңі. Бүгінгі жас ұрпақ үшін, әсіресе тәуелсіздікпен қатар туған жас өрендер үшін немесе сонау 85 жылғы туған жас ұрпақ үшін керек. Өйткені оның алдындағы ұрпақ қазақ мемлекетінің болғандығын біледі. Батырлар жырын оқып өскен ұрпақтың санасында қазақ мемлекетінің болғандығы туралы мағұлмат бар. Ал 80-ші жылдың ортасында туған ұрпақта мұндай мағұлмат жоқ. Біздің мемлекеттігіміздің тарихын тереңнен білу үшін «қазақ» деген атаудың пайда болған кезінен бастап, тойлағанымыздың өзі не үшін керек? Біздің елдігімізді көрсету үшін, жерімізді қорғайтын ұрпақты тәрбиелеу үшін, дүниежүзілік өркениеттен алатын біздің орнымызды көрсету керек. Дүниежүзілік аренада «қазақ» деген халықтың субьектілік танылғандығын білдіру керек. Тұлғалар арқылы тарихты таныту керек. Тарихтың қозғаушы күші халық болғанмен, тарихтың дөңгелегін алға жылжытатын тарихи тұлғалардың пендешілігін емес, жасампаздығын, басқарушылығын зерттей отырып бүгінгі ұрпаққа түсіндіру керек. Сондықтан да қазақ хандығы деген сөзді қазақ мемлекеті мәңгілік ел. Қазақ халқының 550 жылдығы дегеніміз қазақ мемлекетінің құрылуының жаңа классикалық дәуірі. Оған дейін, қалыптасу, есею, даму, гүлдену кезеңі болды. Тәуелсіз Қазақстан деген мемлекет сол классикалық дәуірден кейінгі құлдырап, мың өліп, мың тірілген мемлекетті қайтадан жаңа сатыда, жаңа сапада, жаңа дәуірде қалпына келтірді.
Қазақ халқының тарихы соқпақты, соқтықпалы болғанын білеміз. Қазақ халқын мың өліп, мың тірілген деп жатады. Қазақ хандығының 550 жыл толуын атап өту туралы Елбасының ұсынысы Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы, рухани кеңістігіндегі үлкен бір елеулі дүние деп бағалауға болады. Қазақ халқының тарихы бар, қазақ мемлекетінің тарихы бар ғой. Осыдан 550 жыл бұрын қазақ хандығы құрылып, оны Керей Жәнібек хандарының бастауымен құрылғандығын тарихтан, әдебиеттен аңыз әңгімелерден білеміз. Қазақ халқының тағдырлы тарихы 550 жылдықпен шектелмейтіні және белгілі. Жеке хандық болып құрылып, Орта Азияда түркі халықтарының ортасында жеке өзінің еншісін алып, қазақ хандығының құрылуы ол да үлкен тарихи оқиға. Қазіргі кезде бүкіл БАҚ болсын қоғамдық пікірлердің арасында естіліп жатады. Қазақ халқының өзінің мемлекеті болмаған, шекарасы, Астанасы болмаған деген секілді сөздерге нағыз тарихи жауап деп ойлаймын. Өйткені, осыншама ұланғайыр аспанның асты жердің үстін мекендеген адамзат тарихында «Қазақия» елі «Қазақия» мемлекеті жер көлемі жағынан 9-шы орында тұруының өзі көп сырды аңғартса керек. Көп дүиеге бармай-ақ қазақ халқының ежелден жауынгер, батыр, дана, болғандығын тануға болады. Қазақ мемлекетінің 550 жылдығында ең бірінші атап айтатын Қасым және Жәнібектер бастаған ұлы мұратты өзінің діттеген мақсатына жеткізген ол – Абылай хан. Бүгінде тәуелсіздікке азаттыққа жеткізген алаш халқына Алланың мейрімі түскен күн деп бағалаймын. Кешегі Абылай оның ісін жалғастырған Кенерасы Наурызбайлардың да еңбегін, ерлігін елі мен жері үшін осы қазақ сахарасында жорыққан қазақ хандығын сақтап қалу жолындағы еңбектерін айтпай кетуге болмайды. Сол мұрат араға ғасыр салмай-ақ тәуелсіздікпен жалғасты.
Кешегі алаш зиялыларының көзін көрген біздің зиялы қайым оларды ұмытқан жоқ. Бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның баянды бақытты болашағы алаш зиялыларының асыл арманының үміт қуатымен жанданып жасампаз болып келе жатыр деп айтуға болады. Әрине, өткенге ешқашанда топырақ шашуға болмайды. Барлығы да тәуелсіз алаш елінің аспанында аяқ астынан бола қалды деу дұрыс емес, олардың барлығы да ғасырлар қойнауында жатқан кешегі ата-бабаларымыздың асыл мұраты аңсары осының барлығы үзбей сабақтасып отырып, бүгінгі тәуелсіз елдің санасына, жас ұрпақтың жүрегіне сіңіп дарыған қасиет деп ойлаймын. Сондықтан да қазақ мемлекетінің 550 жылдығын ресми түрде атап өту біздің іргеміздің беки түсуіне бақытты, баянды ынтымағымыздың одан әрі өркендай түсуіне үлкен себепкер болады. Шын мәнінде бүгінгі ұрпақ өзінің қандай елде, қандай жерде туып өскендігін, өз ата-бабалары қандай дәрежеде болғандығын түйсініп өсуі шарт. Қазақ хандығының 550 жылдығын Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев тәуелсіздіктің кемел шағында айтқан жас ұрпақтың санасына сіңіруге бағыттаған келелі ұсынысы деп қабылдаймын.
Біреулерге 550 жылдық той аз болып көрінуі мүмкін. Ал шын мәнінде бұл үлкен ұлы тарих. Ресейдің де мемлекеттік тарихы 100 жылдан кейін басталады. Романовтардың билікке келуі. Ресейдің біртұтас мемлекет болуы. Оған дейін олар княздық болды. Ал қазақ олардан бұрын пайда болды. Әрине, қазақ хандығының алдында біздерде бірнеше мемлекет болды. Ұлы көктүріктер империясының болғаны, Ғұндар мен қарлықтар дәуірі, оғы, қыпшақ дәуірі мұның бірі мемлекет болып естептеледі. Бұл мемлекеттердің өз орны болды. Сол ұлы бабаларымыздың орнатқан мемлекеттері жер бетінде сайрап жатыр. Әрине, қазақ хандығы соқтықпалы, соқпалы жол кешті. Құлаған кезі мен бодандыққа түскен кезі болды. Бірақ, міне Тәңірдің көзі түсу болып біз тәуелсіздік алдық. Сол тәуелсіздік бізді ұлы мақсаттар мен армандарға жетелеп отыр. Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлаймыз деген дуалы сөзі бүкіл халықтың жүрегінде үлкен үміт ұялатты.
