Стандарттарга дууштур тыва дыл, чогаал кичээлдеринин тургузуу.

Стандарттарга дууштур тыва дыл, чогаал кичээлдеринин тургузуу.

Монгуш Айлана Борбак-ооловна,

Каа-Хем суурнун № 2 школазы.

План: I. Теория

• 1 . Кичээлге белеткенип тура, кайнаар, чууже кичээнгей салза чогуурул?
• 2. Кичээлдернин тургузуу чуден хамааржырыл?
• 3. Кичээлдернин хевирлери.
• 4. Кичээлдин хевиринин аайы-биле чижек тургузуу.
• 5. Кичээлдин технологтуг картазы.
• 6. УУД. Ол чул? Анаа чулер хамааржырыл?

II. Практика

• 1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли. (чогаалга)
• 2. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли. (тыва дыл)
• 3. Тыва дыл кичээлинде частырыгларны эдеринин 1 аргазы.
• 4. Класстан дашкаар ажылдын (внеурочка) 1 хевири.
• 5. Хыналданын бир хевири (тест)
• 6. Холушкак хевирнин чижек кичээли.

1. Кичээлге белеткенип тура, кайнаар кичээнгей угландырза чогуурул?

• Кичээлдин чадаларын (кезектерин) бодамчалыг тургузар.
• 1. Ооренир материалдын темазы.
• 2. Теманын дидактиктиг сорулгаларын тодарадыры.
• 3. Кичээлдин хевири.
• 4. Кичээлдин тургузуун боданып алыры.

• 5. Кичээлдин дериг-херексели, материал-техниктиг хандырылгазы.
• 6. Методтарны шын шилип алыры.
• 7. Ажылдын хевирлери.
• 8. Билигни унелээри.
• 9. Туннел ундурери (рефлексия)

Кичээлди белеткеп тура, чуну удуртулга болдурар силер?

• - Кичээлдин тургузуун.

Кичээлдин тургузуу деп чул?

• Кичээлдин кезектеринин аразында харылзаазы, дидактиктиг сорулгаларга дуушкээ, кичээлди чадаларынын аайы-биле
• чыскаап, аайлаары, «чурумчудуп алыры».

Чанчылчаан хевирнин кичээлинин тургузуу:

• 1. Мурнунда ооренгенин айтырары. (айтырыг - харыы)
• 2. Чаа теманын тайылбыры.
• 3. Быжыглаашкын.
• 4. Онаалга.

2 . Кичээлдин тургузуу чуден хамааржырыл?

• Кичээлдин тургузуу кичээлдин хевиринден кол хамааржыр.

3. Кичээлдернин хевирлери.

• 1 . Чаа билиглерни шингээдип

• алырынын кичээли. - Урок усвоения новых знаний.

• 2. Билиглерин долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээли. Быжыглаашкын кичээли. - Урок комплексного применения знаний. Урок закрепления.

• 3. Катаптаашкын кичээли. – Урок актуализации знаний.
• 4. Билиглерни системажыдарынын кичээли. Туннел. - Урок систематизации и обобщения знаний.

• 5. Хыналда кичээл. – Урок контроля знаний и умений.

6. Частырыглар-биле ажыл – Урок коррекции знаний, умений, навыков.

7. Холушкак хевирнин кичээли.

- Комбинированный урок.

4 . Чаа билиглерни шингээдип алырынын кичээлинин тургузуу.

• 1. Организастыг кезээ.
• 2. Мотивация (кичээнгейни хаара тудуп алыры, сорулга салыры, сорулга, теманы тывары)
• 3. Катаптаашкын (актуализация)
• 4. Чаа билиглернин баштайгы шингээдип алыышкыны.
• 5. Билген чуулунун баштайгы хыналдазы.
• 6. Баштайгы быжыглаашкын.
• 7. Онаалгага тайылбыр ажылы, инструктаж
• 8. Рефлексия (Сайгарылга, туннелди ундурери)

Билиглерин долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээлинин тургузуу.

• 1. Орг. кезээ.
• 2. Актуализация. Онаалга хыналдазы.
• 3. Мотивация. Сорулганы тывары азы сорулга салыры.
• 4. Баштайгы быжыглаашкын: - таныыры байдалда - оскерткен хевирде
• 5. Билиглерни чедип алыры, чогаадыкчы ажыл. Проблемниг онаалгалар кууселдези.
• 6. Онаалгага хамаарыштыр медээ, тайылбыр.
• 7. Кичээлге хамаарыштыр бодалдар, сайгарылга .

Катаптаашкын кичээлинин тургузуу.

• 1 . Орг. кезээ.
• 2. Мурнунда алган билиглерин хынаары, чогаадыкчы ажылче углаары.
• 3. Мотивация. Кичээлдин сорулгазынче углаары, теманы тывары.
• 4. Актуализация: - хыналда ажылга белеткээр сорулгалыг
• - чаа теманы оорениринге белеткээр сорулгалыг
• 5. Билиглерни «чаа байдалда» ажыглап билири.
• 6. Билиглерин системажыдып, быжыглаары.
• 7. Шингээткен билиглерни хынаары, частырыгларны эдери, сайгарылга.
• 8. Онаалганын тайылбыры, инструктаж.
• 9. Рефлексия.

Билиглерни системажыдарынын кичээлинин тургузуу.

• 1. Орг.кезээ.
• 2. Мотивация. Кичээлдин сорулгазын тургузары.
• 3. Катаптаашкын.
• 4. Билиглерни ханыладыры, делгемчидери-биле ажылдар. Оореникчилерни … хаара тудары. Айтырыгларны эде салыры.
• 5. Билиглерни «чаа байдалда» ажыглаары.
• 6. Шингээттинген билиглернин хыналдазы, частырыглар-биле ажыл
• 7. Рефлексия. Туннелдер ундурери. Сайгарылга.

Хыналда кичээлдин тургузуу

• 1. Орг.кезээ.
• 2. Мотивация. Кичээлдин сорулгазын тодарадыры.
• 3. Теориялыг билиглерин шингээдип алганын хынаары. (Бердинген онаалгаларны уруг бурузу «ууптар» ужурлуг) 1 вариант, 2-ги вариант…
• Хевирлери: Бижимел, тест, зачёт, аас-биле…
• 4. Рефлексия.

Частырыглар-биле ажыл кичээлинин тургузуу.

• 1. Орг.кезээ.
• 2. Мотивация.
• 3. Хыналданын (диагностиканын, мониторингинин) туннели. Частырыгларнын хевирлери, чедир билбээн чуулдери. Частырыгларны эдер талазы-биле ажылдар.
• 4. Бажынга онаалгага хамаарыштыр тайылбыр, немелде медээ, инструктаж.
• 5. Рефлексия.

Холушкак хевирнин кичээлинин тургузуу

• 1. Орг.кезээ.
• 2. Мотивация.
• 3. Актуализация. Катаптаашкын.
• 4. Чаа билиглерни эге чадада шингээдип алыры.
• 5. Билип алганынын баштайгы хыналдазы
• 6. Баштайгы быжыглаашкын.
• 7. Шингээттинген билигни хынаары, частырыгларны эдери, немелде тайылбыр
• 8. Онаалга. Инструктаж.
• 9. Рефлексия.

Кичээл тургузуунга хамаарыштыр туннел:

• 1 . Турум кезектер (чадалар) бар - (статичные элементы)

• 2. динамиктиг кезектер - динамичные элементы. (оскерлиичел)

5. Технологтуг карта.

• 1 ) Дидактика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы.
• 2) Методика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы.
• 3) Стандарт аайы-биле кичээлдин технологтуг картазы.

Дидактиктиг тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы

• Тема:
• Класс:
• Кичээлдин хевири:

Кичээлдин тургузуу

Оореникчинин ажыл-чорудулгазы

Башкынын ажыл-чорудулгазы

Орг кезээ

Туннелдер чедип алырынче угланган онаалгалар, мергежилгелер

Кат-н

Эртемни оорениринин туннелдери

Чаа билиглер

Быжыгл-н

Бот тускайлан

Хыналда

предметтиг

метапредметтиг

рефлексия

Методика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин картазы.

Кичээлдин кезектери

Кичээлдин методиктиг тургузуу

методтар

Орг кезээ

Кичээлдин хевири

Актуализ

принциптер

Шинчилел…

Чаа билигл шингээдири

Ажылдын хевири

Быжыглаашкын

Семинар, лекция, оюн…

башкынынсозу

Дерилгези

тематиктиг

Рефлексия

толевилел

ууд

коргузуг

Онаалга

болуктеп

Проблема-тематиктиг

Бот тускайлан

Коллект-г

Карточка,

Ном, аудиобижидилге

Видеосюжет…

тест

Ооредилге

кыдыраажы

Стандарт аайы-биле кичээлдин технологтуг картазы.

Кичээлдин этавы

Башкынын ажыл-чорудулгазы

Орг кезээ

Актуализация

Оореникчилернин

Ажылчын байдалче киирип, кичээнгейни хаара тудары

ажыл-чорудулгазы

УУД (эртем ооредиринин туннелдери)

Ажылдаарынга, билиглерни алырынга белеткел

Билиинин деннелин тодарадыр, частырыгларны сайгарар…

Тускай мергеж-лер,

Бот -тускайлан:

Предметтиг:

онаалгалар кууседири…

Коммуникативтиг:

Метапредметтиг:

Регулятивтиг:

Бот-тускайлан:

6. Эртемни ооредиринин туннелдери. УУД.

• 1. Бот-тускайлан туннелдер (личностные)
• 2. предметтиг туннелдер
• 3. метапредметтиг.

1. Бот-тускайлан туннелдер (личностные)

• Оореникчинин бодунун узел-бодалын бот-тодарадып, бот сайзырадып, бот-углап билиринче; оорениринин чугулазын, чаа билиглер шингээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, хой чоннарнын аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузары, ону боттандырарынче угланган болур.

2. Предметтиг туннелдер

• Эртемнин тускайланын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырынын янзы-буру аргаларын ажыглап шингээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап оорениринче, эстетиктиг корушту хевирлээринче угланган .

3. Метапредметтиг.

Бот-тускайлан: оске эртемнернин теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир шингээдири

Коммуникативтиг: оске кижилер-биле, башкы, эш-оору-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея ундуруп шыдаары, бодалдарын чиге, дорт илередири, оске кижиге унелел бээри…

• Регулятивтиг – бот-угланыышкынныг: сорулга салып билири, план тургузуп, туннел ундуруп, бодунга унелел бээри… «чуну билип алдым», «чуну билип алыр мен…»
• Чаа билиг алырынын туннелдери – познавательные: рефлексия, анализ, сайгарылга, деннээри…

Практиктиг кезээ.

• 1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли.
• К-Э.Кудажы «Тараа» 1-ги кичээл.

• Ды ң надын бе, оглум. – Ды ң надым, ды ң надым. – Аас-кежиктиг болур сен, оглум - деп, Чолдак-Кадай кырган-авам чугаалады. – Узун назылыг болур сен, оглум - деп, К ө к-Кадай кырган-авам немеди».

• - Кайы чогаалдан узундул? «Степан Агбанович спиннинг мыры ң ай октай албас кижи чораан. Орааштырып-ла алыр. Оон ону чазып олура х ү нзээр. Оо ң орнунга балык ишти аштап, м ү н кылып, одагга паштанып турда, ындыг-даа кадайлар чок».

• - Кайы чогаалдан узундул? «Кызыдып каан демирлерден чалданмайн, кым-даа ындыг улуг ажыл кылбайн турар…»

• - Кымыл ол? Кайы чогаалдан алган узундул? «Чуве ыыттавас, кайы хамаанчок аалдарга барбас, чулувес салы ургулчу карара берген чоруур…»
• - Кымыл ол? Кайы чогаалдан алган узундул? «Тывага революция унген соонда, 4-5 чыл болганда т ө р ү тт ү нген. Оо ң ады кымныынга-даа д ө мейлешпээн».

• «Кызыл-Б ө ртт ү г»
• «Маргылдаа»
• «Кым э ң -не ажыктыгыл?»
• «Та ң ды кежии»
• «С.Сарыг-оолду ң плантациязы»

Авазы – Чада ңмаа Сарыговна

Ачазы- Михаил Суванович

• 3. Чогаалчы дугайында дыннадыглар.
• 1-ги оореникчиге сос : - Чогаалчынын ада-иези уруг-дарыглыг болуксааш, Моолдун девискээринге чурттап турган 2 кыс бурганнарга четкен. Олар «Чана бээринерге, орунунар адаанга чылан кежи тулей берген чыдар эвеспе. Удавас им-демдектиг оолдуг болур-дур силер. Оон адын Кызыл-Эник деп адап аар силер» дээн. Аалынга чанып кээрге, шынап-ла, чылан кежи тулей берген чыткан. Таптыг-ла 1 чыл болганда, тываларныы-биле чылан чылында, 1929 чылдын он ийи айнын 13-те Улуг-Хем кожууннун Чээнек деп черге Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы торуттунген.

• 2-ги оореникчи: - Ада-иези ону оглувус дивес, уруувус дээр, анаа ургулчу юбка кедирер, чажын 2 чара оруп каар чораан. Ол 8 харлыынга чедир авазынын судун ээп чораан. 6 харлыында чайлаг школазынга ооренген. Баштайгы башкызы Оюн Сёма 15 харлыг турган. 5 харлыындан эгелеп, куш, ан-мен сонуургаар турган. Эн баштайгы олчазы – хартыга деп куш болган. Ол кушту кырган-авалары салып чорудупкан.

• 3-ку оореникчи: - А 8 харлыында ону оске эштери-биле кады Шагаан-Арыг школазынче ооредип чоруткан. Хараганнар аразынга авазын солгу катап ээп алгаш, интернатче чорупкан. Чайлаг школазынга ооренип турган боорга, ону 2-ги классче дораан шилчидипкен. «2-ги класска 8 харлыг бистер-биле 20 ажыг харлыг улуг эрлер ооренип турган» деп чогаалчы сактып бижээн. Эки ооренген дээш, номнар-биле шаннаткан. 1941 чылда 4 классты доозарга, лагерьге дыштаныр путёвка-биле шаннаткан турган. Интернатка шолазын Дангына дээр турган. Школачы чылдарында чурукчу болурун кузеп чораан.

• 4-ку оореникчи:
• - 7 чыл школазын дооскан соонда, 14 харлыындан эгелеп, тараа тарып, сиген кезип, мал кадарып ажылдап эгелээн. 1946 чылда башкы училищезинче ооренип кирген. Анаа музыка кичээлин кончуг сонуургаар турган. 1951 чылда ону дооскаш, Тере-Хол кожууннун Чыргаланды школазынга ажылдап эгелээн.

• Башкынын немелде дыннадыы:
• - Тере-Хол школазынга ажылдап турган уезинде башкы кижи болганда, школа темазынга хойну бижээн. Баштайгы шулуу «Саша Сорук» 1948 чылда «Сылдысчыгашка» унген. Ында 3-ку классчы 10 харлыг Сашанын ооредилгеге кызымаан, аажы-чанынын топтун чаптап бижээн. 1951 чылда бижээни «Бирги сос» деп шулукте Алдын-кыс деп бичи уругнун дугайында, а 1952 ч. «Шупту черде бирги черде» деп шулуунде пионер уруг Шомбун дугайында бижээн. Ол-ла школага ооренип турган 7 классчы Давый деп оолдун дугайында очерк-эсседе мынчаар бижээн: «Давый элдеп оолдарнын бирээзи турган. Ооренири-даа кончуг, тенээ-даа кончуг. Бир-ле чувени уулгедипкен чоруур. Достунмес, тывызык, кылыктыг. Самбыра мурнунга ону та чеже тургустум ыйнаан. Ынчалза-даа ол чанын черле салбас, доюлдуруп-ла чоруур. Ырлаар, танцылаар, спортка кедергей. Чамдык башкылар анаа хорадаар, а мен, та чуге-ле ийик, анаа кедергей ынак турган мен». Бо одуруглар чуну коргузуп турарыл дээрге, чогаалчынын оореникчилернин аажы-чанын кончуг кичээнгейлиг хайгаарап билирин, кижи бурузунун эки талаларын эскерип билирин коргускен. Бирги ному «Баштайгы базым» 1958 чылда чырыкче унген.
• Чогаалчынын кырган-ачазын Суван-Кок дээр чораан: 11 ажы-толдуг- 10 оол, 1 кыс. 1921 чылда ак солааннар келгеш, улуг оглу Седип- биле ийилдирзин тудуп алгаш, чоруй барганнар. Чуге, кандыг чылдагаан-биле, кайнаар алгаш барганын, чууболганын «Тараа» деп тоожузунда бижээн.

• 5. Киирилде эгенин сайгарылгазы: - Айтырыглар-биле ажыл.
• - Болуушкуннар кайда болуп турарыл?
• - Кол маадырлар кымнарыл?
• - Антоновтун аажы-чаны кандыг кижил? Оон аажы-чанын коргускен одуругларны тывынар.
• - Кол маадырнын адын чуге Тарак-оол деп адаан деп бодаар силер?
• - Танышпазы 2 чорумалды чуу чоокшулаштырыпканыл?
• - Бо эгеде кандыг уран-чечен арга ажыглаттынганыл? (сактыышкын)
• - Киирилде эгенин соолгу домаандан чуну билип алыр бис?

• Айтырыглар-биле ажыл:
• - Кол маадырлар кымнарыл?
• - Араптаннын овур-хевири. (бадыткаар одуруглар, состер, домактар)
• - Тарак-оолдун овур-хевири (бадыткаар одуруглар, состер, домактар)
• - Суваннарнын ажы-толу кажыл?
• - Суван ирейнин аажы-чанын канчаар билзе чогуурул? (бадыткаар одуруглар, состер, домактар тыптырар)
• - Болуушкуннар кайда болуп турарыл?

• - Ынаар кошкен чылдагааны чул?
• -Кошкен аалды кым баштап чоруурул? Чогаалчы чуге Суван ирейни эгезинде чоруур кылдыр бижээнил?
• - Суван ирейнин соондан кым чоруп олурарыл? Чогаалчы чуге ынчаар бижээнил?
• - Бо эгеде кандыг уран-чечен аргалар ажыглаттынганыл?
• - Бичии оглу биле ачазынын аразында диалогту киирген чылдагааны чул? ( бала, согааш, деспи – коргузер, тайылбыраар)
• - Ог-буленин кежигуннеринден ангыда, бо эгеде бир кол овур-хевир бар, чул ол?
• - Кавайны чогаалчы чуге кииргенил? Хайыракан дыргаан ааткыышка чуге азып кааныл? ( кавайнын дериг-херекселин, адыг дыргаан коргузер, тайылбырлаар.)
• - Киирилде эгеде-даа, 1-ги – даа эгеде кол чугаа чунун дугайында чоруп турарыл?

• 11. Онаалга.
• Дыннадыглар белеткээр:
• а) К-Э. К. Кудажынын дугайында. Ажыглап болур литература: М.С.Байыр-оол «Тывалар» К., 2005ч
• б) Тараа дою, тарак доюнун дугайында. Ажыглап болур литература: М.Кенин-Лопсан «Тыва чоннун бурунгу ужурлары» К., 1994 ч.

Кадыг, чымчак ажык уннер.

• Удуртулга-биле ажыл.

№

удуртулга

1

2.

Чуну кылырыл?

Корунчук-биле ажылда

Корунчук-биле ажылда

3

А болгаш Э деп уннерни ада. Дылын шимчээшкинин хайгаара. Ылгалдыг чуулдер бар, чогун тодарат

Туннелден ундур

О У Ы деп уннерни ада. Дылын шимчээшкинин хайгаара.

Корунчук-биле ажылда

4

5

 Y И деп уннерни ада. Дылын шимчээшкинин хайгаара.

Бодан. Туннелден ундур

Дылдын соо-биле адаар уннер:

Бодан. Туннелден ундур

6

Дыл мурну-биле адаар уннер:

Ном-биле ажылда.

7

Дурумну кичээнгейлиг номчу.

Айтырыгга харыыла

Чуну барымдаалап, ажык уннерни кадыг, чымчак деп ылгаарыл?

Частырыгларны эдеринин бир аргазы.

• Чижээ: Диктант. Тараачын ажыл-агый. 5 кл
• 1. Орфограмма дурум чижек
• К албак- Х ову хуу ат…
• Т араачын ….
• Ээ тпек …
• 2. Словарьлыг диктант.
• 3. Состерни шилээш, домактар чогаадыр.

Внеурочка.

• «Т ө левилел кичээл»

Мотивация:

Өө редиглиг чугаа

«Чурукчу болгаш чорумал»

«вила» «ферари» 3 буттуг дог

Б

А

Ш

К

Ы

Б

А

Ш

К

Ы

• А
• В
• А
• М

• Ч
• А
• А

• Ч
• Ы
• Л

• Х
• А
• Р

• Ч
• А
• Г
• Д
• Ы

• Б ашкы
• А ныяк.
• Ш околадка,
• К арамельге
• Ы нак.

• Б үгү чонну
• А жыл-ишке
• Ш колага
• К ижизиткен
• Ы нак башкым

• Б ашкы
• А рай багай.
• Ш колачыларга
• К аш ийи салганын
• Ы ыттап бербээн.

• Башкы, балды, балык,
• Ава, ааржы, апельсин,
• Школа, шооча, шоколад,
• Класс, камбет, кызырак-кат,
• Ыргак-сээк, ымыраа

• А штыг-чемниг,
• В ареньелиг
• А ажы-чаӊы баштак-хѳглүг
• М ээӊ авам.

• Ч аа чыл
• А алдап кээр.
• А янныын!
• Ч ылан чылы
• Ы рак эвес.
• Л аа кыпсыр үе келген.