PIRLS haqida taqdimot 4-sinf o'quvchilarining o'qish malakasi

Buxoro viloyati

Romitan tumani XTB ga qarashli

15- tayanch maktabning boshlang’ich sinf o’qituvchisi

HOMITOVA ZULXUMORNING

PIRLS bo’yicha tayyorlagan

taqdimoti.

MAKTAB TA’LIMINI RIVOJLANTIRISH UMUMXALQ HARAKATIGA AYLANISHI ZARUR. “AGAR MENDAN SIZNI NIMA QIYNAYDI?” DEB SO’RASANGIZ, FARZANDLARIMIZNING TA’LIM VA TARBIYASI DEB JAVOB BERAMAN. SHAVKAT MIRZIYOYEV

Mavzu: PIRLS xalqaro baholash dasturida o’qish savodxonligi bo’yicha o’quvchilarda matn bilan ishlash ko’nikmasini rivojlantirish .

O‘qish savodxonligi – jamiyat tomonidan talab qilinadigan va inson tomonidan qadrlanadigan yozma tilning shakllarini idrok etish va amaliyotda qo‘llay olish qobiliyatidir .

PIRLS – boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matnni o‘qib tushunish darajasini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqot dasturidir. Boshqacha qilib aytganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qib tushunish ko‘nikmalarini qay darajada rivojlanganligi haqidagi ma’lumotlarni xalqaro miqyosda taqqoslash imkonini beradigan, o‘qish va o‘qitishni yaxshilash uchun ta’lim sohasidagi davlat siyosatiga oid ma’lumotlarni taqdim etadigan yirik xalqaro baholash dasturidir .

Pirls DASTURIDA O‘quvchilarning erishgan yutuqlarini o‘rganishda barcha o‘quvchilardan emas, balki ushbu qatlamning vakillari sifatida tanlab olingan o‘quvchilardan obyektiv testlarni o‘tkazish orqali baholanadi. Shuningdek, maktab direktorlari, o‘qituvchilar, o‘quvchilar, hattoki ota-onalardan so‘rovnomalar o‘tkazilib, maktabdagi ta’lim sifatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, jumladan, maktab resurslari, o‘quvchi lar ning ta’lim olishga oid qarashlari, o‘qitish usullari hamda uy sharoitida o‘quvchilarning bilim olishi qanchalik darajada qo‘llab-quvvatla na yot ganligiga doir qimmatli ma’lumotlar to‘planadi.

PIRLS 2016-yildan boshlab qo‘shimcha tanlov asosida ePIRLS tizimi joriy qilingan bo‘lib, u o‘quvchilarning onlayn o‘qish savodxonligini baholashga mo‘ljallangan. Internet o‘quvchilar uchun ma’lumotlar olishning bosh lang‘ich yo‘li hamda maktab fanlari doirasida izlanishlar olib bo rish uchun markaziy manba hisoblanadi.

Yashil dengiz toshbaqasi: bir umrlik sayohat

“ Toshbaqaning sarguzashtlari” kitobidan

Qum ostidan yorug‘lik sari

Avgust. Kosta-Rika sohilda yulduzli tun. Qumda 60 santimetrlar chuqurlikda yashil dengiz toshbaqasi qo‘ygan tuxumlari mavjud. Uyada har biri golf koptogidek keladigan 100 tadan ko‘proq tuxum joylashgan.

Toshbaqachalardan biri qimirladi va tuxumni yorib chiqishni boshladi. Toshbaqacha o‘tkir tumshug‘i bilan tuxum qobig‘ini yorib chiqishi kerak. Qum qatlami tagida bo‘lishiga qaramasdan, u tuxum qobig‘idan qutulb chiqdi. Tez orada barcha tuxumlar ham jonlanib, harakatga kelishni boshlashdi.

Kichkina toshbaqa suzgichlari yordamida tepaga, yanayam yuqoriga ko‘tarilish uchun tirmashadi. Uning qum yuzasiga chiqishi uchun ba‘zan bir kun vaqt ketishi mumkin . Endi esa suvga

Tuxumdan yuzaga chiqqan toshbaqachani okean suvi yuzasida qalqiyotgan oy nuri o‘ziga jalb etadi. Yaxshiyamki, yaqin-atrofda ko‘cha va turar joylar chiroqlarining nuri yo‘q. Aks holda ularning nuri toshbaqachani dengizdan boshqa tomonga yo‘naltirib, suvdan uzoqlashtirgan bo‘lardi.

Toshbaqaсhaning suvga intilishi – bu yashash uchun kurash. Chunki u yong‘oqdan katta emas. Qush va boshqa kushandalarga oson o‘ljaga aylanishi mumkin. Lekin bizning toshbaqachamiz xavf-xatarsiz, suvga yetib oldi.

Oqim bizning toshbaqachani orqaga, sohilga qaytarishga urinadi. Ammo u to‘lqinlar bilan kurashadi va hamon suzishda davom etmoqda. U tun-u kun va yana ikki sutka bir maromda suzishda davom etadi.

OCHIQ DENGIZDA Ko‘pincha, toshbaqaning ochiq dengiz bo‘ylab sayohatini “yo‘qotilgan yillar” deyishadi. Olimlar yashil dengiz toshbaqasining bu davrdagi hayoti haqida judayam kam ma‘lumotlarni bilishadi. Balki, suv osti o‘tlari yostig’i uzra ularni dengiz oqimlari olib yurishar.

Toshbaqa yaqin-atrofidagi qisqichbaqa, kichkina meduza yoki shilliqqurtlar bilan oziqlanishi mumkin. Afsuski, dengizga odamlar tashlayotgan plastik idish va har xil chiqindilar tushib qolyapti. Agar toshbaqa ularni yesa, uning hayoti o‘lim xavfi ostida qoladi.

Dengizda yana boshqa ko‘plab xatarlar mavjud. Chuqurlikda nahanglarga o‘xshagan yirtqich baliqlar suzishsa, tepada esa yirik qushlar uchishadi. Yaxshiyam, toshbaqalarga ularning himoya rangli kosalari yordam beradi. Tagidan deyarli oq, shuning uchun chuqurlikda suzayotgan akulalar quyosh nurida uni ko‘ra olishmaydi. Kosa qoplamasining tepasi qoramtir va shuning uchun toshbaqa yuqoridan suv rangi bilan uyg’unlashib ketadi.

O‘sgan sari yashil tusga kirib boradi

Bir necha yildan keyin u yosh toshbaqaga aylanadi. U endi tuxumdan chiqqan kichkintoy emas, ammo katta toshbaqa ham emas. Toshbaqa kosasi likopchaning kattaligiga yetgach, yosh toshbaqa uchun ochiq dengizni tashlash va sohil bo‘yining iliq suvlari tomon harakatlanish vaqti keladi.

Katta va mustahkam bo‘lib qolgan kosasi bilan yosh toshbaqa o‘zini oldingidan ko‘ra ancha himoyalangan seza boshlaydi. Endi u asosan dengiz o‘tlari bilan oziqlanadi, shuningdek meduzalarni ham yeyishi mumkin.

Toshbaqa sekin o‘sadi, bunga ko‘p yillar ketadi. U sohildan ancha uzoqqa dengiz maysazorlari tomon suzib ketadi va shu tomonda katta toshbaqaga aylanadi.

Tunda u besh soatgacha nafasini ushlab turishi bilan, qoyalar ostidagi suvlarda dam oladi. Ammo u har kuni dengiz o‘tlarining, toshbaqa o‘ti deb ataladigan qismiga qaytib kelaveradi. Toshbaqa chim kesadigan mashina kabi suvosti maysalarini qirqi b chiqadi.Dengiz o’tlarini yeyishi toshbaqaning teri osti yog’larini yashil rangga bo’yaydi.Aynan shuning uchun yashil dengiz toshbaqalari o’zining shu nomiga ega bo’lishgan!

Qumga qaytish

Taxminan 26 yoshlardagi toshbaqaning kosasi bo‘yiga 1 metr atrofida bo‘ladi va og‘irligi deyarli 150 kilogramga yetadi. Endi u yangi sayohatga chiqadi. U uzoq yo‘lga, orqaga, qachonlardir o‘zi tug‘ilgan sohilga qaytish uchun yo‘l oladi. O‘sha joylarda u o‘z tuxumini qo‘yishga harakat qiladi.

Dengiz toshbaqasi 1000 kilometrdan ham ko‘proq masofani bosib o‘tishi mumkin, katta toshbaqa buni bemalol eplay olishadi.

Uning suzgichlari qanotlarga o‘xshaydi, shu bois u xuddi suv tagida uchayotgandek ko‘rinadi.

Olimlar qanday qilib dengiz toshbaqasi okeanda, orqaga yo‘l topishayotganini o‘rganishda davom etishmoqda. Ular, toshbaqalar yerning magnit maydonidagi

o‘zgarishlarni sezishga qodir, deb taxmin qilishmoqda. Ehtimol, bu ularning miyasida xarita kabi biror narsa yaratishlariga yordam berar. Balki, ularga yo‘l topishda suvning kimyoviy tarkibi va hidini eslab qolish qobiliyati ham yordam berishi mumkin.

O‘z tug‘ilgan joyiga qaytgach, bizning toshbaqa o‘ziga sherik topadi. Bir necha hafta o‘tgach, u qorongi tushishini kutadi va sohil tomon chiqib keladi.

Toshbaqalar yashashda davom etishmoqda

Bizning toshbaqa tuxum qo‘yib bo‘lgach, orqaga, sohil atrofidagi maysazorlarga qarab yo‘l oladi. Har yili toshbaqalar bir necha marta o‘z qadrdon sohillariga tuxum qo‘yish uchun qaytadilar.

Har bir yashil dengiz toshbaqasi o‘zining 80 yillik umri davomida buni muttasil amalga oshiradi. Bu vaqt ichida minglab kichkina yashil toshbaqachalar tug‘iladi va ochiq dengiz tomon yo‘l olishadi. .

Keyingi avlod

Toshbaqa suvdan chiqgach, quruqlikning baland to‘lqinlar yetib bormaydigan , qo‘ygan tuxumlarini yuvib ketmaydigan joyigacha qiyinchilik bilan harakat qilib boradi. Oldingi suzgichlari bilan uyaga aylanadigan, keng chuqurlik qazishadi. Uning ichida orqa suzgichlari yordamida yana bitta chuqurcha qiladi.

Ikki soat toliqib ishlagandan keyin kichikroq chuqurning ichiga 100 tadan ko‘proq oq tuxumlar qo‘yadi.Toshbaqa qo‘yilgan tuxumlar ustini qum bilan yopib, uyaning qolgan hamma joyini qum bilan ko‘madi.

Keyingi ikki oy ichida u yana uchta shunaqa uya quradi va ular ichiga ham tuxum qo‘yadi. Yana ikki oydan so‘ng tuxumlar yorilib, toshbaqalarning yangi avlodlari paydo bo‘ladi va ular o‘z sayohatlarini boshlashadi.

OKEANGA SAYOHAT VA ORQAGA QAYTISH

• Endigina tuxumdan
• chiqqan toshbaqa

B) Yosh toshbaqаlar

C) Katta toshbaqa

D) Tuxum qo‘yish

TO‘XTA 2-bo‘lim oxiri

Endi topshiriq daftaridagi berilgan savollarga javob ber.

S A V O L L A R

Savollar: Yashil dengiz toshbaqasi: bir umrlik sayohat

1. “Qum ostidan yorug‘likka” nomli birinchi bo‘limda nimalar haqida hikoya qilinadi?

A) Har xil dengiz toshbaqalarining tashqi ko‘rinishi haqida

B) Qanday qilib dengiz toshbaqalari suzishni o‘raganishi haqida

C) Dengiz toshbaqalarining nima yeyishlari haqida

D) Qanday qilib dengiz toshbaqalari tuxumni yorib chiqishi haqida

2. ”Toshbaqalardan biri qimirlashni va tuxumni yorib chiqishni boshlayapti”.

Tuxumni yorib chiqayotgan toshbaqaning dastlabki ikki harakatini tasvirlab ber.

______________________________________________________________________________________________

S A V O L L A R

3.Tuxumni yorib chiqqan toshbaqa qum tepasiga chiqib olgandan keyin, unga to‘g‘ri yo‘nalish bo‘yicha yurishga nima yordam beradi?

_____________________________________________________ toshbaqani nima chalg‘itib yuborishi mumkin?

_____________________________________________________

4.Nima uchun toshbaqaning suvgacha bo‘lgan yo‘li – “hayot uchun kurash” deb nomlangan?

O‘z javobingni tushuntirish uchun matndan foydalan.

_______________________________________

_______________________________________________________________

S A V O L L A R

5.Nihoyat, sohil bo‘yi to‘lqinlarini yengib chiqqan, kichkina toshbaqa eng avvalo, nima qiladi?

A) O‘zi bilan birga tuxumni yorib chiqqan boshqa toshbaqalarni izlaydi.

B) Dengizga, yanada uzoqroqqa suzishda davom etadi.

C) Dengiz o‘tlar ustida dam oladi.

D) Oziq-ovqat izlaydi.

6.Matnga asoslanib odamlar toshbaqalar uchun dengizni yanada xavfliroq qilishayotgani haqida bitta misol keltir.

______________________________________________________________

S A V O L L A R

7.Kichkina toshbaqaning kosasi rangi uni yirtqichlardan himoya qiladi. Qanday qilib toshbaqacha qushlardan himoyalanishi haqida bitta misol keltir.

_____________________________________________________________

Qanday qilib toshbaqacha akulalardan himoyalanganligi haqida bitta misol keltir.

_______________________________________________________________

8. Qachon dengiz toshbaqasi deyarli 5 soatgacha nafasini ushlab turadi?

_______________________________________________________________

S A V O L L A R

9.Matnda katta yashil dengiz toshbaqasining oziq-ovqat qidirish xususiyatlari haqida nima deyilgan?

A) U ozuqani tog‘ jinslari va tog‘ qoyalari orasidan qidiradi.

B) Ozuqa qidirib katta masofalarni suzib o‘tadi.

C) Har kun oziqlanishi uchun bitta joyga qaytib kelaveradi.

D) Suvdagi hidlar unga ozuqa topishga yordam beradi.

10. Nima uchun dengiz toshbaqasining teri osti yog‘lari yashil rangga kiradi?

______________________________________________________________

_______________________________________________________________

S A V O L L A R

11.Matnda toshbaqa kosasining kattaligi va hayotining turli bosqichlarida oziqlanishi haqida qanday ma’lumotlar bor?

Jadvalni to‘ldir.

Uchta ustun to‘ldirib bo‘lingan.

HAYOT BOSQICHI

HAJMI

Tuxum

OZIQLANISHI

Tuxumni yorib chiqqan toshbaqa

Tuxum ozuqani o’z iciga olgan

Yosh toshbaqachi

likopcha

Katta toshbaqa

Dengiz o’tlari va maysalar

S A V O L L A R

12.Yashil dengiz toshbaqasi qaysi yoshda birinchi marotaba tuxum qo‘yish uchun yo‘lga chiqadi?

A) taxminan 3 yoshlarda

B) taxminan 10 yoshda

C) taxminan 26 yoshda

D) taxminan 80 yoshda

13.Olimlar tarafidan yashil dengiz toshbaqasining qaysi xatti-harakatlari hali to‘liq o‘rganilmagan?

A)qanday qilib 1000 kilometrdan ortiqroq suzishi mumkinligini

B) tuxum qo‘yish uchun qanday qilib uya qurishi

C) yirtqichlarga qanday qilib yem bo‘lmasligi

D) tuxum qo‘yish uchun kerakli sohilni qanday qilib topishi

S A V O L L A R

14.Matnda bunday sxema mavjud.

Bu sxema senga nimani tushunishingga yordam beradi?

Jadval

Endigina tuxumdan chiqqan toshbaqa

Yosh toshbaqalar

Katta toshbaqa

Tuxum qo‘yish

_____________________________________________________________

_______________________________________________________________

S A V O L L A R

15.Muallif yashil dengiz toshbaqasi boshqacha ekanini qanday qilib tushuntiradi?

A) U sendan bu toshbaqani qutqarishda yordam so‘raydi.

B) U qanday ajoyib narsalar qilishini senga hikoya qiladi.

C) Uning qanday chiroyli ekanini tasvirlab beradi.

D) Bir nechtagina toshbaqa tirik qolgani haqida ogohlantiradi.

16.Matn sarlavhalari bo‘lgan bo‘limlarga bo‘lingan.

Har bir bo‘limda nima haqida hikoya qilingan?

A) Toshbaqani kutayotgan turli xavf-xatarlar haqida

B) Dengiz toshbaqasi hayotining turli bosqichlari haqida

C) Dengiz toshbaqasi har xil turlari haqida

D) Toshbaqalar haqidagi turli e’tiqodlar haqida

E`tiboringiz uchun rahmat!