O'quvchilarni mustaqil fikrlashga o'rgatish

Мастер – класс

«O`QUVCHILARNI MUSTAQIL FIKRLASHGA O`RGATISH»

Toshkent viloyati Qibray tumanidagi 48-umumta’lim maktabining oliy toifali boshlang`ich ta’lim o`qituvchisi Xujamiyarova Uldan Alimuratovna, “Ustoz-2020” Milliy tanlovining “Boshlang`ich ta’lim fidokor ustozi” nominatsiyasi g`olibi, Xalq ta’limi a’lochisi

2022-YIL

• Shaxs mustaqil fikrga ega bo`lgandagina jamiyatda ijtimoiy faol fuqaroga aylanadi va o`z sohasining mahoratli mutaxassisi sifatida millat ijtimoiy tafakkurining rivojiga o`z ta'sirini ko`rsata oladi.
• Shuning uchun maktabga ilk qadam qo`ygan bolani dastlabki o`qish kunlaridan boshlab mustaqil fikrlashga o`rgatib borish kerak.

• Umumiy oʻrta ta’lim milliy oʻquv dasturi metodologiyasining asosiy vazifalari sirasida “oʻzining “men”ligi, intellektual salohiyati, ma’naviyati va dunyoqarashi ustida mustaqil ishlash hamda XXI asr koʻnikmalarini (madaniyatli muloqot, insoniy fazilat, kitobxonlik, savodxonlik, tanqidiy-kreativ fikrlash, ijodkorlik, hamkorlikda ishlash, muammolarga yechim topish kabi) oʻquvchilarda shakllantirish” belgilab berildi.

• O`quvchilarni mustaqil fikrlashga o`rgatish borasida o`z tajribamdan kelib chiqib, quyidagilarni tavsiya etmoqchiman:
• o`qituvchi ta’lim jarayonini to`g`ri tashkil etishi lozim, darsda mavzuga mos qo`shimcha mantiqiy topshiriqli didaktik materiallardan foydalanishi;
• Dars jarayonida turli muammoli vaziyatlar hosil qilib, o`quvchini mustaqil ishlashi orqali mantiqiy tafakkuri rivojlanib, mustaqil fikrlashga undashi;

• Darsda interfaol uslublardan foydalanib o`quvchini mustaqil fikrlashga o`rgatishi;
• o`quvchiga yodlashni emas, fikrlashni o`rgatish kerak.
• Masalan, o`qish fanidan she’rni faqat yodlagani uchun emas, balki, uni ifodali aytib, she’rdagi g`oyaning asl mohiyatni anglab yetishga undash kerak.

• Qo`llab-quvvatlaydigan sinf muhitini yaratish.
• o`quvchilarning mustaqil fikrlashi uchun sinfda raqobatbardosh emas, balki qo`llab-quvvatlovchi muhit yaratishga harakat qilish lozim. Buning uchun kichik guruhlarda ishlash yaxshi samara beradi.

• Masalan, mavzuni o`rganishni kichik guruhlarda ishlash bilan amalga oshirish.
• 4-sinfda matematikadan “Massa o`lchov birliklarini diagrammalarda ifodalash” mavzusini o`rganishda guruhlarda ishlaganda, guruhdagi bitta o`quvchi diagramma chizishi, boshqasi esa arifmetik hisob-kitoblarni amalga oshirishi, uchinchi ishtirokchi yechim bosqichlarini to`liq jumlalar bilan yozishi mumkin bo`ladi.

• o`quvchining najot istagiga qarshi turish .
• o`quvchi daftarini tekshirganda, undagi xatolarni to`g`rilab ko`rsatish kerak emas, matematikada ham, ona tilida ham, xato yozilgan so`zning tagiga chizib, o`quvchidan qayerda xato qilganini o`zi topishini talab qilish kerak. o`quvchi o`z xatosini o`zi topib to`g`rilaydi. Bu esa o`quvchida o`z kuchiga ishonchni va mustaqil fikrlashni tarbiyalaydi.

Darslarda samarali natija beradigan metodlardan namunalar:

Qabul qilish "Ha, yo`q

• “ HA” yoki “YO`Q”
• ". Umumjahon texnikasi: yoshni ham, keksani ham o`ziga jalb qila oladi; o`quvchilarni faol holatga keltiradi.
• quyidagi umumiy o`quv faoliyati shakllanadi:
• har xil faktlarni bitta rasmga ulash qobiliyati;
• mavjud ma'lumotlarni tizimlashtirish qobiliyati;
• bir-birini tinglash va eshitish qobiliyati.
• o`qituvchi biror narsa haqida o`ylaydi (nutq qismi, so`z, adabiy qahramon, tarixiy shaxs va boshqalar). o`quvchilar o`qituvchi faqat “ha”, “yo`q”, “ha va yo`q” so`zlari bilan javob bera oladigan savollarga javob topishga harakat qiladilar.

4-sinf tabiatshunoslik fanidan “yulduzlar. Quyosh” mavzusi

• “ Ha” yoki “Yo’q” 4-sinf tabiatshunoslik fanidan “Yulduzlar. Quyosh” mavzusi
• 1. Yulduzlar –osmon jismi. (ha)
• 2. Oqish va ko`kimtir yulduzlar harorati 10 000 -100 000 gradus (ha)
• 3. Alisher Navoiy yulduzlarni o`rganish uchun Samarqandda rasadxona qurdirgan (yo’q)
• 4. Quyosh –eng uzoq yulduz (yo`q)
• 5. Quyosh Yer atrofida aylanadi. ( yo’q)
• 6. Quyosh nuri Yerga 8 minutda yetib keladi (ha)
• 7. Raketa Quyoshga 5 oyda yetib borishi mumkin.

“ Tadqiqotga asoslangan ta’lim” metodi.

• Bu ta’lim oʻquvchidan kreativ fikrlashni talab qiladi. Yangi bilimlar olish maqsadida oʻquvchi oʻzi masala tuzish va uni hal qilish yoʻllarini izlaydi. Oʻqituvchi tomonidan beriladigan ijodiy-amaliy topshiriqlar ham hech qanday yordamsiz yoki
• namunaga asoslanmagan holda bajariladi. Mazkur tasnifning ustunligi shundaki, oʻquvchilarning bilish faoliyatini bosqichma-bosqich faollashtirish nazarda tutilgan hamda unda oʻquvchilarning qobiliyatlarini rivojlantirishga va oʻquv faoliyati tarkibida tadqiqotchilik unsurlari boʻlishi zarurligiga e’tibor berilgan. O‘qituvchi mavzuni yoritmaydi. Bunda mavzuga oid masala sinfga tashlanadi. Uni o‘quvchilar kichik guruhlarda muhokama qilish jarayonida “tadqiqot” o‘tkazadilar va o‘z xulosalarini chiqaradilar va o‘qituvchi yordamida umumlashtiriladi.

Ushbu qo’g’irchoqlar maketi o`quvchilarga dars boshida ko`rsatiladi .

• O`quvchilarga savol beriladi:
• Bular kimlar?
• O`quvchilar javobi:
• - qo`g`irchoqlar
• -4 dugona
• 4 fasl
• - Qish, Bahor, Yoz ,Kuz
• O`quvchilar javobidan to`g`ri variant tanlanadi va dars mavzusi bayon etiladi. Sinf o`quvchilari qo`g`irchoqlardan birini tanlab, kichik guruhlarga bo`linadi . O`quvchilar o`z tasavvurlari asosida taqdimot qilishadi.

• «Dumaloq stol» metodi . Bu metod amaliy mashg'ulot uchun qulay. Bunda o'qituvchi tomonidan bitta savol yozilgan varaq kichik guruhga taqdim etiladi. O`quvchilar o'zlarining ismi-shariflari va savolga javoblarini yozib, varaqni yonidagi o`quvchiga uzatadi. Shu tariqa yozilgan javoblar yig'ishtirib olinib, o`quvchilar ishtirokida noto'g'rilari o'chirib chiqiladi va natijalar baholanadi.
• Masalan: 3-sinf Ona tili darsi.
• Sifat: kuz , chiroyli, yashil, stol, gulzor , oq, sariq, xushchaqchaq, bemisl, beg’ubor, siyrak…..

O’qituvchilar uchun:

• TA’LIM METODLARI:________________________
• _____________________________________________
• ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• «Ruchka stol ustida» metodi . Bu metod amaliy mashg'ulot uchun qulay. Savolga o'zining javob variantini yozgan kichik guruhdagi o`quvchi ruchkasini stol ustiga qo'yib varaqani yonidagi sherigiga uzatadi. Savolga javob yoza olmagan o`quvchi ruchkasini stolga qo'ymaydi. Bir nechta kichik guruhlardagi o`quvchilarning qo'yilgan bir xil savolga javoblari yig'ishtirib olinib birgalikda muhokama qilinadi.
• Bu metod afzalliklari : o'qituvchi mashg'ulotga kim tayyor emasligini ko'rib turadi; mashg'ulotga tayyorlanmagan o`quvchi og'zaki muhokama paytida ko'rib chiqilayotgan mavzu yuzasidan anchagina foydali bilimlar oladi; bu metod kichik guruhda olib boriladigan ish bo'lib, o`quvchi intizomini mustahkamlaydi va ularni jipslashtiradi, chunki o'zining javob varianti ustida uzoq o'ylab o'tiradigan o`quvchi butun guruhga ajratilgan vaqtni sarflab yuboradi. Shuningdek o`quvchi mashg'ulotga tayyor bo'lmasa, bunda ham guruhga pand beradi; o`quvchilar o'z javoblarini ikki marta, ya'ni yozma ish paytida va og'zaki muhokama vaqtida tahlil qilib chiqishadi.

O’qituvchi tomonidan qo’yilgan muammo yoki savollarga guruhdagi har bir o’quvchilar tomonidan o’z fikr- mulohazalarini bildirishadi

4-sinf tabiatshunoslik mavzu: o’zbekiston tabiatini muhofaza qilish

• Tabiatni muhofaza qilish yo’llari

4-o’quvchi

Maishiy chiqindilarni maxsus qutilarga tashlash

1-o’quvchi

ko’kalamzorlashtirish

2-o’quvchi

Qizil kitob

5-o’quvchi

Qushlarga ozor bermaslik

3-o’quvchi

Qo`riqxonalar

6-o’quvchi

noyob o’simliklar turini ko’paytirish

O’zbekiston qo’riqxonalari

5-o’quvchi

NAVOIYDA -NUROTA

1-o’quvchi

Toshkent viloyatida -Chotqol biosfera qo’riqxonasi;

6-o’quvchi

BUXORODA- QIZILQUM

7-o’quvchi

QASHQADARYODA- HISOR DAVLAT QO’RIQXONASI

2-o’quvchi

JIZZAX VILOYATIDA ZOMIN QO’RIQXONASI

3-o’quvchi

SAMARQANDDA- ZARAFSHON DAVLAT QO’RIQXONASI

8-o’quvchi

Qoraqalpog’iston Respublikasida – Bodoy-to’qay qo’riqxonasi va undan tashqari boshqa kichik-kichik qo`riqxonalarga bo`linadi .

4-o’quvchi

SURXONDARYODA-SURXON DAVLAT QO`RIQXONASI

STRUP-TEST so’zni emas, rangni aytamiz:

• YASHIL QIZIL OQ SARIQ KO’K
• OQ YASHIL QORA KO’K QIZIL
• YASHIL SARIQ KO’K OQ QORA
• OQ SARIQ YASHIL KO’K QORA
• YASHIL SARIQ OQ QORA KO’K

TOPISHMOQNI O’QING VA JAVOBINI TOPING

Toyim bor, kishnamaydi, Yoz chog`i ishlamaydi.

B

O`

E

R

I

G

S

I

T

E

M

R

L

E

T

N

P

A

U

L

O

T

O

T

Y

R

Y

Q

M

M

U

O

A

L

E

U

L

A

L

N

K

Y

K

I

M

I

B

Q

V

Unlilarni qo`yib o`qiymiz .

• Baxtli bolalar o`lkasi
• Anvar Obidjon
• Ot.j.n.m b.x.t.m.d.r,
• On.j.n.m b.x.t.m.d.r,
• Ch .r.y.l.d.n ch.r.y.l.
• Sh. m.k.n.m b.x.t.m.d.r.
•  

KATAKDAGI HARFNI TOP!

B

O

B

R

B

R

B

R

B

R

R

BO’G’INLARNI BIRLASHTIRIB SO`ZNI TEZ O’QISH

“ O`NG VA CHAP”

Ambidekstriya - tug'ma yoki etakchi qo'lni ta'kidlamasdan, ikkala qo'lning funktsiyalarini teng ravishda ishlab chiqishda va odamning o'ng va chap qo'l bilan harakatlarni bir xil tezlik va samaradorlik bilan bajarish qobiliyatini tarbiyalashda ishlab chiqilgan

⠀

Miyani yaxshi ishlashi uchun biz ikkala qo'lning o'zaro ta'sirini sinfda turli mashqlar, shu jumladan ikki qo'l bilan chizish bilan mashq qilamiz

⠀

"Tizimli lift" misolidan foydalanib, “Tabiatshunoslik” darsida quyosh tizimi (4-sinf) bilan tanishishda biz kerakli bilimlarni yangilaymiz va yangi materialni o'rganishga o'tamiz:

«SINF → I QAVAT→ MAKTAB → ZEBO KO’CHASI→ QIBRAY TUMAN→ TOSHKENT VILOYAT→ O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI→ YEVROOSIYO MATERIGI→ SHIMOLIY YARIM SHARLAR→ YER SAYYORASI→ QUYOSH SISTEMASI → Somon yo'li galaktikasi→ KOINOT».

4) TOPISHMOQLAR TUZISH ALGORITMI

KITOB HAQIDA TOPISHMOQ:

Nimaga o`xshaydi?

Farqi nimada?

Yaproqli

Daraxt emas

Yetakli

Ko’ylak emas

So`zlaydi

Odam emas

Kuylaydi

Musiqachi emas

Topishmoq: Daraxt emas, yaproqli,

Ko`ylak emas, yetakli

Odam emas so`zlaydi

Turli kuylar kuylaydi.

• “ Impuls – plakat” metodi .
• Bu metodda ham yozma, ham ogʻzaki shaklda topshiriqlar beriladi, darslarning mustahkamlash qismiga koʻproq toʻgʻri keladi. “Impuls – plakat” metodini qoʻllashda oʻqituvchi har bir oʻquvchiga vatman varaqlari va markerlar tarqatadi.
• Stollarning ustiga oxirigacha yetkazilmagan fikrlar yozilgan plakatlar qoʻyilgan:
• “ Ushbu mavzuda meni hammasidan koʻproq ... qiziqtiradi”.
• “ Men shuni aniqlashtirmoqchi edimki, ...”.
• “ Men orttirgan bilimlarimni ... qoʻllayman”.
• “ Ushbu mavzuni oʻrganish jarayonida men ... erishdim”.

E’tiboringiz uchun rahmat!