О?ыту мен о?у т?жірбиесінде ?згеріс ?алай енгізгені туралы рефлексивті есеп

Абдуалиева Эльмира Аширимхановна Мұғалім портфолиосы С есебі

№5 топ 3 деңгей

Шымкент қаласы

Оқыту мен оқу тәжірибесіне өзгеріс қалай енгізгені және басқарылғаны туралы рефлексивті есеп.

Ұстаз жолы қиынырақ басқадан,

Сырлары көп сыртқа әлі шықпаған.

Шаршасада осы жолдың бойында,

Қандай рахат, шын бақытын тапса адам.

«Егеменді еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында»-деп Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев айтқандай, тәуелсіз ел тірегі-білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған келесі мәселе-білім беру, ғылымды дамыту, өркениет біткеннің өзегі, білім, ғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ.

Осы орайда білім ордасы мектеп, ал мектептің жаны мұғалім. Ұстаз қолында адам тағдыры, болашақ ел тағдыры. Мұғалім қоғам айнасы, оқытушы жаңалықты дәріптеуші, таратушы.

Я.А.Каменский балаларға тәлім-тәрбие беріп, ұстаздық көрсеткен мұғалімді өте жоғары бағалап: «Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі. Ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі » деген екен.

Бірінші «Бетпе-бет»кезеңі бойынша теориялық білім алып, қашықтықтан оқыту кезеңінде тәжірибеден өттім. Бұрынғы сабақтарымда балалардың нені оқып, нені білгісі келетінін ойламаппын. Оыс қателіктерімді жоюда мектептегі іс-тәжірибе кезеңінде алдымен әріптестеріме бұрынғы сабақтарымда сабақты жоспарлада күнделікті үйреншікті тәсілмен жоспарлағаным және оқушылардың қызығушылығын ескере білмегенім жайлы айттым. Бастапқыда сабақтарымды қай бағытта қалай өзгертемін деген толқу пайда болды. Жеті модульді оқып-үйрену маған бағыт-бағдар берді, мұғалім ретінде іс-тәжірибеме өзгеріс енгізуіме үлкен көмегін тигізді. Осылайша, сабақ өту әдісіме оқушыларымның танымдық қабілеттеріне баса назар аудардым.

Мен тәжірибеден өту барысында 4 "ᴬ" сыныбына қазақ тілі пәнінен зерттеу жүргіздім. Бағдарламаның жеті модульін ықпалдастыра отырып, тізбектелген сабақтар топтамасына орта мерзімді жоспарын жасадым.

Әрбір модульдерге тоқталар болсам, білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдерді әрдайым жандандырып, жаңартып отыруым қажет екенін, қалай оқыту керек екенін түсінуім қажет болды. Өмір бойы өзін-өзі оқытуідцың қажеттілігін мойындау-білім берудің негізі. Күнделікті өмірде білім алып, білім алуды үйретуім керек екенін түсіндім. Мектептегі тәжірибе кезінде өткізілгекн өзімдегі өзгерістерді айтып өтсем деймін:

Алғашқы кезде сыныпта топқа топтастыруда шуға ұласып жатты. Сол себептен де мен ең алдымен топ ережесін құрып сыныптың бір бұрышына іліп, оқушыларды таныстырып, ережеге барлығымыз бағынуымыз керек екенін түсіндірдім.

Шуды болдырмас үшін ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру және оқушылардың сыни ойлауын дамыту мақсатында «Құрша сыйлық» әдісін жүргіздім.

Оқушылардың әрекеті: оқушыллар шаттық шеңберінде дөңгеленіп тұрып, сағат тілі бағытында бір-біріне ыммен сыйлық сыйлайды, соңынан кімнің не сыйлағанын сыни ойлай отырып тапты.

Күтілетін нәтижеде: Сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасты. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауы дамыды.

Тәжірибе кезіндегі тізбектелген сабақтар топтамасында және жұптық тапсырмалар беру арқылы тапсырманы ауыз бірлікте орындату тиімді болды. Топтарға диалогтық оқыту тәсілінен сұрақтар түрін пайдалану арқылы оқушылардың сыни тұрғыдан ойлана алуына мүмкіндік бердім.

Оқушылар ережені әр сабақта назарға алып отыруды үйрене бастады. Топтарды әр сабағымда тапсырмалардың мақсаттарына сай келетін етіп топтастырдым.

Бағдарламаны оқып мен ынтымақтастықты, сұрақ қою мен жауап беру үдерісін бағалауды, мәдениеттілікке бара жолды серіктестеріммен әңәгімелесе отырып, жағымды кеңес алуды, дарынды және талантты оқушыларды аша білуді үйрендім.

Оқушыларды сабақ үстінде сыни тұрғыдан ойланып жұмыс жасай алуына бағытталған тапсырмаларды көбірек дайындау керек екендігін ойладым. АКТ-ні әр сабақтарымда үнемі тиімді пайдаланып отырдым. Оқушыларымның сабаққа деген қызығушылығының, ізденімпаздылығының артқанын байқадым. Күнделікті алған білімімізді кері байланыс арқылы қорытындылау, сол күнгі жұмыстың нәтижесі болды.

Сынбымдағы оқушыларымның бір-бірімен қарым-қатынастары қандай жағдайда екенін білу үшін «Социограмма» алдым. Оқушылардан бұдан басқа да «Менің қасиеттерім қандай?», «Есімдерден сөз құрау» ой сергіту жұмыстарын жүргіздім. Балалардың ын,ынмақтастық атмосферасын қалыптастыру мақсатында бірінші бетпе-бет кезеңінде өзіміз жасаған «Күн сәлесі төгеді», «Ханша, арыстан, аңшы», «33-ке дейін сана» атты ойындарын жүргіздім. Оқушыларымның езуінен күлкі, ризашылық байқалып тұрды. Мен өзім де ұйымдастырушы ретінде жақсы сезіндім.

Мен сабақтарымды жеті модуль ішіндегі «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерге» көп көңіл бөлдім. Себебі осы күнге дейін сыныптағы диалогты пайдаланып келгенбіз, бірақ та диалогтың өте маңызды екендігіне мән бермеппін. Александр (2004) оқытудағы әңгімелесу, қарым-қатынас жасаудың бір сырында үдеріс емес, керісінше, идеялар екі жақты бағытта жүреді және осының негізінде оқушының білім алу үдерісі алға жылжиды деп тұжырымдайды. (МАН 40-бет)

Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттыру мен қатар, олардың білім алу деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетеді (МАН 39-бет) Сабақтарымда топ мүшелерінің өзере қарым-қатынасын, бір-бірімен сұхбаттасуын бақыладым. Осыны ескере отырып, оқушы тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін «төмен» және «жоғары» дәрежелі сұрақтар қоюға тырыстым. Сыныптағы оқушылардың өзднріне де «Оңай және қиын» сұрақтар кестесі арқылы тиімді сұрақтар әзірлеуге мүмкіндік бере бастадым.

Мысалы: «Оңай және қиын» сұрақтар кестесі тапсырмасында оңай сұрақтарға- Мәтін тақырыбы бойынша 4-жаттығуда «Үкі» туралы мәтінде болды.

Оңай сұрақтарға-Үкі қандай құс? т.б сұрақтарын жасады.

Қиын сұрақтарға-Үкі ұшқанда дыбысы қандай? Үкіні қазақ халқы қандай құс деп санайды? Оның қауырсынындағы бедерлеп нені білдіреді? Үкіні ақындар, әншілер не үшінкиімдеріне, домбыраларына таққан? Сияқты сұрақтарәзірлеп басқа топтарға қойып, өздері жауап берді.

Балалардың жауабы: Үкі негізінен орманда мекендеп, жемін көбіне түнде аулайтын жыртқыш құс. Басы үлкен, көздері бақырайған, қауырсындары жұмсақ. Ол ұшқанда дыбыссыз қанат қағады.

Үкіні қазақ халқы қасиетті құс санайды. Оның қауырсындағы бедер құранның құпияланып жазылған нұсқасы деп, баланың бесігіне, бас киіміне таққан. Сонымен қатар бақыт, табыс әкеледі деген сеніммен ақын, әншілер бас киімдерін, домбыраларын үкілеген деп жауап берді. Сабақтарымда бұл сұрақтың екі түрінде қолдандым. Үйге берілген тапсырмаларды сұрауда әр топ келесі топтарға өздері осындай сұрақтар әзірлеп қоя білді.

Қазақ тілі пәнін оқыту барысында оқушылардың сыни тұрғыдан ойландыра білу үшін сұрақтарды ашық түрінде қойып отырдым. Мен тек қана белсенді деп айта салу емес, әрбір мысал келтіре сөйлеген сөздері тұжырымды, нақты, өмірмен, өз ортасымен салыстыра ойларын жеткізе білді. Әрине мен үшін бұл қуантарлық жағдай болды. Сонымен тағы да бір байқағаным сабақта топ ішінде тыс қалған оқушылар болған жоқ. Қозғалысқа үндемей отыратын бала да енді.

Күнделікті дәстүрлі оқытудағы сабақ жоспарын ұйысмдастыру кезеңінен басталып, үй тапсырмасын тексеру,жаңа сабақты түсіндіру, жаттығуларды орындау, қорытындылау, үйге тапсырма беру кезеңдерінен тұратын еді. Ал қазір сабақ жоспарында ең алдымен қысқа мерзімді сабақ жоспарына ауыстырдым. Бұл сабақ жоспарын құруды бірінші бетпе-бт кезеңінде теория барысында оқып үйрендім.

SMART мақсаты негізінде жасадым. Мен ойлау дағдыларының кезеңдерін ескердім.

Блум таксономиясының білу мен түсіну деңгейінде сұрақтарды пайдаландым. Білу деңгейінде берілген тапсырмаларды орындау қайталауға негізделгендіктен, бұл деңгей оқушылардың құзырында болады.

Ал түсіну деңгейіндегі тапсырма «Білемін деңгейімен салыстырғанда, балалардан белсенділікті талап етееді. Ақпаратты олар өздеріне таныс күйге көшіріп, түрлендіреді де, сол арқылы оны есте сақтайды. Оқушыларда түсінік бірлесе отырып талқылау, пікір алмасу, отаға салудан құралады.

Қолдану деңгейінде «Неллліктен пайымдау мәтінінде дәлелденетін пікір ерекше?», «Мәтіндегі негізгі ой неліктен автордың айтқысы келген басты пікірі болады?» Қалай ойлайсыңдар?-деген сияқты сынақтан өткізу сұрақтарына өз тарапынан ой-пікір, идея қосуы мені таңқалдырады.

Мұғалім оқушылардың жауабын олардың білім деңгейін тексеру үшін ғана емес, оларға өз ойларын анық жеткізуге, дамытуға және кеңейтуге мүмкіндік беру үшін де пайдаланады. Регг және Браун (2001) оқушылардың жауаптары мен түсініктемелеріне қарай әрекет етудің бірнеше түрлерін ұсынған. (МАН 39-бет) Осы мәселені негізге ала отырып; оқушылардың жауаптарын мойындап, оны сұхбатқа негіз тіп отырдым, нақты кезеңдегі немесе алдағы әңгімелесу желісіне қосу мақсатында жауапты басқа сөздермен қайталап, жауапты мақтап, түзетіп оқушыларды бұдан әрі де ақпарат пен түсініктеме іздей білуге ынталандырып отырдым.

Сабағымның барысында оқушылардың білім алуын дамыту үшін түрткі болу, сынақтан өткізуге қайта бағыттау сияқты техникаларын үйлестіре пайдаландым деп ойладым. Кеңейтілен тапсырмалар мәселеге дайын жауап беріп немесе тапсырмалар белгілі бір жинағын шешіп қана қоймай, оқушылардың пәндік материалды зерттеуге мүмкіндік береді. Сабақтарымда оқушылардың талдау, жинақтау кезеңдерінде «Мәтін» тақырыбын бөлімдерге бөліп салыстыру Венн диаграммасы бойынша. Ол үшін өткен сабақтардағы мәтін, әңгімелесу мәтіні, сипаттау мәтіні, пайымдау мәтінін салыстырамыз. Мәтіннің толық үлгісін пайдаланып өзара мағыналық байланысына қарай талдау жасады, түрлеріне талдаулар жасалды. Бұл жұмыстарды топтармен жасауға бердім. Оқушылар алдарына алған ақ плакаттарына тапсырманы «пластер» әдісі арқылы орындай бастады.

Талантты және дарынды балалар бұл тапсырманы орындауда Жақсыбек Балауса, Баймахан Дильназдың белсенділігі артып, өз бетімен игере алмайтын оқушыларға тапсырманы орындауға көмек берді.Қабілетті оқушылар ЖАДА-даму аймағында өз бетімен тапсырмаларды игере алмайтын оқушылармен бірге жұмыс істеуге үйренді. Мәтіндегі негізгі ой мен тақырып бір-бірімен тығыз байланысын, өзара мағыналық байланыста айтылатын екі не одан да көп сөйлемнен құралатынын, мәтіннің түрлерін ажыратуда сөйлемдегі сөздердің ретін білуде, мағынасы жуық сөздерді ажыратуда білуде, мәтінге ат қоюда, мәтіннің оқиғадағы басталуын оқиғаның дамуын, шарықтау шегін,қорытынды жасауда, дәлелденетін пікір, дәлелдеу пікірді құрылысына қарай талдауда түрлі салыстыруда қабілетті оқушылардың үлгерімі төмен оқушыларға көмек беру ықпалын байқадым. Оқушыларға білім бере салу оңай, ал оқушыны іздендіруге үйренуге қиынға соғады.Ізденіс барысында түйінді мәселелерді бекітуде сыни ойлауды, өз іс-әрекетіне сынмен қарауды үйрету қажет. Мен әрбір сабағымда оқушылардың жауаптарына қарай оқушы білімін формативті түрде бағалап отырдым. Оқушыларымның жауаптарын мұқият тыңдағаннан кейін, олардың жеткен жетістігін талқылап бағалау өзара әрекеттесуіне әсер еткенін байқадым. Сабақтың соңында оқушының жеткен жетістіктерін айтып мадақтау, қолдау. Топ ішінде ізденістеріне табыс әкелгеніне, тапсырмаларды сәтті орындағандарына өзара бағыт беріп отырдым. Бұрынғы сабақтарымда бағалау кезінде мұғалім ретінде оқушылардың білімін өзім бағалайтынмын, ал бұл жолғы сабақтарымда оқушылардың өздері бір-бірін немесе өзін-өзі бағаламауына мүмкіндік берілді. Оқушылар бағалау әрекетіне өздері қатысты.

Бұрын-соңды мен қолданбаған жаңа тәсілдің бірі-критерий бойынша бағалау. Мектептегі тәжірибенің алғашқы күндерінде топтық жұмысты бағалау қиындық тудырды. Топтағы оқушылардың бәрі бірдей белсенділік танытып отырды, бірақ та кейбіреулерінің жауабы нақты емес болды. Бұл кезде топ мүшелерін бағалай алмай қиналған сәттерімде болып жатты. Сол себепті де сабақтарымда «бағалау парағын» және кретериалды бағалауды қолдандым.

Мұндағы бұл тәсілдің тиімдісі-оқушы не үшін және қалай оқу керектігін біледі және өз білім деңгейін біледі. Олар не үшін оқу кректігін түсінді.

Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою арқылы бағалайды. Олар қолданылатын кез келген нысанның артында тек қана объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттап қана емес, сонда йақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар өзін-өзі бағалау қабілеттілігін және кү-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады. (Александер 2001) (МАН 52-бет) деп Александер айтқандай мен мектептегі іс-тәжірбиемнің алғашқы күндерімдегі сабақтарымда өзін-өзі бағалау, топтық бағалау, бағдаршам, смайликтер, бағалау парақшалары арқылы бағалау тәсілдерінқолдандым, Бұл бағалау топтағы оқушылардың қызығушылығы мен белсенділігін арттырады.

Әрбір сабақта кері байланыс алынды. Оқушылар не үйренгендерін

нені үйренгісі келетінін стикерлерге жазды. Өзгерісті үш деңгейлі оқушыларымнан байқау үшін сыныптағы үздік оқитын Ж,Б, орташа оқитын М, Д нашар оқитын И, Б бақылап жүрдім.

Топтық жұмыста Ж. өзі ғана жауап беруге тырысады. Ол қабілеттілігі жоғары, өз көзқарасын дәлелдей білді. Қай топта болсын жауапкершілікті өзіне алады. Оның ойлау жылдамдығы шапшаң. Соңғы уақытта байқағаным Балаусада өзгерістер байқалып, топтың басқа мүшелеріне өз көмегін бере бастады. Диас-көпшіл, өзін өте еркін ұстайды. Сыныптағы балалармен тез тіл табысады. Ол топтың басқа мүшелерімен пікірлесе алады, достарына көмек көрсетуге әрдайым дайын. Д топтық жұмыста белсенділігімен көзге түсті. Постер қорғауда, сұрақтарға жауап беруде, өз пікірін айтуда мені риза етті. Бұл Д топтық жұмысқа тез икемделіп кеткені мені қатты қуантты, әңгімелесуге араласпады.

И деген оқушы - ол сабақта үнсіз оқушы, өз ойын, пікірін айтуға тартынып, қысылып отыра береді. Бастапқы кезде топқа онша араласа қоймады, бірақ өзіне айтылған мадақтамалардан соң, оның бойында тапсырмаларды орындауға деген талпыныс пайда бола бастағанын байқадым.

Сонымен қатар топтық жұмыста сыныбымда М, А, Б, Д, А, А, Ж есімді оқушыларым тапсырмалар орындауда белсене атсалысты. Екпінді, орташа оқитын оқушылар ортаға шығып қорғау жұмыстарында тартынып қалып отыратын, бірақ бағалау әсерін тигізетінін түсінген соң тақтаға шығып қорғау жұмыстарына белсене араласа бастады.

Оқушыларға топтық жұмыс, сыни ойлау, өзін-өзі және сыныптарын бағалау өте ұнады. Олар топта бірлесіп мәселені талқылау жеңіл әрі қызықы екенін айтты.

Сабақтың табысты болуы үшін мұғалім құзыры жоғары дәрежеде болу тиіс.

Ол үшін мұғалімнің бойында Шульманның «Үш көмекшісі»-деп атаған қасиеттері болуы тиіс. Шульман ішінде мұғалімге тән үш белгі –кәсіби түсінік, сабақ берудің тәжірибелік дағдысы, кәсіби тұтастық туралы, олардың бас, қол, жүрек арқылы іске асырылатынын айтады. Шульманның ішінде көздеген кәсіби түсінік пен оқытудың тәжірибелік дағдыларын мұғалімнің басты құралы болып табылады. Ал жүрек жылуын барлық ұстаз бойынан балаға мейірім мен құрмет көрсете білетін әділ жан бола білгенде ғана, шәкірт сеніміне ие болып, өзі де жасанды емес құрметке ие бола алады.

Бағдарлама оқуынан кейін заман талабына сай технологиялық ақпараттарды қолданып, олар арқылы ұрпақ тәрбиелеу әрбір ұстаздың борышы деп санаймын.

Курс барысында менің байқаған кәсіби өзгерістерім:

Біріншіден: уақытты тиімді пайдалану.

Екіншіден: басқарушыдан бағыт беруші рөліне айналу.

Үшіншіден: оқушылардың қабілетіне қарай бағыт-бағдар беру

Төртіншіден:оқушыларды сабақта ынталандырып отыру.

Бесіншіден: алған білімдерін өмірде қолдануға үйрету.

Алтыншыдан: топтық жұмыста әр оқушыны жеке тұлға ретінде бағалау.

Оқушы бойындағы байқаған өзгерістерім:

Біріншіден: бірін-бірі құрмет етіп тыңдады.

Екіншіден: топпен жұмыс істеді.

Үшіншіден: олар бір-біріне көмек берді.

Төртіншіден:өз ойларын айтып, көп сөйлей білді.

Бесіншіден:мақсатқа қалай жетуду үйренді.

Алтыншыдан: барлық сыныптағы достарымен қарым-қатынаста болды.

Жетіншіден: кез-келген ортаға бейімделетін болды.

Сегізіншіден: тек жақсы сөздер айтып, жақсы тұлға болып тәрбиеленді.

Тоғызыншыдан: еркін ойлап, еркін сөйлеуді уйренді.

Оныншыдан: оқушы өзін, өзгені бағалай алды.

Он біріншіден: көшбасшылыққа деген құлшыныстары ашылды.

Он екіншіден. Ұстазды құрметтеуді, түсінуді үйренді.

Оқушы мен ұстаз арасында шынайы қарым-қатынас орын алғандықтан мен өз сабағымды нәтижеге жеттім деп ойлаймын.

Қызықты да, қиын да жаңалыққа толы тәжірибе кезеңі де аяқталды. Оқушыларымның білімді, ел абыройын көрсететін азамат болса екен деп ойлайтын ұстаздың бірімін.

Мен Абдуалиева Эльмира болашақта не істей аламын?

Келешекте бұл бағдарлама аясында жеті модульді қатыстыра отырып, сабақ құрылымын жасау арқылы орындаймын, және де өз іс-тәжірибемде әріптестеріммен бөлісемін. Сабақтарымда оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау модульі бойынша критерииін жасап қалдырып отырамын.

Жеті модульді қолдана отырып, жаңа әдіс-тәсілдің әлі де тың тұстарын меңгеріп, тәжірибиеме енгізуді мақсат етіп қойдым. Болашақта сындарлы оқыту бағдарламасының жеті модульін үнемі қолданып, оқушыларымды болашақта тек қана білім, білік дағдыларын ғана қалыптастырып қоймай, алған білімдерін өмірлік қажеттілігіне жарата алатын тұлға қалыптасуына үлес қоссам деймін.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық.Үшінші (базалық) деңгей.

2. Бетпе-бет кезеңіндегі үлестірмелі таратпалар.

3. Қазақ тілі оқулығы И.Уәйсова Алматы-«Атамұра»-2015 ж.