Методическая рекомендация на тему: “Шахс ва нарсаларнинг белгисини билдирган сузлар” мавзусини утишда “Зид маьноли сузлардан фойдаланиш”

Buxoro viloyat G’ijduvon tuman 8- umumiy o’rta ta’lim maktab boshlang’ich sinf o’qituvchisi Miraliyeva Nodiraning “Shaxs va narsalarning belgisini bildirgan so’zlar”mavzusini o’tishda “Zid ma’noli so’zlardan foydalanish”nomli metodik tavsiyasi.

“ Agar mendan sizni nima qiynaydi deb so’rasangiz,farzandlarimizning ta’lim va tarbiyasi deb javob beraman”

Sh.M.Mirziyoyev

Shaxs va narsalarning belgisini bildirgan so’zlarni o’rgatishda zid ma’noli so’zlardan foydalanish.

Ta’lim sohasidagi milliy dasturlar doirasida amalga oshirilayotgan bunyodkorlik ishlari va erishilgan qator yutuqlarga qaramasdan,axborotlar oqimining jadal sur’atda kirib kelishi natijasida ta’lim sifat samaradorligini yanada rivojlantirish ,yaratilib berilayotgan shart-sharoitlar, imkoniyatlardan samarali foydalanish bugungi kunning eng dolzarb vazifalaridan hisoblanadi.

Sifatlar darslikdagi 1-2-sinflarda shaxs va narsalarning belgisini bildirgan so’zlar deb berilgan bo’lsa,3-4 –sinflarda sifat so’z turkumi deb atalgan.

Shaxs va narsaning belgisini bildirgan so’zlar qanday?,qanaqa? so’roqlariga javob bo’ladi.

Shaxs va narsalarning belgisini bildirgan so’zlarni zid ma’nolisi bilan birgalikda o’rgatish, o’quvchilarning shaxs va narsa belgisini bildirgan so’zlarni yaxshi tushunishi bilan birgalikda ularning mantiqiy fikrlashini hamda so’z boyligini oshiradi.

Antonimlar(zid ma’noli so’zlar)-grekcha anti-”zid”,”qarama-qarshi” tushunchalarni ifodalaydigan so’zlardir.Antonimlikda 3 ta belgi bor:

1)Shakliy jihatdan har xillik(katta-kichik)

2)Ma’no jihatdan har xilllik(Yaxshi-yomon)

3)Ma’nodagi o’zaro zidlik(og’zaki-yozma)

Ana shu uchta belgiga ega bo’lgan ikkita so’zgina o’zaro antonim bo’lishi mumkin

Antonimlardan foydalanish o’z-o’zidan o’quvchilarning lug’at boyligini oshiradi.Bolaning 1-2-sinflik paytida ixtiyoriy xotira o’zining eng yuqori cho’qqisiga chiqadi.So’z eshitilgach ,ba’zan darhol faol lug’atga kiradi.Shunday ekan, biz bu muddatdan unumli foydalanib bolaning lug’at boyligini kengaytirishimiz zarur.O’zbek tilida zid ma’noli so’zlar juda ham ko’p.

Ayyor -sodda

Badbo’y- xushbo’y

Baland-past

Beso’naqay-xushbichim

Botir-qo’rqoq

Ulkan-mayda

Dag’al-mayin

Yozma-og’zaki

Sayoz-chuqur

Sun’iy-tabiiy

Zolim-mazlum

Ilg’or-qoloq

Ingichka-yo’g’on

Isrofgar-tejamkor

Ixtiyoriy-majburiy

Yirik-mayda

Kamob-serob

Kenja-to’ng’ich

Mo’rt-chayir

Obod-xarob

Umumiy-xususiy

G’irrom-halol

Xo’ra-chimxo’r

Xunuk-chiroyli

Xafa-xursand

Uzoq-yaqin

To’gri-egri

To’g’ri-xato

Tuzsiz-sho’r

Toshbag’ir-rahmdil

Suyuq-quyuq

Sog’-kasal

Siyrak-qalin

Sassiq-xushbo’y

Savodli-savodsiz

Hayotiy-xayoliy

Pokiza-iflos

Oshkora-yashirin

Ozod-erksiz

Novcha-pakana

Muloyim-qo’pol

Lapashang-uddaburon

Ko’p-kam

Keng-tor

Yorug’-qorong’u

Kamhosil-serhosil

Katta-kichik

Kamtar-manman

Oq-qora

Issiq-sovuq

Shaxs va narsalarning belgisini bildirgan so’zlarni o’rgatishda sifatlarning orttirma(bo’rttirma) darajalari bilan tanishtirish ham samarali natija beradi.

Qip-qizil olma

Yam-yashil yaylov

Kap-katta bola

Sap-sariq barg

Ko’m-ko’k osmon

Bus-butun kosa

Sifat mavzusini zid ma’noli so’zlar orqali o’rgatsak o’quvchilar nutqining ta’sirchanlik darajasi oshadi, estetik tarbiya rivojlanadi,sezgirlik qobiliyatlari oshadi,narsalarning belgisini o’zaro taqqoslash ko’nikmalari shakllanadi.Boshlang’ich sinf o’quvchisida bunday qobiliyatlarni shakllantira olsak,ularning kelajakda dunyoqarashi kengayadi,tabiat va borliqdagi hodisalarni to’g’ri idrok eta oladi,go’zallikka va nafosatga oshno bo’ladi,erkin fikrlash salohiyati takomillashadi.

E’tiboringiz uchun raxmat!