?аза? тілі жа?а та?ырып

Көмекші құрал

Cөз таптары

Құрастырған: Жезқазған қ., №4 ОМ қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Жаманқарина Дидар Мырзабекқызы

Мазмұны:

• Зат есім
• Сын есім
• Сан есім
• Есімдік
• Етістік
• Үстеу
• Шылау
• Одағай
• Еліктеу сөздер

Зат есім

Зат есім (имя существительное) – кім?не? сұрақтарына жауап беріп, заттық ұғымды білдіретін сөз табы.

Жалпы

Оқулық, оқушы, мектеп

Жалқы

Жезқазған,Айнұр,”Балдырған”журналы

Дара

Күрделі

Жер, су, адам, еңбек, береке, қоян

Көкшетау, БҰҰ , қарақат , ата-ана

Деректі

Үстел, күнделік, қайшы,ит, түлкі

Дерексіз

Ауа, қуаныш, арман, ғасыр, намыс

КІМ ?

Оқушы, мұғалім, әке, немере

НЕ ?

Мысық, аю, құс, қалам, мінез

Зат есімнің мағынасы

Мысалдар

1. Адамның аты-жөні

2. Заттың атауы

Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы

Ағаш, тас, жер, су

3. Құбылыстың аты

Боран, қар, жаңбыр

4. Жануарлардың аты

Қасқыр, тырна, үйрек, қозы

5. Заттық ұғымды білдіретін белгілердің аты

Өжеттік, батырлық, ерлік

6. Заттық ұғымды білдіретін қимылдың аты

Жүріс, атыс, шабыс

7. Мемлекет ,жер,су, тау аттары

ҚР, Ресей, Сәтбаев қаласы, Іле, Қаратау

Сын есім

Сын есім (имя прилагательное) - заттың түсін, сапасын, белгісін, күйін, салмағын, көлемін, дәмін білдіретін сөздер. Сұрақтары : қандай? қай?

Негізгі

Көк, сары, кең, таза, терең, алыс

Туынды

Көкпеңбек, қара көк, көп балалы, жібек көйлекті

Сапалық

Жаман, ауыр, тәтті, кіші

Қатыстық

Таулы, балалы, шөпті, малды

Жалаң

Ақ , торы, қызыл, жирен

Күрделі

Жирен қасқа , көкпеңбек, көк көйлекті

Сын есімнің шырайлары:

Жай шырай

Салыстырмалы шырай

қысқа

Күшейтпелі шырай

қысқалау

жеңіл

қып-қысқа

жеңілдеу

ақ

көк

жеп-жеңіл

ақшыл

жақын

көкшіл

аппақ

көкпеңбек

жақындау

толық

ең жақын

толықтау

ащы

топ-толық

ащылау

жақсы

тым ащы

жақсырақ

өте жақсы

Сан есім

Сан есім (имя числительное) – неше? қанша? нешінші? нешеу? деген сұрақтарға жауап беретін тіліміздегі сандардың атын білдіретін сөз табы.

Есептік

Бір, жүз, алты, мың, миллион

Реттік

Бесінші, екінші,төртінші, жиырма бірінші

Жинақтық

Алтау, біреу, екеу, жетеу,үшеу

Болжалдық

Ондарда, мыңдаған, жүз елуге таяу, алтыға жуық

Топтау

Бес-бестен, сегіз-тоғыздан, жүз-жүзден

Бөлшектік

Бір жарым, екіден бір, 1/2

7

2

3 

Үш бүтін сегізден жеті

10,5

1 

Бір бүтін оннан екі

8

10

Он бүтін оннан бес

20,5

Жиырма бүтін бес ондық

1986

Бір мың тоғыз жүз сексен алты

20.Х.

Жиырмасыншы қазан

ХІХ ғасыр

Он тоғызыншы ғасыр

Есімдік

Есімдік (местоимение) – есім сөздердің орнына қолданылатын сөз табы.

Жіктеу

Сұрау

Мен, сен, сіз, біз, сіздер

Кім? Қанша? Қалай? Ненің?

Жалпылау

Барлық, бәрі, күллі, түгел

Болымсыздық

Еш, ешкім, дәнеңе, түк , дым

Сілтеу

Анау, мынау, сол, міне , әнеки

Өздік

Өз, өзім, өзіміз, өзімдікі

Белгісіздік

Әркім, қайсыбір, кейбіреу, әрбір

Есімдіктердің септелу үлгісі

Болымсыздық

Атау

Өздік

Ештеңе

Ілік

Ештеңенің

Сұрау

Өзі

Барыс

Ештеңеге

Кім

Табыс

Өзінің

Кімнің

Ештеңені

Өзіңе

Жатыс

Ештеңеде

Кімге

Өзін

Шығыс

Кімді

Өзінде

Ештеңеден

Көмек

Кімде

Өзінен

тес

Ештеңемен

Кімнен

Өзімен

Кіммен

Етістік

Етістік (глагол) – заттың қимылы мен амалын, жай-күйін білдіретін сөздердің тобы.

Дара

Күрделі

жаз, тыңда, сырғана , айт

Болымды

әкел, әпер, сатып ал, келе жатыр

бар, хабарла, толтыр, кет

Болымсыз

барма, хабарлама, толтырма, кетпе

Салт

берілу, айтылу, ойлану, жуыну

Сабақты

жазды, ойнады, санады, оқыды

Етістіктің шақтары

Нақ осы шақ

(собственно-настоящее)

жазамын, оқып отырмын

Жедел өткен шақ (очевидное прошедшее)

бардым,келдің,оқыдыңыз

Ауыспалы келер шақ (переходное будущее)

шығамын,көремін, сөйлейді

Көсемше, есімше – етістіктің бір түрі.

Көсемше

Есімше

Сал- а, көр -е, сөйле -й, бар –ып,бар-ғалы жатыр, кет-келі тұр

Сал-ған, көр-ген, сөйле-й-тін, кел-е-тін,сана-р, бар-ар , көр-ер

Үстеу

Үстеу (наречие) – заттың қимылы мен ісінің мезгілін,мекенін, сынның белгілерін күшейтіп көрсететін сөз табы.

Мезгіл

Бүгін, қазір, кеш, таңертең

Мекен

Әрі, бері ,алға , сыртта, іште

Бейне (сын-қимыл)

Әрең, құр, көйлекшең, бірге

Мөлшер

Біраз, бірталай, бірен-саран, азды-көпті

Күшейткіш

Аса ,өте, тым, орасан,өңкей

Шылау

Шылау (союзы) – өз алдына дербес мағынасы жоқ,сөз бен сөзді сөйлем мен сөйлемді байланыстырып тұратын көмекші сөздер.

Септеулік

Демеулік

Туралы

-ма,-ме

Жалғаулық

Жайында

-ба,-бе

Бірақ

Төмен

Алайда

-ақ,-ау

Шақты

-қана,-ғана

Өйткені

кейін

Егер

түгіл,тұрмақ

ендеше

Одағай

Одағай (междометие) – адамның алуан түрлі көңіл-күйін, сезімін білдіретін сөз табы.

Көңіл-күй

Жекіру

Алақай, уай, пәле

тәйт

Шақыру

Апырай, мәссаған,

жә

Тұрмыс-салт

Әй, ай

Бәрекелді,

беу

тәй

пай-пай

Ассалаума

Әлди-әлди

ғалейкум

Қош

Шөре-шөре

Рақмет

Еліктеу сөздер

Еліктеу сөздер (подражательные слова) – табиғаттағы әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына еліктеуінен және бейнелеуінен пайда болған сөздер.

Сөйлемде

Пысықтауыш

Су бүлк-бүлк қайнады.

Бүлк-бүлк

Баяндауыш

Қарға қарқ етті.

Толықтауыш

Қарға қарқылын естідік.

Қарқ етті

Қарқылын

Кітап –ғылым ,тілсіз мұғалім.

(мақал)