Буукубаарга бастакы хардыылар

Буукубаарга маҥнайгы хардыы (электроннай босуобуйа)

Дмитриева Александра Михайловна,

ЯГНГ “Айыы Кыһатын” алын сүһүөҕүн учуутала

А, О, У, Ы

И, Э, Ү, Ө

и-ии, э-ээ, ү-үү, ө-өө

ЫА, УО,

а-аа,

ы-ыы, у-уу, о-оо

ИЭ,ҮӨ

С, М, Н, Л,Р

Б, П

М,Н,Л,Р

с-сс, м-мм,н-нн, л-лл, р-рр

ы-ыы-ыа

у-уу-уо

С

и-ии-иэ

ү-үү-үө

Дь, Ч

й

Х

Г, К

Д,Т

Нь

һ

ҥ

Я,Ю,Е,Ё

З

В, Ф

Ж, Ш

Ц

Щ

ь, ъ

А

а

• А рамаан а марах а ймаҕар- а баҕатыгар а ҕыс а лааһы аа һан а йаннаата.

О

о

• О хоноос о ҕонньор о лоппоһугар о ллоонноон о лорон о лоҥхолоото.

_а...

• тас-
• мас-
• тыл-
• бас-
• сут-
• тур-

таас

маас

тыыл

баас

суут

туур

_уу...

• _ыы_
• _ы_
• _аа_
• _а_

• _у_
• _и_
• _ии_
• _уу_

И

и

• Ии стэ ннь эҥ И ра и мигэс и л ии тинэн и нн этин ии тигэр ии лл э.

Э

э

• Э йэҕэс э бэбэр э тэрбэһим э рбэҕинэн э лэйбитин э тт им.

_и ...

_үү...

Ү

ү

• Ү рдүк үү н үү гэ ү м үө рүһэ ү лэлэһэн үө р үү бүт ү кс ээ тэ.

• Ө

• Ө рөбүлгэ Ө л үө скэ Ө лөкс өөҥҥ ө ө т үү гүн ө рөм үөннээ битэ.

ө

• _э_ _э
• _и_ _э
• _ии_ _э
• э_ _э

• _ө_үү_
• _ө_үү
• ө_үү_
• ө_үү

ЫА, УО, ИЭ, ҮӨ

• Буор туос суот суор суо-рат
• Тыа лыах быа быар тыал-лаах
• Сиэп биэс киэр биэ киэр-гэл
• Мүөт бүө сүөм түөр түө-рэх

ЫА, УО, ИЭ, ҮӨ

• К иэ һэ ост уо лбар к үө рчэх, лэ пп иэ скэ, с үө гэй, хорт уо скал аа х сорк уо й, кэмп иэ т уу ру лл убу тт ара.

С Л М Н Р

С

Л

Р

Н

М

• са ам ыыс сос миин
• саа ас суу муос мин
• саас ис муус мас тус
• сүүс ыс үүн суон туус
• саам өс маас аас иис

С Л М Н Р

С

Л

М

Н

Р

• Үс мас. Мин саам мас. Мас саам суон.

С Л М Н Р

Л

М

Н

Р

С

С Л М Н Р

С

Л

М

Н

Р

• Саас сылаас.
• Уу ыраас. Мин суунуом.
• Сүүс араас сулус.
• Уон суон мас.

• Уол мас суорар. Ол улар олорор. Сүүнэ улар. Уол улары маныыр.

• ама соно ыла ууна
• Амма сонно ылла уунна
• сүүр маас сон ыл
• сүөр муос суон ыал

Б П

Б

П

Б П

Б

П

• Сап, эбэ, буор, сиэп, Өлөөн, Муома.

Б П

Б

П

• мал маныыр мааны
• собо сүөрэр сүүнэ
• эбэм эрбиир эмис
• улар уунна уурар
• Өлүөнэ өрөр суон
• ыам ылла ыраас

Д Т

Т

Д

Д Т

Д

Т

• Тымныы буолла. Тыал түстэ. Самыырдаата. Бу мин атым турар. Сотору тыал ааста. Мин аппын ыыттым. Атым сүүрдэ.

Д Т

Т

Д

Д Т

Д

Т

• Сарсыарда буолбут. Сотору эбэм турда. Мин эмиэ турдум. Сууннум. Сотторунан сотуннум. Эбэм суоратын сиэтим. Бириэмэ ыраатта.
• - Эбээ, мин үөрэнэ бардым.

Г К

К

Г

• Остуолга кинигэ сытар. Ону ылан көрдүм. Бу кинигэ араас кыылы кэпсиир. Бэдэр, кырса, кырынаас, тугут, бөрө, таба. Мин кинигэни олус сөбүлээтим.

кырса

кырынаас

бэдэр

бөрө

тугут

таба

к -кк

• Кэскил сибэкки тутан турар. Балта Саргы ону көрөн сүүрэн кэллэ.
• Кэскил икки сибэккини уунна. Саргы сибэккини ылан үөрдэ.
• - Сибэкки сыта кэрэтиин!

• Ытыс, аппа, сылгы, иккис, куорат, муннук.

Са ма ла ба па ра га та

Саа маа лаа баа паа раа гаа таа

Сы мы лы бы пы ры гы ты

Сыы мыы лыы быы пыы рыы гыы тыы

Су му лу бу пу ру гу ту

Суу муу луу буу пуу руу гуу туу

Сө мө лө бө пө рө гө тө

Сөө мөө лөө бөө пөө рөө гөө төө

Сү мү лү бү пү рү гү тү

Сүү мүү лүү бүү пүү рүү гүү түү

• Муннук көнө
• Ытыс ыраас
• Киргил олордо
• Көбүөр көмүс
• Олоппос үрдүк
• Миин сылаас

• Эрбиир кутта ыатар киирдэ
• Ирдиир сүттэ куотар бүүрдэ
• Эмтиир көттө үөлэр туурда
• Ыксыыр бүттэ сиэтэр биэрдэ

Таабырыны таай

• Сир анныгар итии болгуо сытар үһү.

• (эһэ)

• Ууттан булуллабын, ууга суураллабын диир баар үһү.

• (туус)

• ха хо ху хы хи хэ хө хү
• Хаа хоо хуу хыы хии хээ хөө хүү
• Ҕа ҕо ҕу ҕы ҕи ҕэ ҕө ҕү
• Ҕаа ҕоо ҕуу ҕыы ҕии ҕээ ҕөө ҕүү

• аҕа буурҕа үрэх уулаах
• саҕа уорҕа күрэх күөллээх
• саха суорҕан элбэх оҕолоох

• Аҕабыныын Арыылаах диэн алааска оттуубут. Ортотугар улахан күөллээх. Аҕам онно илимниир, туулуур. Собо, мунду туттарар.

• Күөлгэ оҕолоох кус элбэх. Мин кус оҕотун иитиэхпин баҕарабын. Ону аҕам сөбүлээбэт.

х-хх

• ардах тураах эрбэх
• ардахха тураахха эрбэххэ

• Хаххан кутуйахха көттө.

х - хх

• Хаххан хара харахтаах,
• Хаххан токур тумустаах,
• Хаххан түүлээх атахтаах,
• Хаххан күүстээх кынаттаах

• Буор туос суот суор суо-рат
• Тыа лыах быа быар тыал-лаах
• Сиэп биэс киэр биэ киэр-гэл
• Мүөт бүө сүөм түөр түө-рэх

Этии. Текст

й

• Уйа тойук сүөгэй сайылык
• айах тайҕа соркуой айылҕа
• ойуу тайах сирэй Саппыйа
• хойуу сайын сиэрэй Нарыйа

• Мин балтым аата Туйаара. Кини хап-хара харахтаах, хоп-хойуу баттахтаах, тэтэркэй иэдэстээх.

• Туйаара күн аайы куукулатын бүөбэйдиир. Өссө ойуулаах кинигэ көрөрүн сөбүлүүр. Ийэтин тылын куруук истэр. Туйаара эйэҕэс майгылаах кыыс.

• Дьон чох чыычаах чүмэчи
• Дьол чоху чооруос чубуку
• Дьыл чаас ыалдьыт мэлдьи

Чох

Чоху

Чооруос

• Дьиэбэр ийэбэр
• Дьэдьэммин илдьиэҕим,
• Дьиэбэр эдьиийбэр
• Дьэдьэнтэн бэрсиэҕим!

• Чычып-чаап – тыаҕа сылдьар кыра чыычаах. Кини мэлдьи тыа дойдулаах.

• Нуучча ычча күөрчэх
• Тууччах ыччат иэччэх
• үрүмэччи
• үөрэнээччи

Иэччэх

Үрүмэччи

• Үрүмэччи, үрүмэччи,
• Үчүгэйкээн үрүмэччи,
• Сирэм устун тэлээрэн,
• Сибэккини кэрийэн,
• Тохтообокко көтүмэ,
• Туттарбакка куотума .

Тымныы оҕуһа

• Маайа, кыыс, өрүс, Өлүөнэ, ыт, Моойторук, уол, аҕа, Мичил, Саппыйа, улуус, т аатта.

• саа сүүрүк сүүтүк
• сыа сүөгэй тайах
• сыыр түннүк оттуур
• суол хойуу сайын
• сиэл тэллэй иэдэс
• сиир куйаас соркуой
• сүөм туус биэриэм

Нь

• Ньооччук ньирэй сирэйэ ньору-ньолоҕор.

нь-ннь

• Ахсынньыга Ньукулай оҕонньор элбэхтэ мунньахха сырытта.

• Синньигэс ____________
• Минньигэс____________

• Сотор соттор бытык инники
• Ытар ыттар онно сотору
• Бүтэр бүттэр билэ массыына
• Өссө маасса биллэ тыыллар
• Отох оттоох сууна хаарбах
• Баттах сото суунна муннулар
• Хаана ханна манна кырынаас

• Эһэм хайыһарынан тыаҕа бултуу барара.

Һ

• Ньукулааһа уола Бэргэн диэн ааттаах. “Бэргэн” ол аата сыыспат, олус табыгас диэн өйдөбүллээх.

Һ

• Аҕата киэһэни быһа оҕотугар булт туһунан сэһэргиирэ. Кини уолун кустуурга, хапкаанныырга, туһахтыырга үөрэтэрэ.

Ҥ

• Хатыҥҥа икки тииҥ бааҥканы булан өҥөйөн көрдүлэр, уҥа сыстылар.

• Сарсыарда күн саһара таҕыста. Көмүс сардаҥатынан сандаарда.

• Күн маҥнайгы сардаҥата күөрэгэй чыычаахха тыкта. Күөрэгэй үрүҥ көмүс ырыатын ыллаан дьырылатта.

• Күн иккис сардаҥата тойон ыҥырыаны уһугуннарда. Онтон оҕолор хосторун түннүгүнэн тыкта.

ҥ-ҥҥ

• Тииҥи – тииҥ_ э
• Күһүн – күһүҥ _э
• Сайын – сайыҥ_а
• Хал_аан – хал_ааҥ_а
• Долгун – долгуҥ_а

• Күһүҥҥү тоҥоруу буолла, хаар хаһыҥ түһүтэлиир. Элгээн мууһа халыҥаата. Оҕолор хаҥкылаан күннээн эрэллэр.

• ньуур – Нюра
• дьиибэ – Дина
• Ньуукка – Нюта
• Ньукулай - Николай

• Рая – Маайа
• ойуо – ёлка
• ыйаах – маяк
• эйиэнэ – Елена
• хойуу – каюта
• Ойуур - Юра

• Роза Муза
• Иза Зоя
• Лиза Зина
• Захар Назар

• Дьон чох чыычаах чүмэчи
• Дьол чоху чооруос чубуку
• Дьыл чаас ыалдьыт мэлдьи

• Жуков Серёжа пожарник буолуон баҕарар.

• Кошкин Миша художник буолар дьоҕурдаах.

• Цирк, _ыган, кууру__а, табли_а, стан_ия, уулу__а.

• Плащтаах дьээдьэ почтаҕа киирдэ.

• Щит по_та инженер
• Пла_ коллед_ институт
• Бор_ _айба учили_е
• Үөрэх тэрилтэлэрэ: ...

ь, ъ

• с_езд под_езд карусел_
• тюл_ Ол_га моллюска
• Игор_ Ал_берт дел_фин

• Дельфин – муора кыыла. Кини имигэс өйдөөх.

Саха алпабыыта

Бб

Вв

Гг

ҕ

Дд

Дьдь

Ее

А а

Кк

Мм

Лл

Жж

й

Ии

Зз

Ёё

Сс

Рр

Пп

Өө

Оо

ҥ

Нн

Ньнь

Хх

Цц

Чч

Фф

Үү

Уу

Тт

Һһ

Шш

Щщ

ъ

Ыы

ь

Ээ

Юю

Яя