Boshlang’ich sinflarda tenglama tushunchasini kiritish va uni o’rganish metodikasi

Boshlang’ich sinflarda (I sinflarda ) noma’lum ishtirok etgan misol tanlash yordamida yechiladi, lekin bolalarning savol – javoblaridagi misollar o’zlarida to’g’ridan – to’g’ri og’zaki yechiladi.

Tenglama tushunchasi haqidagi bilimlarni qoidalarga tayanib, lahlil qilgan holda tenglama yechishga o'rgatish va misollar yorgamida mustahkamlashni amalga oshirish lozimdir.

Dastlab, o'quvchilarga tenglamalarni tanlash usuli bilan yechishga doir mashqlar beriladi. Tenglamadagi noma'lum son "darcha" bilan ifodalanadi. Tenglik to'g'ri bo'lishi uchun "darchaga" qanday sonni qo'yish kerakligini o'quvchilardan so'raymiz va ular og'zaki topadilar, tekshirishni ham og'zaki bajaradilar ( 6+7=13; 12 - 9=3; 16-9 =7).

Boshlang’ich sinflarda tenglamalarni kiritishga tayyorgarlik jarayoni har bir amal uchun 2 xil holatda qaraladi.

Hozirgi zamon uslubiyatida tenglamalar yechishni o’rgatishda III bosqichda ish olib boriladi.

I.Tayyorgarlik bosqichi.

II.x harfi bilan x+2=5, x-3=4 kabi eng sodda tenglamalarda ma’lumsonni belgilash uchu qabul qilingan.

II.Tenglamalarni amallaning va natijalari orsidagi bog’lanish asosida yechish.

Tenglamalarni yechishda quyidagi qoidalarni bilish o'quvchilarga qiyinchilik tug'dirmaydi:

• Noma'lum qo’shiluvchini topish uchun yig'indidan ma'lum qo’ shiluvchini ayirish kerak.
• Noma'lum kamayuvchini topish uchun ayirmaga ayiriluvchini qo'shish kerak.
• Noma'lum ayiriluvchini topish uchun kamayuvchidan ayirmani ayirish kerak.
• Noma'lum bo’linuvchini topish uchun bo'linmani bo'luvchiga ko’paytirish kerak.
• Noma'lum ko'payuvchini topish uchun ko'paytmani ko’paytuvchiga bo'lamiz.

Qo’shish amali uchun:

x+a=b, x-qo’shiluvchi, a- qo’shiluvchi, b- yig’indi

Menda bir nechta daftar bor edi. Umidjon menga 3ta daftar berganidan keyin daftarlarim 7ta bo’ldi. Oldin menda nechta daftar bor edi?

x+3=7

x=7-3

x=4

2-usuli

3+x=7

x=7-3

x=4

Ayirish amali uchun

x-a=b

x=b+a

Ertalab do’konga bir nechta qop shakar olib kelindi. Tushgacha 8 qop shakar sotildi, yana sotiladigan 4 qop shakar qoldi. Ertalab do’konga nechta qop shakar olib kelingan?

Masala shartidan quyidagi tenglamani tuzamiz.

x-8=4

x=4+8

x=12

2-misol Ertalab do’konga 12qop shakar keldi, tushgach bir nechasi sotildi. Sotilgandan so’ng 4ta qop qoldi. Nechta qop shakar sotilgan?

12-x=4

x=12-4

x=8

Ko’paytirish amali uchun

5)x*a=b

x= b:a

Bog’ga bir necha tub o’rik ekildi va shaftoli ko’chati ham o’tkazildi. Har bir qatorda 5tadan ekildi. O’tkazib bo’lingandan so’ng ko’chatlar soni 15ta bo’ldi. Bog’ga nechta qator ko’chat ekilgan?

x*5=15

x=15:5

x=3

6) Bog’ga 3qator o’rik vashaftoli ko’chati o’tkazildi. Bog’ga hammasi bo’lib15tub ko’chat ekildi.Unda har bir qatorga nechta tub ko’chat ekilgan.

3*x=15

x=15:3

x=5

Bo’lish amali uchun

7) x:a=b

x=b*a

Qutida birnechta qalam bor edi. Uni 6ta bolaga 2tadan bo’lib berishdi. Qutida nechta qalam qoldi.

x:6=2

x=2*6

x=12

8)Qutida 12ta qalam bor , uni nechta bolaga 2tadan bo’lib berish mumkin?

12:x=2

x=12:2

x=6

TENGLAMALARNI YECHING

• 897:(3x+2)=39
• 1479:(7x + 5)=29
• 1457:(7+8x)=47
• 15·(3x+18)-270=180
• 25·(4x+24)-600=300
• 12·(5x+24)-288=240
• 18·(3x+15)-270=162
• ((8x-98):2+57):36=28
• ((5x+178)·15+90):45=63
• (64·5+x·2):7=66

Arifmetik jumboq

1. 5 ta 3 raqamdan foydalanib 37 sonni yozing.

,

2. 5 ta 9 raqamli bilan va arifmetik amali ishoralari yordamida 10 sonini yozing.

.

3. 100 sonini 5 ta 5, 5 ta 3 va 5 ta 1 va amal ishoralari yordamida yozing.

4. Raqamlar yig'indisi 3 dan oshmaydigan va 3 xil raqamdan iborat son yozing,

5. Qanday to’rtta ketma-ket sonning yigindisi 78 ga teng?

• Qanday to’rtta sonning yig’indisi va ko’paytmasi 8 ga teng?

.

37=33+3+3:3

10=99:9-9:9

100=5*5*5-5*5; 100=111-11; 100=33*3+3:3.

0+1+2=3.

18+19+20+21=78.

1+1 +2+4=1*1*2*4