"Boshlangʻich sinflarda savodxonlikni oshirish" maʼruza

SAMARQAND VILOYATI

KATTAQO’RG’ON SHAHAR

XALQ TA’LIMI BO’LIMI TASARRUFIDAGI

13 – umumiy O’RTA TA’LIM MAKTABI

Direktori salimova firuza shukurovnaning

“ boshlang’ich sinflarda savodxonlikni oshirish” mavzusidagi

Ma’ruzasi

REJA:

1. Savod o’rgatish davrida o’qitishning maqsad

va vazifalari.

2. Metodik qo’llanmaning tuzilishi.

3. Savod o’rgatish davrida ilg’or pedagogik

va axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan

foydalanish.

Mustaqillik tufayli O’zbekiston Respublikamizda har bir kishi-

ning savodxon bo’lishiga alohida e’tibor berilmoqda. O’zbekiston

Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov kelajak avlod-

ning savodxon, yuksak ma’naviyat egasi bo’lib yetishishlari uchun

g‘amxo’rlik qilmoqdalar. Yurtboshimiz tomonidan yangi o’quv

yilida 1-sinfga qadam qo’ygan jajji o’quvchilarga darslik va o’quv

qurollarining sovg’a qilinishi buning isbotidir.

Savod o’rgatish davrida o’qitishning maqsad va vazifalari

O’quvchilarning boshlang’ich sinfda ona tili ta’limi bo’yicha

egallaydigan bilim, ko’nikma va malakalari, ularga qo’yiladigan

talablar davlat hujjati bo’lgan o’quv dasturida belgilab berilgan.

Shuningdek, savod o’rgatish dasturida ham savod o’rgatish jarayoni

va uning vazifalari aniq ko’rsatilgan. Dasturga ko’ra 1-sinfga kelgan

bolalarning savodini chiqarish elementar o’qish va yozishga o’rga-

tishdan boshlanadi. Ular boshlang’ich sinf davomida sidirg’a o’qish

va savodli yozish kabi adabiy til me’yorlarini egallaydilar.

Savod o’rgatish dasturida savod o’rgatish jarayoni ikki davrga

bo’lib ko’rsatilgan: alifbogacha bo’lgan tayyorlov davri va alifbo

davri. “Alifbe” darsligiga asoslangan holda savod o’rgarish o’quv

darslari o’quvchilarni 4 oy davomida elementar o’qishga, yozuv

darslari esa yozishga o’rgatilishi lozim. Demak, savod o’rgatish

darslarining asosiy maqsadi o’quvchilarni o’zbek tilidagi barcha

tovushlar va harflar bilan tanishtirish, o’qish va yozish ko’nikmalari-

ni shakllantirishdan iborat.

Savod o’rgatish davrida o’qitish vazifalariga dasturda belgilab be-

rilgan talablarni amalga oshirish kiradi. Jumladan, savod o’rgatish

jarayonida harflarning 4 xil: bosma, yozma, bosh va kichik shak-

lini va ularning ishlatilish o’rnini o’rgatish. Savod o’rgatish darsla-

ri harflarning 4 xil shakli asosida harflarning tovush ifodalashini,

tovushlar harflar bilan ifodalanishini, tovushni tanish, uning to’g’ri

talaffuzi, so’zdagi o’rnini aniqlashni, undosh va unli tovushlarni

farqlashni, bo’g’inga bo’lish, bo’g’inlar sonini aniqlash, bo’g’inni

mo’ljallab o’qish bilimlarini berishi va ko’nikmalarni shakllantiri-

shi zarur.

O’quvchilarni bo’g’inlab o’qishga o’rgatish. O’quvchilarni o’qish-

ga o’rgatishda bo’g’inning asos qilib olinishi o’quvchilarga amaliy

namunalar asosida o’rgatiladi. Bo’g’inlab o’qishga o’rgatish uchun

so’zni bo’g’inga bo’lish, bo’g’in chegarasini aniqlash mashqlari har

bir darsda tadrijiy ravishda izchil o’tkaziladi. O’quvchilar savod o’r-

gatish tayyorlov davridan so’zlarni bo’g’inga bo’lishni mashq qilib,

alifbo davrida ham izchil davom ettirsalargina bo’g’inlab o’qish ko’-

nikmasini yaxshi egallaydilar.

Savod o’rgatish jarayoni o’qish va yozuv darslarida o’quvchi-

larni to’g’ri, me’yorida o’qishga o’rgatish. Buning uchun amaliy

ravishda jarangli va jarangsiz undoshlarni taqqoslash, talaffuzidagi

farqlarni, so’z ma’nosini o’zgartirib yuborishini anglashlarini, bar-

cha tovushlarning yakka va so’z tarkibidagi artikulatsiyasini o’zlash-

tirishlarini ta’minlovchi mashqlarni tashkil etish savod o’rgatish

darslarining vazifasiga kiradi.

O’quvchilarni so’zlarni grafik va imloviy to’g’ri yozishga o‘rga-

tish. Buning uchun o’quvchilarni so’zni bo’g’in-tovush va tovush-

harf tahliliga o’rgatish, so’zdagi tovushlarning izchil tartibini ayta

olish ko’nikmalarini, tovush va harf o’rtasidagi moslik va mos kel-

maslikni anglashlariga doir mashqlarni tashkil etish zarur.

O’quvchilarni ongli o’qishga o‘rgatish. Buning uchun savod o’r-

gatish darslariga matn mazmunini o’quvchilar hayoti bilan bog’lash

ko’rgazmalardan foydalanish, matn mazmunini ongli o’zlashtirga-

nini aniqlovchi savol-topshiriqlar tizimini ishlab chiqish, matnga

sarlavha topishga o’rgatish kabi vazifalar yuklanadi.

O’quvchilarning lug’atini boyitish va bog’lanishli nutqini o‘sti-

rish, dunyoqarashini kengaytirish. Buning uchun savod o’rgatish

darslarida gaplarni ohangiga ko’ra to’g’ri o’qishni, o’qiyotgan matn-

ning mazmunini tushunib, ongli o’qishlarini ta’minlovchi lug’at us-

tida ishlashni tashkil etish, matnga yaqinlashtirib to’liq qayta hiko-

yalashga o’quvchilarni tayyorlovchi tahlil turlarini ishlab chiqish

lozim.

O’quvchilar shaxsida insoniy fazilatlarni tarkib toptirish. Bun-

da o’qilgan matn, eshitilgan ertak, hikoya, she’r, ko’rilgan voqea va

tasvirlardan to’g’ri xulosa chiqarishga, ularga o’z munosabatlarini

bildirishga doir ishlar amalga oshiriladi.

Metodik qo’llanmaning tuzilishi

Boshlang’ich sinf o’qituvchisi boshlang’ich ta’limning Davlat ta’-

lim standarti bo’yicha bolalarning mantiqiy tafakkur qila olish salo-

hiyatini, aqliy rivojlanishini, dunyoqarashini, kommunikativ savod-

xonligini va o’z-o’zini anglash salohiyatini shakllantirishga, moddiy

borliq go’zalliklarini his eta olishga o’rgatish, tafakkur qilish faoli-

yatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, o’zgalar fikrini anglash,o’z

fikrini og’zaki va yozma ravishda ravon bayon qila olish ko’nikmala-

rini egalashlariga erishish lozim. Ushbu vazifalarni amalga oshirish-

da boshlang’ich sinf o’qituvchilari uchun metodik qo’llanmaga il-

g’or pedagogik hamda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan

foydalanib, test topshiriqlari dam olish daqiqalari asosida darslarni

tashkil etish usullari yoritildi. Dars jarayonida o’quvchilarning bir

qolipga tushib qolmasligi maqsadida boshlang’ich sinf o’qituvchila-

ri faoliyatiga ilg’or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnolo-

giyalarini keng joriy etish bilan birga, boshlang’ich sinf “Alifbe” va

“ Yozuv” darslari uchun multimediali ishlanmalar yaratilgan holda

o‘qitishning o’yinli shakllari va mediatexnologiyalardan keng foyda-

lanildi.

Savodga o’rgatish davri uchun davlat dasturida belgilangan reja

asosida 128 soat vaqt ajratilgan bo’lib, “Alifbe” darslari uchun 64

soat, “Yozuv” darslari uchun 64 soat vaqt ajratilgan. Metodik qo’l-

lanmada o’qituvchilar uchun har bir tushuncha va ko’nikmani hosil

qilishda foydalaniladigan savol va topshiriqlar tizimi tavsiya etilgan.

Ulardan “Alifbe” bo’yicha 20 ta dars uchun 42 ta animatsiya, 11 ta

video, 9 ta qo’shiq, 33 ta tovush va so’z talaffuzi, 19 ta lug’at ishi,

17 ta husnixat namunalari, 8 ta test-topshiriqlari, 17 ta o’yin, 3 ta

multfilm kiritilgan.

“ Yozuv” bo’yicha 9 ta dars uchun 16 ta animatsiya, 3 ta qo’shiq,

10 ta husnixat namunalari, 12 ta o’yin kiritilgan.

Savod o’rgatish davrida ilg’or pedagogik va axborot

kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish

Boshlang’ich sinflarning “Ona tili” fanidan DTS va o’quv dastu-

ri asosida ilg’or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiya-

laridan foydalanib 1-sinf savod o’rgatish darslarini tashkil etish me-

todikasi Davlatimiz tomonidan boshlang’ich ta’lim oldiga qo’ygan

ta‘limiy-tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga qaratilgan.

Ma’lumki, dars bosqichli izchillik tamoyili asosida olib boriladi.

Har bir amalga oshirilgan tahlil keyingi tahlil uchun zamin yaratishi,

boshqacha aytganda, berilgan bilim keyingi bilimning muvaffaqiyat-

li egallanishini ta’minlashi lozim. Masalan, darslikdagi matnni turli

topshiriqlar asosida o’qitish, o’quvchilar lug’at boyligi ustida ish-

lash, matnning qismlari yuzasidan savol-javob o’tkazish matnini

to’liq badiiy hikoyalashga tayyorlaydi. Qayta hikoyalashda o’quvchi-

lar diqqati “Tayanch so’zlar”ga qaratiladi. O’quvchi ularga qarab

matn mazmunini eslaydi, izchil hikoyalaydi. Shuning uchun savod

chiqarishga doir har bir tarkib-tahlil ishlar muayyan izchillikda,

bog’liqlikda tashkil etishiga e’tibor qaratiladi.

Ekrandagi namoyish orqali o’quvchilar gapni so’zlarga, so’zni

bo’g’inlarga, bo’g’inni tovushlarga ajratadilar, so’zdagi tovushlarni

tartibi bilan aytishni mashq qiladilar, o’rganilgan tovushlarni o’zaro

bog’lab so’z tuzish va o’qish yuzasidan topshiriqlarni bajaradilar.

Bolalar tovushlarni yozuvda harf bilan ifodalashni, harflardan bo’-

g’in va so’z yozish va ularni o’qishni o’rganadilar. Gap va bog’lanish-

li matnni ongli, to’g’ri, bo’g’inlab ravon o’qishni egallaydilar. Savod

o’rgatish davrida bolalarning fonematik eshitish qobiliyatlari o’stiri-

ladi. Axborot texnologiyalari vositasida tovushning to’g’ri talaffuzi,

so‘zlarning adabiy-orfoepik talaffuzi, bo’g’inlarni hosil qilish va

o’qish, so’zlarni o’qishga o’rgatish namunasi uzatiladi. O’quvchi u

bilan birgalikda to’g’ri talaffuzni va o’qishni mashq qiladi. Tavsiya

etilgan pedagogik texnologiyalar o’quvchilarning mavzuga doir bo’-

g’inlar jadvalini, ustunchadagi so’zlarni tuzish, tahlil qilish va o’qish-

ga undaydi. Kesma harf va kesma bo’g’inlarni ekrandagi namoyish

orqali o’qishni mashq qildirish o’quvchidan katta qiziqishni yuzaga

keltiradi.

Savod o’rgatish davrida o’quvchilarning atrof-muhit haqidagi ta-

savvurlari boyitiladi, nutqi o’stiriladi. Ekrandagi namoyish orqali

o’quvchilarga havola qilinadigan turli mavzudagi tasvirlar (poliz,

mevali bog’, paxtazor kabilar) o’qiladigan matnni hayot bilan bog’-

lash, matn mazmunini kengaytirib tushuntirish, matnda qo’llash

mumkin bo’lmagan so’zlarni rasmi orqali nutqlariga kiritish imko-

nini beradi, estetik didini o’stiradi.

Ekrandagi namoyishlar yordamida o’quvchilarning boshqalar

nutqini diqqat bilan tinglash va nima haqida gapirayotganini tushu-

nib olish ko’nikmalari o’stiriladi.

Takomillashgan hozirgi zamon analitik-sintetik tovush metodi

vositasida o’quvchilar nutqini rivojlantirishni nazarda tutgan

mashqlar tavsiya etildi. So’z ma’nolarini izohlovchi rasmlar ko’rsati-

lib, so’zning ma’nosi ovozli tarzda izohlanadi.

Boshlang’ich sinf yoshidagi bolalar o’yin o’yashga moyil bo’ladi-

lar. O’yinli hayotdan mas’uliyatli o’qish jarayoniga o’tish ularga zeri-

karli, ularning yelkalariga og’ir yuk bo’lib tushishi tabiiy. O’quvchi-

larning mana shu xususiyatlarini hisobga olgan holda o’ynab-o’ylab

o’qishlarini ta’minlovchi ta’limiy o’yinlardan ko’p foydalanildi. Ta’-

limiy o’yinlar axborot texnologiyalari vositasida bajariladi. Ular yor-

damida taqqoslash, guruhlash, farqlash, xulosalash kabi aqliy faoli-

yat yuritiladi.

Balli

E’TIBORINGIZ

UCHUN

RAHMAT!