Б.Емельянов

П?нні? аты

Уа?ыты:

Кабинет:

М??алім

Саба?ты? атауы

Б. Емельянов. Б?ркiт

Ма?саты

К?тілетін н?тиже

1. М?тінді к?ркем ?деби тілде мазм?ндап ?йрету
2. Б?ркіт пен киікті? ?ор?ау?а алын?ан жануар ретінде олар?а арнал?ан мемлекеттік іс - шаралармен таныстыру
3. Таби?атты ?ор?ау?а, аялау?а ?йрету
Саба?ты? к?рнекілігі: суреттер, на?ыл с?здер, портреттер, топтама,
?н таспа, кестелер
Саба?ты? ?дісі: ??гімелеу, о?ыту, т?сіндіру, ой жина?тау, топты?, жеке
ж?мыстар, ассоциация т. б.
Саба?ты? т?рі: сот саба?ы

Психологиялы? ахуал

Психологиялы? дайынды?

Біз балдыр?ан баламыз,

??стай ?анат ?а?амыз.

Д?ниені аралап,

О?ып білім аламыз.

О?ушылар ше?берде жиналып,м??аліммен бірге б?гінгі саба??а с?ттілік тілейді.

?ызы?ушылы?ты ояту

О?ушылар назарын саба??а аудару.
Психологиялы? дайынды?
М??алімні? кіріспе с?зі:
О?ушылар, б?гін саба?ымыз ерекше – сот саба? т?рінде ?теді. Сынып о?ушыларыны? ішінен сот т?ра?асы, мемлекеттік айыптаушы ж?не ?ор?аушы сайланып отыр. Сонымен бірге сот саба?ымыз?а «Ай?ын» газетіні? тілшісі Жазы?баева Диана ж?не ауданды? ж??палы аурулар б?ліміні? д?рігері М?рс?лиева Балауса ?атысып отыр. Ал партада?ы о?ушылар – ку?герлер болып табылады.
Енді саба?ымызды бастаймыз. Мемлекеттік сот м?шелерін ша?ырамыз.
- Орындары?ыздан т?ры?ыздар, сот келеді!
(Сот м?шелері кіреді)
- Сот т?райымы: Асанбек Дильяра
- Мемлекеттік айыптаушы: ?уезхан Дильяра
- ?ор?аушы: К?ркемов Жандос
- Осы саба?ты саралап, ба?алау, ?орытындысын жасау хатшы ма?ан беріледі.
Сот т?райымы: Сот саба? басталды!
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру
1. Та?тамен ж?мыс
А) таби?ат?а байланысты тыйым с?здер жазу
?) «киік» с?зіне ассоциация ??ру

2. С?кен Сейфуллин кім? (ауызша с?ра?тар ?ою)
3. «А?са? киік» ?ле?ін жат?а с?рау.
4. О?ушыларды ба?алау
ІІІ. ?й тапсырмасын бекіту
Хатшы: ?й тапсырмасын ?орыту ?шін Сот м?шелері с?з сіздерде.
?ор?аушы: - ?аза?станда 1921 жылдан бастап киіктерді аулау?а тиым салынды. Ал, осыдан 100 жыл б?рын С?кен осы киіктерді? азайып бара жат?анын жырлап кеткен.
Айыптаушы: 1957 - 58 жылдары оларды? саны 2 миллионнан ас?анды?тан ?айта аулау?а р??сат етілді. Осы жылдары ?аза?станда?ы киіктерді? е? к?бейген кезі болды. Біра? кейіннен адамдарды? жауыз ?рекеттеріні? салдарынан бірнеше рет жаппай ?ыр?ын?а ?шырады. 1990 жылдары ?кімет басшысы ?кежан ?ажыгелдин ?ытай мемлекетіне 1 млн. киікті ату?а р??сат берген. ?аза?стан Республикасы ?кіметі 2005 жылдан бастап елімізде киіктерді аулау?а та?ы да ?айта тыйым салатын ?аулы шы?арды, оларды? санын к?бейту ж?не ?ор?ау шаралары ?ол?а алынды.
?ор?аушы: Сізді? ата?ан деректері?ізден кейін де киіктер к?бейе ?ой?ан жо?. Сарыар?ада ?азіргі ж?рген киіктерді? саны 47 - 48 мы? ?ана. Себебі неде деп ойлайсыз?
Айыптаушы: Мен б??ан а?шыларды кін?лаймын. ?кімет киіктерді ?ор?ау ма?сатында 2006 жылы «?ызыл кітап?а» ендірді.
Сот т?ра?асы: Мы?да?ан жылдар бойы дала жырт?ыштарынан, адамдардан ?ашып ж?рген осы бір жануарлар?а ?з елімізден ?оры?тар ?йымдастырып, ?аза?стан тарихы п?ніне та?ырып ретінде енгізілуіне барлы?ымыз ат салысуымыз керек.
- Хатшы: «Ештен кеш жа?сы» деген емес пе. Б?л айтыл?ан игі шаралар ?ол?а кеш алынып отыр. ?сімтал жануар к?тімі к?п, ?ор?ауы жа?сы болса, санаулы жылдардан со? саны к?бейіп ?лі - а? даламызды? с?нін келтірер. Осындай киелі жануар?а арнап а?ын - жазушылар шы?армалар жаз?ан. Мысалы, Жа?сыкелді Сейілов а?амыз «Жезкиік» ?нін, осыдан 100 жыл б?рын жазыл?ан С?кенні? ?ле?іне жерлесіміз ?лмырза Но?айбаев ?н шы?ар?ан, ата?ты ??рман?азы «А?са? киік» к?йін шы?арыпты. Енді сол ?лмырза атамызды? орындауында?ы «А?са? киік» ?нін ты?дап жіберейік.
І?. Жа?а саба?
«Ол не?» танымды? ойыны.
- Ол таби?атты? бір б?лшегі, ол киік сия?ты киелі.
- Ол еркіндікті?, дар?анды? пен ?ыра?ылы?ты?, ой - арманны? шары?тауыны? к?рінісі.
- Ол к?к т?сті, ою ?рнекті матада алтын к?нні? астында орналас?ан.
- Ол не?
??рметті ку?герлер, б?гінгі та?да адамзат алдында е? к?рделі м?селелерді? бірі болып - ?зімізді ?орша?ан орта, оны? ?азына байлы?тарын ?ор?ау, барынша ??ыпты пайдалану болып табылады. ?ткен саба?та жо?алып бара жат?ан киелі жануарымыз киік туралы айтса, б?гінгі саба?ымыз киелі ??с б?ркіт жайлы болма?
Сот саба?ымыз?а келіп отыр?ан журналист ж?не д?рігерді орта?а ша?ырайы?.
Журналист:
Б?ркіт с???арт?різділер отрядына, ?аршы?а т??ымдасына жататын ?лкен ??с. К?бінесе то?айлы ж?не таулы жерде тіршілік етеді. Биік а?аштар мен з?улім жартас?а ?я салып, 1 — 2 ж?мырт?а табады. Орта Азияда, ?аза?станда б?ркітті ?ол?а ?йретіп т?лкі, елік, ?ара??йры? сия?ты а?дар?а салады, шабыты т?скен ?ыра?ы б?ркіттер ?ас?ырды да алады, ашын?анда адам?а да т?седі.

Б?ркіт к?к Т??іріні? елшісі, ол К?ннен жаратыл?ан, к?нні? еркесі, к?кті? иесі деп к?п халы?ты? к?не сенімінде аса жо?ары д?ріптеледі. Б?ркітке табыну к?ллі жануарлар мен адамзат ?лемінен жо?ары т?рды.
Б?ркітті баулып, онымен а? аулау к?сібі, саятшылы?ты? бір т?рі.

Д?рігер
- Оба аса ?ауіпті ж??палы ауру. Обаны? ?кпелік, ішектік, тері - бубонды?, септикалы? т?рлері болады. Таби?атта т?рлі кемірушілер ар?ылы таралады. Адамдар?а кемірушілерден, не б?ргелерден ж??ады. Ж??паны? жасырын кезе?і 2 к?ннен 6 к?нге дейін болуы м?мкін. Оба ауруы ?те ?атты ?алтыраумен, дене ?ызуыны? жо?арлауымен жедел кенеттен басталады. ?лсірейді, ж?регі айниды, кейде ??су - ауру?а т?н белгілері, б?лшы? ет ауырсынулары болуы м?мкін. Ал?аш?ы уа?ытта ж?рек ?ан - тамыр ж?йесіні? за?ымдану белгілері дамиды.
Ауруды? ал?аш?ы белгілері пайда бол?анда дереу медицина ?ызметкерлеріне ?аралып, ауруды дер кезінде аны?тап, д?рігерлік к?мек алу ?ажет.
Автор жайлы т?сінік беру
М?тінмен ж?мыс
3 топ?а б?ліп іштей о?ыту.
М?тінді мазм?ндату.
Хатшы: ??рметті сот ку?герлері, сот ?кім шы?ару?а кетеді. Орындары?ыздан т?ры?ыздар!
(Сот м?шелері ?кім шы?ару?а шы?ып кетеді)
Тапсырмалармен ж?мыс
1. М?тінге с?йеніп, ?аза? ауылы т?р?ан жерді суретте.
2. Б?ркітті сипаттап к?р.
3. М?тіндегі жауыз адамдарды? ?рекеттерін санамалап айтып бер.
4. Б?ркітті? ?рекетін жауыз адамдарды? ?рекетімен салыстыр.
5. М?тінні? ?рбір б?лігіне ат ?ой.
6. Т?мендегі суреттерді ретімен орналастыр.
Д?птермен ж?мыс
М?тіндегі е? со??ы с?йлемді жазып ал.
Жа?сылы?ты ?мытпауды ?йрен.
?. Жа?а саба?ты ?орыту
1. Арты? болмас білгені?.
Салбурын
А?шы, саятшыларды? топталып, бірнеше к?нге а? аулау?а шы?уы, я?ни топты? а? аулау. Салбурын а?шыларды? мерекесі т?різді, негізінен ?ыс мезгілінде ?теді. М?нда аулан?ан а? б?ріне бірдей те? б?лінеді. Ауыл а?са?алдарыны? ?лесі б?лек есептеледі. Салбурын а?шыларды? ерлігі мен ептілігін, азаматты?ын сынайтын жол. А?шыларды? ?ысты к?ні к?тетін с?ті – сонар. ?ансонарда ?ысты? тыны? к?ні ?лпа ?ар жерге т?скен кезде а?ны? ізі тай?а та?ба бас?андай аны? к?рініп жатады. А?шылар осындай сонарда салбурын?а шы?ады да, ізіне т?скен а?ды ?аумалап ж?ріп, со?ып алады. Салбурын кезінде інінде, апанында ты?ылып жат?ан а?ды а?шылар дабыл ?а?ып, ай?айлап, ?и?улап, ит ?осып ?ркітіп шы?арады.
Саятшылы?ты Абай, Шо?ан, М?хтар, А?ан сері ?атты ?нат?ан. ?азірде де саятшылы?пен айналысатын адамдар аз емес. Жа?ында ?ана Алматы облысы Е?бекші?аза? ауданында «Сонар - 2014» республикалы? ??сбегілер турнирі ?тті.
2. Киік ататын а?шылар мен ??сбегілерді салыстыру.
3. Сот ?кімін о?у
Сот ?кімі:
1. Б?ркіт пен киікті аяусыз ?ырып, азап?а сал?аны ?шін а?шылар мен орыс ?скерлері жаза?а тартылсын.
2. «А?са? киік» м?тіні бойынша «?ызыл кітап?а» енген киіктерді ?ор?ау?а барлы? ку?герлер атсалыссын.
3. 17 адамды оба ауруынан ??т?ар?ан б?ркітке «??с патшасы» деген ата? берілсін.
4. Б?ркітті жойылып бара жат?ан ??старды? санатына ?осып, «?ызыл кітап?а» енгізу.
5. Б?ркітті? к?беюіне жа?дай жасау.