Пояснительная записка по родному языку

А?латма я?ыу.

У?ытыу рус теленд? алып барыл?ан м?кт?пт?р?? 3-с? класс ?с?н ту?ан (баш?орт) телд?н эш программа?ы.

Эш программа?ы 70 с???тк? б?ленг?н (а?на?а 2 с???т), шул и??пт?н контроль эшт?р ?с?н: 2- к?сереп я?ыу, 2- ?орау?а яуап, 4-диктант, 1- изложение, 1- инша ?тк?ре? ?арала.

Т????сел?ре:Хакимова Минзаля Ахметовна

Д?реслек: Толомбаев Х.А., Н?биуллина М.М. Баш?орт теле: Рус м?кт?пт?рене? 3-с? класында у?ыусы баш?орт балалары ?с?н д?реслек. – ?ф? : Китап, 2010.

Программа ким?ле : базис

У?ытыусыны? тел буйынса у?ыу- у?ытыу методик комплекты:

Баш?орт телен?н диктанттар йыйынты?ы: Баш?орт телен?н 1-4-се класс у?ытыусылары ?с?н ?улланма.-?ф?:Китап, 1997.- 255 бит.

У?ыусылар ?с?н тел буйынса у?ыу- у?ытыу методик комплекты:

1)Учебный словарь, башкиро-русский русско-башкирский,Усманова М.Г.,Саяхова Л.Г., Киньягулова З.И., Уфа: 2006

2) Грамматика ???леге (??? ??г?реше), М.Х.?хт?мов, ?ф?: Китап,2007

3) Баш?орт телене? а?латмалы ???леге, башлан?ыс синыф у?ыусылары ?с?н, З.?.Ура?син, З.?.Сиразитдинов, Н.Ф.Суфьянова, ?ф?: Китап, 2005

4) Русско-башкирский учебный словарь, Саяхова Л.Г., Ураксин З.Г., Асадуллина Ф.Ф., Сахипова З.Г., Уфа: Китап, 2001

5) Уры?са-баш?ортса ???лек, З.?.Ура?син, ?ф?: Баш?орт энциклопедия?ы, 2005

6) Русса-баш?ортса у?ыу-у?ытыу тематик ???леге, З.Ф.?б?б?кирова, ?ф?: Аукцион+, 2007

7) Х??ерге баш?орт ???би телене? а?латмалы ???леге, З.?.Ура?син, ?ф?:2004

8) Баш?орт телене? антонимдар ???леге, М.Х.?хт?мов, ?ф?: Китап, 2009

9) Омонимдар ( а?аш ?????р) ???леге, М.Х.?хт?мов, ?ф?: Китап, 2006

10) Баш?орт аш-?ыу?ары терминдарыны? баш?ортса-русса а?латмалы ???леге, Ф.С.Аминева, ?ф?: 2002

11) Баш?ортса-русса м???лд?р ??м ?йтемд?р ???леге, И.?арипов, ?ф?: Китап, 1994

Программа ??енс?лект?рене? характеристика?ы:

Эш программа?ы Баш?ортостан Республика?ы м??ариф министрлы?ы тарафынан ра?лан?ан «Баш?орт теле ??м ???би?те программа?ы» (У?ытыу рус теленд? алып барыл?ан м?кт?пт?р?е? I-XI кластары ?с?н) ниге?енд? т???лд?. Т????сел?ре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов ?.Х., Д??л?тшина М.С., Х?сн?тдинова Ф.?., Хажин В.И. - Ижевск: «Книгоград», 2008.

Баш?ортостан м??ариф министрлы?ы тарафынан т??дим ителг?н программа «10-сы урта д?й?м белем бире? м?кт?бе» муниципаль бюджет дљйљм белем бире? учреждениеhыны? « У?ыу планы»на ярашлы р??ешт? тормош?а ашырыла.

Был эш программа?ында федераль ??м республика закондары талаптары тормош?а ашырыла:

- «Р?с?й Федерация?ы халы?тары телд?ре тура?ында» Законы;

- Р?с?й Федерация?ыны? «М??ариф тура?ында» Законы;

- «Баш?ортостан Республика?ы халы?тары телд?ре тура?ында» Законы;

- Баш?ортостан Республика?ыны? «М??ариф тура?ында» Законы;

- Баш?ортостан Республика?ында Милли м??арифты ??тере? концепция?ы.

Программа й?км?тке?е 3 й?н?лешт?н тора:

- телм?р эшм?к?рлеген формалаштырыу;

- телде? система?ын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) ?йр?не?;

- б?йл?нешле текст мен?н эш ит? белерг? ?йр?те??е к?? у?ында тота. Шулай у? унда милли т?рби? тура?ында ла м?сь?л? к?т?рел?.

Программаны? й?км?тке?е ??м т???л?ш?.

3-с? класта баш?орт теле ??м у?ыу материалдарыны? й?км?тке?е т?б?нд?гес? билд?л?н?:

- аралашыу, ??йл?ше? ?с?н диалог темалары;

- класта ??м ?й?? у?ыу ?с?н ???би ??м ф?нни-популяр текстар;

- фонетик, орфоэпик, орфографик, грамматик материал;

- у?ыусылар?ы? телм?р к?некм?л?рен? талаптар;

- у?ыусылар ??л?штерерг? тейеш бул?ан ?????р те?м??е.

3 класс ?с?н программала ??йл?ше?, у?ыу (класта ??м ?й??), практик ??л?штере? ?с?н тел (грамматик) материал тематик принципта урынлаштырыла. Был принцип тейешле ?????р?е, типик ??йл?мд?р?е ?йр?не???, телм?р ??тере? эшт?рен ойоштороу?а ы??ай йо?онто я?ай, класта у?ытыу- т?рби? эшт?рен системалы, э?м?- э? ойоштороу?а, у?ыу материалын тормош мен?н б?йл?рг?, балалар?ы? торош ??м телм?р т?жриб??ен байытыр?а ??м ки??йтерг? яр?ам ит?.

У?ыусылар?ы? белем ким?лен? талаптар

1.У?ытыусы у?ы?ан й?ки ??йл?г?н, ??е у?ы?ан тексты а?лай алыу:

-3-6 ??йл?мд?н (репликанан) тор?ан диалогты а?лай ??м уны дауам ит? беле?;

- у?ытыусы?а й?ки ипт?шт?рен? у?ы?ан й?ки ишетк?н текст буйынса ?орау?ар бире?;

- тексты? тема?ын, т?п фекерен ?йт? беле?.

2. У?ы?ан ???р, картина, экскурсия, ?ара?ан фильм, билд?ле ситуация буйынса ??г?м?л? ?атнаша алыу:

- тексты? й?км?тке?ен ??йл?? ??м уны дауам ите?;

- предметты, к?ренеште, персонажды элементар р??ешт? ??р?тл??, у?а ?? м?н?с?б?тен белдер? алыу;

- х?б?р, ?орау, ?нд?? ??йл?мд?р?е, поэтик ???р??р?е д?р?? интонация мен?н у?ыу ??м ??йл??;

- текста?ы образлы ?????р?е; ??р?тл?? сараларыны? м???н?л?рен а?латып бире? ??м ?уллана алыу;

- билд?ле ситуация буйынса б?л?к?й хик?й?л?р т???й алыу;

- 4-5 ши?ыр?ы тасуири итеп яттан ??йл?й алыу.

3. Тексты шыма, а?лы, д?р??, тотош ???л?п у?ыу; логик ба?ымдар?ы, паузалар?ы д?р?? ?йте?:

- тексты тасуири у?ыу;

- ва?и?алар?а, герой?ар?ы? эшт?рен?, ?ылы?тарына ба?а бире?;

- текстан а?лашылма?ан ?????р?е ??р?тл??, тасуирлау таба алыу, м???н?л?рен а?латыу, ???лект?р мен?н эш ите?;

- тексты? ?л?шт?рен?, иллюстрациялар?а исем бир? алыу, ???к буйынса план т????;

- хик?й?, ?ки?т, м???л, йома? жанр?арын практик айыра беле?.

4. ?ур булма?ан ??йл?мд?р?е к?сереп ??м яттан я?ыу:

- текст, к???те???р, экскурсия буйынса ?орау?ар?а яуап я?ыу;

-3-6 ??йл?мд?н тор?ан тексты? й?км?тке?ен я?ыу;

- бер телд?н икенсе?ен? т?ржем? ите?;

- ?йр?те? характерында?ы 1- изложение, 1-инша я?ыу;

- я??анды элементар р??ешт? камиллаштыра алыу.

5. Г?зит- журнал материалдарын, д?реслект? билд?л?нг?н ???р??р?е кластан тыш у?ыу ??м ??йл??.

5. У?ыу-у?ытыу программа?ында планлаштырыл?ан ????мт?л?р?е ??л?штереле?ен ба?алау

1. Класта ??м ?й?? баш?арыла тор?ан я?ма эшт?р ?йр?те? ??м тикшере? характерында була.

Улар?а т?б?нд?гел?р ин?:

- баш?орт телен?н т?рл? типта?ы к?неге???р;

- т?ржем? эшт?ре (баш?орт телен?н рус телен? ??м кире?енс?);

- д?реслект?р??ге ???би текстар?а пландар т????;

- ?орау?ар?а я?ма яуаптар ??м иншалар;

- тел ??м ???би материалдар буйынса аналитик ??м д?й?мл?штере? тибында?ы схемалар, проекттар ?.б. т????.

2. Баш?орт телене? а?ымда?ы, сирек й?ки йыл а?а?ында, шулай у? у?ыу йылы башында ине? диктанты, ?ур темалар?ан ?у? йом?а?лау контроль эшт?ре ?тк?рел?. А?ымда?ы контроль эшт?р программаны? ?йр?нелг?н материалын ??л?штере??е тикшере? ма?сатында у??арыла. Улар?ы? т?р? ??м ?тк?ре? йышлы?ы ?йр?нел? тор?ан материалды? ?атмарлылы?ынан, у?ыусылар?ы? белем ким?лен?н сы?ып билд?л?н?. А?ымда?ы контроль эшт?р ?с?н у?ытыусы й? тотош д?ресте, й? уны? бер ?л?ш?н ген? фай?алана ала.

3. У?ыу йылы башында ине? диктанты, сирек ??м йыл а?а?ында йом?а?лау контроль эшт?ре м?кт?п администрация?ы мен?н берлект? т???лг?н график буйынса ?тк?рел?. Контроль эшт?р?е сиректе? беренсе к?н?нд? ??м д?ш?мбел? ?тк?ре? т??дим ителм?й.

Программа материалыны? ??л?штере? ким?ле у?ыусылар?ы? д?рест?р?? телд?н бирг?н яуаптарына ??м я?ма эшт?рен? ?арап ба?алана. Быны? ?с?н баш?орт телен?н 3-с? класта т?б?нд?ге к?л?мд? контроль эшт?р, я?ма эшт?р ?тк?ре? ?арала:

к?сереп я?ыу – 2, ?орау?ар?а яуап – 2, диктант – 4, изложение-1, инша-1

Я?ма эш т?р??ре (изложение,инша) я?ыу у?ыусылар?ы? у?ыу ким?лен?, белемен?, м?мкинселеген? ?арап у?ытыусы ?ара-ма?ына ?алдырыла ??м улар урынына шул у? к?л?мд? т?б?нд?ге я?ма эшт?р ?тк?рерг? м?мкин:

- карточкалар мен?н эш;

- ??р?т буйынса ??йл?мд?р т????;

- ???лек диктанты;

- ??йл?мд?р т????;

- ???лек мен?н эш;

- ??р?тл?? инша?ы;

- синквейн т???? (слайд т????: ш?ж?р?л?р, мине? ?аил?мде…)

Я?ма эш т?р??ре (изложение,инша) я?ыу у?ыусылар?ы? у?ыу ким?лен?, белемен?, м?мкинселеген? ?арап у?ытыусы ?арама?ына ?алдырыла ??м улар урынына шул у? к?л?мд? т?б?нд?ге я?ма эшт?р ?тк?рерг? м?мкин:

-карточкалар мен?н эш;

-тест;

-??р?т буйынса ??йл?мд?р т????;

-текста ??йл?мд?р?? ?????р т?ртибе;

-???лек диктанты;

-??йл?мд?р т????;

-???лек мен?н эш.

7. У?ыу - у?ытыу методик ?улланмалар исемлеге

1. Усманова М. Г. Баш?орт теле грамматика?ы таблицалар?а ??м схемалар?а.

2. Толомбаев Х.А., Д??л?тшина М. С., Сиразетдинов З. ?. Баш?ортса ?йр?н?йек. Уры? м?кт?пт?рене? 1-4 – се синыфтары ?с?н баш?орт телен?н электрон д?реслек. – ?ф?: М??ариф министрлы?ы, 2003.

3. Аслаев Т. Х., Атна?олова С.В. Телм?р ??тере? буйынса сюжетлы картиналар.-?ф?:Китап, 1996.

4. таблицалар

5. Баш?орт ???би?те буйынса аудио-видео?сбап.- ?ф?: Баш?ортостан Республика?ыны? М??ариф министрлы?ы. 2005.

6. Баш?орт теле грамматика?ы таблицалар?а. Фонетика. Морфология. - Баш?ортостанды? б?л?к?й да?ийы. ?ф? : «Эдвис» у?ытыу – методика ???ге, 2008.

7. Баш?орт телене? а?латмалы ???леге,башлан?ыс синыф у?ыусылары ?с?н,З.?.Ура?син, З.?.Сиразитдинов,Н.Ф.Суфьянова, ?ф?: Китап, 2005

Материаль-техник ?улланмалар

-ноутбук

8. Т?п ???би?т

Толомбаев Х.А., Н?биуллина М.М. Баш?орт теле: Рус м?кт?пт?рене? 3-с? класында у?ыусы баш?орт балалары ?с?н д?реслек. – ?ф? : Китап, 2010.
Салихова М. Т., Шафикова С. Х. Баш?орт телен?н диктанттар йыйынты?ы (1-4-се кластар ?с?н) - ?ф?: Китап, 1997.
??битова З.М. Телм?р ??тере? д?рест?ре. – ?ф?: Китап, 2009.
Баш?ортса – русса м???лд?р ??м ?йтемд?р ???леге. – ?ф?: Китап, 1994.
??б?кирова З.Ф., ??б?кирова Х.E., Дилм?х?м?тов М.И. Мин баш?ортса у?ыйым – ?ф?: Китап, 2007.
Баш?орт теле таблицалар?а, схемалар?а h?м ?а?и??л?р??. ??б?кирова З.Ф.– ?ф?, 2006.
Тел т???ткест?р, ти??йткест?р, ?анамыштар. Т????сел?р: И??н?олова ?.Ф., Д??л?т?олова Г.Ш. – ?ф?: Эшлекле династия, 2008.

8. «Баш?ортостан у?ытыусы?ы», «А?бу?ат», «Аманат» журналдары

Ял минуттары ?с?н к?неге???р. Методик ?улланма. Т????сел?р: И??н?олова ?.Ф., Д??л?т?олова Г.Ш. – ?ф?: Эшлекле династия, 2008.

??т?лм? ???би?т:

Баш?орт телен?н изложение текстары йыйынты?ы. 1- 4 – се класс у?ытыусылары ?с?н ?улланма– ?ф?
Ял минуттары ?с?н к?неге???р. Методик ?улланма. Т????сел?р: И??н?олова ?.Ф., Д??л?т?олова Г.Ш. – ?ф?, 2008.
Жемчужины детской башкирской литературы. /Составитель – В.С.Мавлетов/ – Уфа, 2005.
Хисаметдинова Ф.Г. Кеск?й??р ?с?н баш?орт теле. – ?ф?: Баш?ортостан энциклопедия?ы, 2002.

5. ?ы?ыл ?анатлы, алтын су?ышлы ?ошсо?, Донъя халы?тары ижадынан. М?кт?пк?с? й?шт?ге балалар ??м башлан?ыс класс у?ыусылары ?с?н у?ыу китабы, А.Й???ф?рова, ?ф?: Китап, 2007.

6. Тормош ?аба?тары, Баш?орт м???ни?те буйынса III синыф д?реслеге, И.Д.Бура?аев, М.С.Бура?аева, М.Б.Юлм?х?м?тов.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«пояснительная записка по родному языку»

Аңлатма яҙыу.

Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙә 3-сө класс өсөн туған (башҡорт) телдән эш программаһы.

Эш программаһы 70 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт) , шул иҫәптән контроль эштәр өсөн: 2- күсереп яҙыу, 2- һорауға яуап, 4-диктант, 1- изложение, 1- инша үткәреү ҡарала.

Төҙөүселәре: Хђкимова Минзђлђ Ђхмђт ҡыҙы

Дәреслек: Толомбаев Х.А., Нәбиуллина М.М. Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 3-сө класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. – Өфө : Китап, 2010.

Программа кимәле : базис

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

Башҡорт теленән диктанттар йыйынтығы: Башҡорт теленән 1-4-се класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма.-Өфө:Китап, 1997.- 255 бит.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

1)Учебный словарь, башкиро-русский русско-башкирский,Усманова М.Г.,Саяхова Л.Г., Киньягулова З.И., Уфа: 2006

2) Грамматика һүҙлеге (һүҙ үҙгәреше), М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап,2007

3) Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге, башланғыс синыф уҡыусылары өсөн, З.Ғ.Ураҡсин, З.Ә.Сиразитдинов, Н.Ф.Суфьянова, Өфө: Китап, 2005

4) Русско-башкирский учебный словарь, Саяхова Л.Г., Ураксин З.Г., Асадуллина Ф.Ф., Сахипова З.Г., Уфа: Китап, 2001

5) Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З.Ғ.Ураҡсин, Өфө: Башҡорт энциклопедияһы, 2005

6) Русса-башҡортса уҡыу-уҡытыу тематик һүҙлеге, З.Ф.Әбүбәкирова, Өфө: Аукцион+, 2007

7) Хәҙерге башҡорт әҙәби теленең аңлатмалы һүҙлеге, З.Ғ.Ураҡсин, Өфө:2004

8) Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге, М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап, 2009

9) Омонимдар ( аҙаш һүҙҙәр) һүҙлеге, М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап, 2006

10) Башҡорт аш-һыуҙары терминдарының башҡортса-русса аңлатмалы һүҙлеге, Ф.С.Аминева, Өфө: 2002

11) Башҡортса-русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге, И.Ғарипов, Өфө: Китап, 1994

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы:

Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С., Хөснөтдинова Ф.Ә., Хажин В.И. - Ижевск: «Книгоград», 2008.

Башҡортостан мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа «10-сы урта дөйөм белем биреү мәктәбе» муниципаль бюджет дљйљм белем биреү учреждениеhының « Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы;
«Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы;
Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора:

телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;
телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;
бәйләнешле текст менән эш итә белергә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө.

3-сө класта башҡорт теле һәм уҡыу материалдарының йөкмәткеһе түбәндәгесә билдәләнә:

- аралашыу, һөйләшеү өсөн диалог темалары;

- класта һәм өйҙә уҡыу өсөн әҙәби һәм фәнни-популяр текстар;

- фонетик, орфоэпик, орфографик, грамматик материал;

- уҡыусыларҙың телмәр күнекмәләренә талаптар;

- уҡыусылар үҙләштерергә тейеш булған һүҙҙәр теҙмәһе.

3 класс өсөн программала һөйләшеү, уҡыу (класта һәм өйҙә), практик үҙләштереү өсөн тел (грамматик) материал тематик принципта урынлаштырыла. Был принцип тейешле һүҙҙәрҙе, типик һөйләмдәрҙе өйрәнеүҙә, телмәр үҫтереү эштәрен ойоштороуға ыңғай йоғонто яһай, класта уҡытыу- тәрбиә эштәрен системалы, эҙмә- эҙ ойоштороуға, уҡыу материалын тормош менән бәйләргә, балаларҙың торош һәм телмәр тәжрибәһен байытырға һәм киңәйтергә ярҙам итә.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Һаумы, мәктәп!- 3 сәғәт

1 сентябрь- Белем байрамы. Мәктәп, балаларҙың белем алыуы тураһында әҫәрҙәр уҡыу, әңгәмәләр үткәреү. Уҡыу һәм ятлау өсөн материалдар.Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен иҫкә төшөрөү. Һорауҙарға һөйләмдәр менән яуап биреү.

Йәйҙе иҫкә төшөрөү- 5 сәғәт

Йәйге тәбиғәт, ололарҙың һәм балаларҙың йәйге эштәре, ялы хаҡында шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү. Йәйге тәьҫораттар тураһында әңгәмәләр үткәреү, һүрәттәр төшөрөү. Авторҙар тарафынан темаға ҡарата эшкәртелгән мәҡәләләр. Башҡорт телендә алфавит. Өндәрҙе дөрөҫ әйтергә күнегеү. Бирелгән ситуациялар буйынса бәләкәй хикәйәләр төҙөү һәм һөйләү.

Алтын көҙ килә еремә- 15 сәғәт.

Башҡортостанда, тыуған төйәктә көҙгө тәбиғәт, ундағы буяуҙар байлығы, көҙгө муллыҡ, ололарҙың һәм балаларҙың көҙгө эштәре, осар ҡоштар, йәнлектәр тураһында әҫәрҙәр уҡыу һәм һөйләү.

Көҙ темаһына альбом төҙөү, әҙәби монтаж әҙерләү, тәбиғәткә экскурсия үткәреү, тәбиғәтте һаҡлау буйынса конкрет эштәр башҡарыу, әңгәмәләр үткәреү, тәбиғәт һәм уҡылған әҫәрҙәр буйынса һүрәттәр төшөрөү.

Предметты белдереүсе һүҙҙәрҙең (исемдәрҙең) берлек, күплек, яңғыҙлыҡ, уртаҡлыҡ, урын, ваҡыт, объект һ.б. мәғәнәләрҙе белдереүе (күҙәтеү, иҫкә төшөрөү, практик үҙләштереү)

Кешене кеше итеүсе- хеҙмәт- 11 сәғәт.

Кеше тормошонда хеҙмәттең роле, ололарҙың һәм балаларҙың хеҙмәте, яҡшы сифаттар тураһында мәҡәләләр, хикәйәләр, шиғырҙар уҡыу һәм һөйләү, мәҡәлдәр әйтеү.

Предметтың билдәһен белдереүсе һүҙҙәр. Билдәнең төрлөмиҡдарҙа икәнен (сифат дәрәжәләрен) белдереүсе сараларҙы күҙәтеү, практик үҙләштереү.

Абзацтың темаһын билдәләү. Абзацты һөйләмдәргә бүлеү. Айырым һөйләмдәрҙән бәләкәй хикәйә төҙөү.

Нимә яҡшы, нимә насар?- 16 сәғәт.

Кешеләрҙең үҙ-ара мөнәсәбәте, намыҫлы, егәрле кешеләр һәм уларҙың эштәре; ҡурҡаҡ, алдаҡсы, ялҡау кешеләр тураһында әҫәрҙәр уҡыу һәм һөйләү; балаларҙа яҡшы сифаттар тәрбиәләү.

Данлы кешеләр менән осрашыу, әңгәмәләр үткәреү, улар тураһында альбомдар төҙөү, ишеткәндәр буйынса һүрәттәр төшөрөү.

Эште, процесты белдереүсе һүҙҙәр (ҡылым, хәбәр), уларҙың төп мәғәнәләренән тыш, эш башҡарыусының (эйәнең) затын, берлеген, күплеген, ваҡыт һ.б. мәғәнәләр белдереүҙәрен күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

Әҫәрҙәге предметты һәм геройҙы (персонажды) һүрәтләү элементтары.

Әкиәттәр- 14 сәғәт.

Башҡорт халыҡ әкиәттәрендә кешеләрҙең яҡшы һәм насар сифаттарының сағылышы. Халыҡ әкиәттәре һәм яҙыусылар ижад иткән әкиәттәр.

«Әкиәт геройҙары» темаһына альбом төҙөү, һүрәттәр төшөрөү, инсценировкалар әҙерләү һәм күрһәтеү.

Предметты белдереүсе һүҙҙәрҙең (исемдәрҙең) һөйләмдә эш башҡарыусы булып килеүен, урын, ваҡыт, эйәлек, объект һ.б. мәғәнәләрҙе белдереүен практик күҙәтеү һәм үҙләштереү.

Әкиәт, хикәйә, йомаҡ, мәҡәлдәрҙе бер- береһенән айырыу. Бирелгән ситуацияға ярашлы бәләкәй әкиәттәр төҙөү, шул әкиәттәргә һүрәттәр төшөрөү.

Тәңкә- тәңкә ҡарҙар яуа...- 16 сәғәт.

Башҡортостанда ҡышҡы тәбиғәт, һауа торошо, үҫемлектәрҙең һәм йәнлектәрҙең ҡышлауы; ололарҙың һәм балаларҙың ҡышҡы эштәре, балаларҙың уйындары һәм эштәре тураһында хикәйәләр, шиғырҙар уҡыу һәм һөйләү.

Уҡылған әҫәрҙәр буйынса Яңы йылға ҡарата һүрәттәр төшөрөү, шыршы байрамына әҙерләнеү һәм уны үткәреү. Әҙәби геройҙарға характеристика элементтары.

Предметтың билдәһен белдереүсе һүҙҙәрҙең һөйләмдәге мәғәнәләрен күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

Текст. Тексты өлөштәргә бүлеү, өлөштәргә исем биреү. Текстың темаһын һәм төп фекерен практик үҙләштереү.

Уралып ятҡан Уралда..- 34 сәғәт

Урал, уның тәбиғәте, байлығы, йылғалары, күлдәре, тауҙары, ҡалалары, экономикаһы, башҡорт әҙәбиәте, сәнғәте, күренекле кешеләре тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү. “Башҡортостан- тыуған төйәгем” темаһына әҙәби монтаж, альбомдар әҙерләү, уҡылған әҫәрҙәр, тәьҫораттар буйынса әңгәмәләр үткәреү, һүрәттәр төшөрөү.

Предметтың эшен белдереүсе һүҙҙәрҙең һөйләмдәге мәғәнәләрен, функцияларын күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

Бутап бирелгән һөйләмдәрҙән текст төҙөү. Изложение һәм инша элементтары менән практик танышыу һәм үҙләштереү.

Ҡаһарманлыҡ юлынан- 10 сәғәт

Һалдат хеҙмәте- һәр ир-егеттең изге бурысы. Халҡыбыҙҙың ил дошмандарына ҡаршы героик көрәше тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.

Ветеран һәм йәш һалдаттар менән осрашыу, әңгәмәләр үткәреү, һалдаттарға бағышланған альбом төҙөү.

Предметтың иҫәбен (һан), эш- хәлдең билдәһен (рәүеш) белдергән һүҙҙәр. Шул һүҙҙәрҙең мәғәнәләрен һәм телмәрҙә ҡулланылышын күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

Автобиография элементтары. Изложение һәм инша элементтарын өйрәнеү.

8 март- ҡатын- ҡыҙҙар көнө- 5 сәғәт

Илебеҙҙә ҡатын- ҡыҙҙар хеҙмәте, республикалағы данлы ҡатын- ҡыҙҙар, уларға ихтирам тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.

Алдынғы ҡатын- ҡыҙҙар менән осрашыу, әңгәмәләр үткәреү; “8 март- әсәйҙәр байрамы” тигән иртәлек әҙерләү һәм үткәреү, альбом төҙөү, һүрәттәр төшөрөү.

Предметтың эшен, билдәһен, эш хәлдең билдәһен белдереүсе һүҙҙәрҙең телмәрҙәге (һөйләмдәге) роле һәм үҙенсәлектәре (ҡабатлау, тәрәнәйтеү).

Текста элементар һүрәтләү саралары.

Яҙҙар килә шаулап- гөрләп…- 10 сәғәт

Башҡортостанда яҙғы тәбиғәт, уның күренештәре, хайуандар һәм үҫемлектәр тормошондағы үҙгәрештәр, кешеләрҙең яҙғы хеҙмәте тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.

Ҡоштарҙы ҡаршылау, бүлмә гөлдәре үҫтереү, баҡса эштәре тураһында әңгәмәләр үткәреү, темаға ҡарата һүрәттәр төшөрөү.

Башҡорт телендә һөйләмдең интонацион төрҙәре. Уларҙа тыныш билдәләре, тасуири уҡыу (иҫкә төшөрөү, ҡабатлау, нығытыу).

Текст. Уның өлөштәре, өлөштәргә исем биреү. Ябай план менән практик танышыу.

Балаларҙың тормошо һәм эштәре- 4 сәғәт

Йәй- 10 сәғәт

Йәйге күренештәр, балаларҙың йәйге эштәре һәм ялы. Уйындар тураһында шиғырҙар, хикәйәләр, мәҡәләләр уҡыу һәм һөйләү.

Тәбиғәткә экскурсиялар ойоштороу, әңгәмәләр үткәреү, йәй күренештәре тураһында һүрәттәр төшөрөү.

Грамматик күнекмәләрҙе тәрәнәйтеү, ҡабатлау.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

Уҡытыусы уҡыған йәки һөйләгән, үҙе уҡыған тексты аңлай алыу:

-3-6 һөйләмдән (репликанан) торған диалогты аңлай һәм уны дауам итә белеү;

- уҡытыусыға йәки иптәштәренә уҡыған йәки ишеткән текст буйынса һорауҙар биреү;

- текстың темаһын, төп фекерен әйтә белеү.

2. Уҡыған әҫәр, картина, экскурсия, ҡараған фильм, билдәле ситуация буйынса әңгәмәлә ҡатнаша алыу:

- текстың йөкмәткеһен һөйләү һәм уны дауам итеү;

- предметты, күренеште, персонажды элементар рәүештә һүрәтләү, уға үҙ мөнәсәбәтен белдерә алыу;

- хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәрҙе, поэтик әҫәрҙәрҙе дөрөҫ интонация менән уҡыу һәм һөйләү;

- текстағы образлы һүҙҙәрҙе; һүрәтләү сараларының мәғәнәләрен аңлатып биреү һәм ҡуллана алыу;

- билдәле ситуация буйынса бәләкәй хикәйәләр төҙөй алыу;

- 4-5 шиғырҙы тасуири итеп яттан һөйләй алыу.

3. Тексты шыма, аңлы, дөрөҫ, тотош һүҙләп уҡыу; логик баҫымдарҙы, паузаларҙы дөрөҫ әйтеү:

- тексты тасуири уҡыу;

- ваҡиғаларға, геройҙарҙың эштәренә, ҡылыҡтарына баһа биреү;

- текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе һүрәтләү, тасуирлау таба алыу, мәғәнәләрен аңлатыу, һүҙлектәр менән эш итеү;

- текстың өлөштәренә, иллюстрацияларға исем бирә алыу, өҙөк буйынса план төҙөү;

- хикәйә, әкиәт, мәҡәл, йомаҡ жанрҙарын практик айыра белеү.

4. Ҙур булмаған һөйләмдәрҙе күсереп һәм яттан яҙыу:

- текст, күҙәтеүҙәр, экскурсия буйынса һорауҙарға яуап яҙыу;

-3-6 һөйләмдән торған текстың йөкмәткеһен яҙыу;

- бер телдән икенсеһенә тәржемә итеү;

- өйрәтеү характерындағы 1- изложение, 1-инша яҙыу;

- яҙғанды элементар рәүештә камиллаштыра алыу.

5. Гәзит- журнал материалдарын, дәреслектә билдәләнгән әҫәрҙәрҙе кластан тыш уҡыу һәм һөйләү.

5. Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштырылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;
тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);
дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;
һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;
тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.
Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән 3-сө класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

күсереп яҙыу – 2, һорауҙарға яуап – 2, диктант – 4, изложение-1, инша-1

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡара-мағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

- карточкалар менән эш;

- һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

- һүҙлек диктанты;

- һөйләмдәр төҙөү;

- һүҙлек менән эш;

- һүрәтләү иншаһы;

- синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде…)

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш.

7. Уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар исемлеге

Усманова М. Г. Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа һәм схемаларҙа.
Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М. С., Сиразетдинов З. Ә. Башҡортса өйрәнәйек. Урыҫ мәктәптәренең 1-4 – се синыфтары өсөн башҡорт теленән электрон дәреслек. – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.
Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө:Китап, 1996.
таблицалар
Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видеоәсбап.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф министрлығы. 2005.
Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология. - Башҡортостандың бәләкәй даһийы. Өфө : «Эдвис» уҡытыу – методика үҙәге, 2008.
Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге,башланғыс синыф уҡыусылары өсөн,З.Ғ.Ураҡсин, З.Ә.Сиразитдинов,Н.Ф.Суфьянова, Өфө: Китап, 2005

Материаль-техник ҡулланмалар

телевизор;
видеомагнитофон

8. Төп әҙәбиәт

Толомбаев Х.А., Нәбиуллина М.М. Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 3-сө класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. – Өфө : Китап, 2010.
Салихова М. Т., Шафикова С. Х. Башҡорт теленән диктанттар йыйынтығы (1-4-се кластар өсөн) - Өфө: Китап, 1997.
Ғәбитова З.М. Телмәр үҫтереү дәрестәре. – Өфө: Китап, 2009.
Башҡортса – русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге. – Өфө: Китап, 1994.
Әүбәкирова З.Ф., Әүбәкирова Х.E., Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым – Өфө: Китап, 2007.
Башҡорт теле таблицаларҙа, схемаларҙа hәм ҡағиҙәләрҙә. Әүбәкирова З.Ф.– Өфө, 2006.
Тел төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.

8. «Башҡортостан уҡытыусыһы», «Аҡбуҙат», «Аманат» журналдары

Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.

Өҫтәлмә әҙәбиәт:

Башҡорт теленән изложение текстары йыйынтығы. 1- 4 – се класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма– Өфө
Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө, 2008.
Жемчужины детской башкирской литературы. /Составитель – В.С.Мавлетов/ – Уфа, 2005.
Хисаметдинова Ф.Г. Кескәйҙәр өсөн башҡорт теле. – Өфө: Башҡортостан энциклопедияһы, 2002.
Ҡыҙыл ҡанатлы, алтын суҡышлы ҡошсоҡ, Донъя халыҡтары ижадынан. Мәктәпкәсә йәштәге балалар һәм башланғыс класс уҡыусылары өсөн уҡыу китабы, А.Йәғәфәрова, Өфө: Китап, 2007.
Тормош һабаҡтары, Башҡорт мәҙәниәте буйынса III синыф дәреслеге, И.Д.Бураҡаев, М.С.Бураҡаева, М.Б.Юлмөхәмәтов.