«Букубаар, баһыыба!» бырааһынньык сценарийа
Сыала:
1. Букубаар туһунан билиини кэҥэтии, сахалыы алфавит буукубаларын дорҕоон көрүҥүнэн наардаан билиини чиҥэтии;
2. Оҕо хоhоону дорҕоонноохтук ааҕар, ырыаны ыллыыр дьоҕурдарын сайыннарыы;
3. Оҕо уонна төрөппүт түмсүүтүн бөҕөргөтүү;
Тэрилэ: Презентация “Буукубаар баһыыба”, проектор, экран.
Былаан:
1. Киириитэ
Квест-оонньуу: Баһыыба,Букубаар
-Буукуба, дорҕоон
-Аһаҕас дорҕооннор
-Бүтэй дорҕооннор
-Дифтоннар
-Сүһүөхтэр
-Таабырыннар
2. Бастакы сурук- бичик историята
4. «Буукуба» хоһооннорун ааҕыы.
5. Оскуола администрациятын, төрөппүт кэс тыллара
6. Түмүк
Бырааһынньык хаамыыта:
I. Киириитэ: Квест –оонньуу Баһыыба,Букубаар
-Оҕолоор,мин эһигини оонньууга ыҥырабын (Оонньуу сорудахтарын толорон,быраа7ынньык
2.Үтүө күнүнэн, күндү төрөппүттэр, ытыктабыллаах ыалдьыттар!
Бүгүн биhиги бу күhүн оскуола боруогун атыллаан үөрэнээччи буолбут оҕолорбут 2 чиэппэр устата үөрэнэн, А-тан, Ы-тан саҕалаан буукубалыын билсиhэн, букубаары үөрэтэн бүтэрэн, атын кыра кинигэлэри ааҕар кыахтаммыт үөрүүлэрин, ону таhынан улаатан, кыракый да буоллар «Билии» диэн сүгэhэрдэнэн дьиҥнээх үөрэнээччилэр буолбут үөрүүлэрин үллэстэр тугэннэригэр “Баһыыба,букубаар” бырааһынньыкка муhуннубут.
Төһөлөөх да күн үбүгэр
Тэҥнэммэт ыар сыаналаах,
Күндүттэн кунду кылаат
Баар үһү күн сиригэр.
Кинини уот кыайан сиэбэт,
Уу да сатаан тимирпэт,
Киртэн-бөхтөн киртийбэт,
Кэмтэн-дьылтан эргэрбэт.
Оннук кылаат кун сиригэр
Суос соҕотох! Кини аата –
Билии! Көр, кинигэҥ ыскаабыгар
Сытар сир бастыҥ кылаата.
«Билии» - диэн сир бастыҥ кылаатыгар маҥнайгы хардыыны оҥорбуккутунан, ааҕар-суруйар буолбуккутунан, маҥнайгы учебниктаргытын – букубаары, нууччалыы азбуканы бутэрбиккитинэн күндү оҕолорбутун ис сурэхтэн үөрэн- долгуйан туран эҕэрдэлиирбин көҥүллээҥ!
III. Буукуба хоһооннор
-О5олоор,кинигэни хаһан ааҕар буолабытый (буукубаны барытын биллэхпитинэ)
-Билигин биһиги оҕолорбут Буукубалар хоһооннорун бэлэх уунуохтара.
IV. Бастакы сурук- бичик
Ханнык баҕарар врач, учуутал, агроном, лётчик, инженер, учёнай, бу биһиги төрөппүттэрбит – оскуолатааҕы олохторун букубаартан саҕалаабыттара. Ол иһин букубаардар араас норуоттар тылларынан бэчээттэнэн тахсаллар.
Саха бастакы букубаарын Семён Андреевич Новгородов айыаҕыттан, 105 сыл ааста. Ити сыллар усталарыгар кини бэйэтэ олус элбэхтик уларыйда, үгүс көлүөнэ дьону үөрэттэ. Ол эрээри, кини кылаабынай соруга_ оҕолору ааҕарга үөрэтиитэ, хаһан да уларыйбат. 1917с. Дьокуускайга Новгородов алпаабытынан «Сахалыы сурук- бичик» диэн ааттанан бастакы букубаар тахсыбыта. Букубаары Семен Андреевич Новгородов уонна Н.Е.Афанасьев оҥорбуттара. Ити букубаартан ураты Новгородов алпаабытынан биир да кинигэ бэчээттэммэтэҕэ. 1920 с саха тылын уруогар бу алпаабытынан туттар буолбуттар.
- Слайдаҕа Новгородов алпаабытынан тахсыбыт букубаар лиистэрин көрөҕүт. Ааҕыҥ эрэ, табыллар дуо? Слайд
- Новгородов алпаабытын -1928с уонна билиҥҥи алпаабыты 1939с тэҥнээн көрүөҕүҥ. Ааҕар эбиккит дуу, сатаан?
-1938с ыла сахалыы алпаабыт олохтоохтук оҥоһуллан билиҥҥэ диэри саха дьонугар ааҕар- суруйар үөрүйэхтэри үөрэтэн кэллэ.
- Кэлиҥҥи сылларга бэчээттэнэнэн тахсыбыт букубаардары кытта билсиэҕиҥ.
1. Букубаардар сыл ахсын элбээн, тупсан иһэллэр.
2. Саха Республикатын народнай суруйааччыта Дмитрий Кононович Сивцев-Суорун Омоллоон- «Букубаар» автора
3. Игнатий Иванович Каратаев- «Азбука» автора
V. Оскуола администрациятын, төрөппүт кэс тыллара, кинигэ бэлэх туттарыы:
VIII. Түмүк
Билии күнүгэр бастакы чуораан чугдаарбыта, оҕолору уруокка ыҥырбыта. Үөрэх аартыгар бастакы хардыылар оҥоһуллубуттара, бастакы хоһооннор үөрэтиллибиттэрэ.
II. Хоһоон ааҕыыта:
1. Быйыл күhүн биhиги
Суумка, сибэкки тутан,
Дьоhуннаахтык туттаммыт
Үөрэнээччи буолбуппут.
2. Оскуолаҕа киирэммит
Буукубалыын билсэммит
Букубаартан са5алаан
Ааҕар буолан үөрдүбүт.
3. Ахсаан уруогар уже
Задачаны суоттуубут
Холобуру суоттуубут,
Кэрчиги да тардабыт.
4. Нуучча тылын уруога
Интереснай да эбит.
Учууталбыт спрашивает,
Отвечаем биhиги.
5. Физкультура уруогар
Оонньоомохтоон хаалабыт,
Ыстаҥалаан, мээчиктээн
Эрчиллэбит биhиги.
6. Урут ийэм миэхэҕэ
Кинигэни ааҕара,
Оттон билигин бэйэм
Ылан ааҕан барабын.
7. Үөрэх -билии чыпчаалын
Биhиги билэн эрэбит.
Ийэлэрбит эмиэ тэҥҥэ
Үөрэнэллэр үөрүүнэн.
- «Оскуолабар»- ырыа толороллор