К 100- летию народного поэта Республики Башкортостан Мустая Карима

Тема: С. Юлаевтың Тыуған илем шиғырын өйрәнеү.

Маҡсат: Шиғырҙың идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү. Эйә һәм хәбәр, эйәрсән һөйләмдәр төҙөү күнекмәләрен үҫтереү. Тыуған илгә һөйөү тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: Таблица (төйөндәр системаһы), китаптар күргәҙмәһе, Тыуған ил тураһында мәҡәлдәр яҙылған плакат, аудиоҙма.

Һүҙлек эше: Төйәк, мәңге, яҙмыш, хәбәр, төш, йөрәк.

Дәрес барышы

I.Инеш. Һәр кемдең күңеленә иң яҡын, иң ҡәҙерле ере була. Ул тыуып-үҫкән ер. Ә һеҙ Тыуған ил төшөнсәһен нисек аңлайһығыҙ? (Әңгәмә. Уҡыусылар Тыуған ил тураһында өйҙә яҙып алып килгән хикәйә, шиғырҙарын уҡый.)

Һәр кем Тыуған иленә булған һөйөүен үҙенсә күрһәтә. Бәғзеләр быны үҙенең эше менән иҫбатлаһа, икенселәр илен данлап йырҙар сығара. С. Юлаев был ике сифатты ла үҙендә туплаған. Ул Тыуған илен ҡорал менән дә, ҡәләме менән дә һаҡлаған. Уның шиғырҙарының береһе «Тыуған илем» тип атала. Бөгөн беҙ дәрестә шиғырҙың эстәлеге менән танышырбыҙ.

II. Шиғыр йөкмәткеһе өҫтөндә эш.

1. Һүҙлек эше.

а) Һүҙҙәрҙе уҡып, мәғәнәләрен асыҡлау;

б) – һыҙ, - һеҙ ялғауҙарын ҡушып, исемдәрҙән сифат яһау: яҙмышһыҙ, төшһөҙ, хәбәрһеҙ, төйәкһеҙ, йөрәкһеҙ;

в) һүҙлек дәфтәренә яҙыу.

2. Шиғырҙың эстәлеге менән танышыу.

Уҡытыусы шиғырҙы тасуири уҡып сыға. (Алдан аудиояҙмаға яҙҙырырға мөмкин.)

Сылбырлы уҡыу.

Уҡытыусы. Был шиғыр һеҙгә таныш,VII синыфта һеҙ уны өлөшләтә ятлағайнығыҙ. Шуға күрә, беренсе бүлеген үҙ алдығыҙға тәржемә итегеҙ.

Уҡытыусы ҡалған бүлектәрҙең руссаға тәржемәһен уҡый, ә уҡыусылар ҡайһы бүлеккә тап килеүен әйтәләр һәм уҡып ишеттерәләр.

3. Һорауҙарға яуап биреү. Был шиғырҙа лирик герой үҙенең ниндәй тойғоларын белдерә? (Һөйөү, һағыныу, ғорурланыу, шатланыу). Урал тауының бейеклеге ниндәй һүҙҙәр менән бирелә? С. Юлаевтың төшө нимә тураһында? Был шиғыр авторҙың ҡайһы шиғыры менән оҡшаш? Уларҙы ниндәй тема берләштерә? С. Юлаев шиғырҙарының тематикаһы ниндәй халыҡ мәҡәлендә асыҡ сағыла? (Тыуған илем – алтын бишек.) Шиғырҙа ниндәй һүрәтләү саралары ҡулланылған? Миҫалдар килтерегеҙ һәм уларҙы модулдә (төйөндәр системаһында) күрһәтегеҙ.

4. Шиғырҙың эстәлеге өҫтөндә эш.

Уҡытыусы. Шиғырҙы тағы бер ҡат үҙ алдығыҙға уҡып сығығыҙ. Иғтибар итегеҙ: һәр бүлеккә ниндәй тойғо һалырһығыҙ? (Уҡыусыларҙан берәр бүлекте уҡытып, диктофонға яҙҙырыу һәм кем уңышлыраҡ уҡыуын асыҡлау. Уҡытыусының өлгө уҡыуы.)

5. Грамматик эш. Һөйләмдәрҙе яҙып бөтөргә һәм эйәрсән һөйләмдең төрөн билдәләргә.

Шуныһы асыҡ: (лирик герой тыуған яғын ярата). Урал тауы шундай: (ул күгәреп күккә үрелгән). Кем Тыуған иленән ситкә китә, (шул һағышланып йәшәй). Тыуған яҡтың матурлығы шунда: (бында һыуҙар балдай татлы).

6. Перфокарталар менән эшләү. Нимә күккә ашҡан? (Урал, төйәк, урман.) Һыу нимә һымаҡ татлы? (Шәкәрҙәй, балдай, еләктәй.) Уралтауҙың башы нимә менән ҡапланған? (Ҡар, үлән, таш). Яҙмыш авторҙы ҡайҙа ташлай? (Йыраҡ, алыҫ, яҡын). Лирик геройға нимә хәбәр килтерә? (Ямғыр, ҡар, ел).

III. Йомғаҡлау. Бөгөн беҙ дәрестә С. Юлаевтың патриотик шиғыры менән таныштыҡ. Һеҙҙең дә Тыуған илегеҙҙе яратыуығыҙ ижади эштәрегеҙҙә асыҡ сағыла. Тимәк, илебеҙҙең киләсәге ышаныслы ҡулдарға ҡаласаҡ.

IV. Баһалау.

V. Өйгә эш. «Тыуған илем” шиғырын ятларға.