Сабақтың тақырыбы: Күй атасы – Құрманғазы Сабақтың мақсаты:Ұлы күйші Құрманғазы шығармалары арқылы оқушыларды рухани байыту, өнер арқылы шығармашылық ойларын мақсатында және музыканы саналы түрде қабылдауға, мәнерлеу дыбысы арқылы музыканың даму ерекшелігін анықтауға.
Сабақтың міндеттері: а)білімділігі:Күй атасы – Құрманғазы туралы толық мағлұмат беру. ә)дамытушылығы: Оқушылардың ән – күйлер тыңдау арқылы әуендік сезімталдығын арттыру, есте сақтау, қиялдау, ойлау қабілеттерін дамыту. б)тәрбиелігі: Өнерді құрметтеуге, өзін – өзі ұстауға, адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың көрнекілігі: Құрманғазы суреті, мақал – мәтелдер, психологиялық тренинг, слайдтар.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі Оқушыларды түгендеу ІІ Психологиялық дайындық: Үлкендерге сіз, Кішілерге біз. Әдеппен бас иіп, Сәлем бердік біз! Үй тапсырмасын тексеру: 1. Аспаптық музыка дегеніміз не? 2. Күй дегеніміз не? 3. Күй нешеге бөлінеді? 4. Қандай күйшілерді білеміз? 5. Дәулеткерейдің күйін ата?
ІІІ. Жаңа сабақ 1. Психологиялық тренинг Балалар музыка сабағында қандай жанрларымен танысамыз? Сұрақтарға жауап беру? - Ән, күй, би, жыр - Ән, би, күй, жырлар неге жатады? Әрине өнерге.
Өнер туралы қандай мақал – мәтелдер білеміз «Өнерлі бала-сүйкімді». Өнерліге – өріс кең. - Әнді, күйді, жырды, биді орындайтын өнер адамдарын не дейміз? - Әрине әнші, күйші, биші, жыршы. «Аман, бол шешем, аман, бол» - Құрманғазының күйін тыңдау. - Балалар, бұл қандай күй? - Кімнің күйі деп ойлайсыңдар?
Ұлы күйшілер жақын адамдарына арнап күй шығарған. Мұндай күйлерді «арнау күйлер» деп атайды. Соның бірі – Құрманғазының анасына арнаған «Аман бол, шешем, аман, бол» күйі. Торы атты ертіп, жолға Құрманғазы үйден шығар алдында домбырасын қолына алады да, қоштасып бір күй тартады. Шығарып салуға жиналған достары күйдің атын сұрамай – ақ білді. Өйткені, бірінші бастамасының өзі «Аман, бол шешем, аман, бол» деп айтып тұр еді. Иә, балалар, бұл күйдің авторы – қазақтың халық композиторы, күйші Құрманғазы Сағырбаев Әрине бүгінгі жаңа сабағымыз «Күй атасы – Құрманғазы» туралы өтеміз. Құрманғазы Сағырбайұлы – күйші, композитор. Құрманғазы Сағырбайұлы – Батыс Қазақстанда 1818 жылы дүниеге келген. Құрманғазы Сағырбайұлы – алғашқы ұстазы Ұзақ күйші. Құрманғазы Сағырбайұлы – күйлері: «Ақсақ құлан», «Адай», «Қайран шешем» т. б. күйлері бар. Құрманғазы жасынан домбыраға әуес болды. Ол Ұзақ күйшіден тәлім алып, есейген шағында домбырашылық, күйшілік шеберлігін танытты. ХІХ ғасырдың асаи көрнекті композиторы, күй атасы. Құрманғазы Сағырбайұлы – теңдесі жоқ ұлы күйші. Ол – заманындағы қоғамдық - әлеуметтік қайшылықтарға, зорлық – зомбылыққа қарсы күресіп өткен адам. Ол 71 жасында қайтыс болады. - Құрманғазының шәкірті кім? - Шәкірті – Дина Атақты күйші Динаға «Қайран шешем» күйін үйретіп отыр еді. Сырттан аттың дүбірі естілді. Құрманғазыны тұтқынға алып, ол домбырасын Динаның қолына ұстатады. «Мұрамды саған тапсырамын, халқыма жеткіз», - дейді. Құрманғазы тек күйші емес, оның шәкірті атақты күйші апамыз Дина Нұрпейісқызы. Жұмбақтар шешу Ұзын мойын, Екі ішек. Қатар – қатар текпішек. Басып көрсең бір – бірлеп, Үн шығады күмбірлеп. (Домбыра) Әрине Домбыра аспабының қасиеттілігін атайықшы Тақтаға шығып плакатқа жазады Домбыра – еңбекқорлыққа үйретеді. Домбыра – шежірені білуді талап етеді Домбыра – адамның ішкі – жан дүниесін емдеп, көңілін көтереді, денсаулықты нығайтады. Домбыра – иманды болуға жол ашады. Домбыра – әдебиеттің дамуына ықпал етеді. Домбыра – жарысу мен таласуға, ізденуге баулиды. демекші бүгін үйренетің әніміз «Домбырасыз сән қайда» Ән айтар алдыңда дауыс жаттығуларын жасайық. Дауыс жатығуы: До, ре, ми, фа, соль, ля, си. До.
Сергіту сәті: «Буги, буги» ритмикалық ән – би. «Домбырасыз сән қайда» Әнін жазған: И. Нүсіпбаев Сөзін жазған: Х. Талғаров (Әннің авторы туралы оқушы айтып береді) Әннің авторы – әуесқой композитор, қазақ балаларына эстетикалық тәрбие беруде көп еңбек еткен адам. Одан білім алғаншәкірттерінің көбі музыканы өздерінің мамандығына айналдырып, белгілі әнші, дирижер, композитор болды. И. Нүсіпбаев 150 – ден астам балалар әндерін жазды. Олар мектеп өмірі, еңбек, достық. «Жомарт өлке», «Саяхат жыры», «Айналайын ақ мамам», «Май жыры», «Достық» т. б. әндерін балалр ерекше сүйіп орындайды. Енді осы әнді мұқият тыңдап отырыңдар мен орындап берейін. (ән орындалады) Әнді бірінші тыңдаймыз. Баян аспабымен айтамыз. - Әннің дыбыс мәнерін тыңдап көріңдер. - Ән не туралы айтылып тұр? Домбыра туралы қандай өлендер білеміз? Балалар мәнерлеп «Домбыра » туралы өлендер оқиды. Жұмбақтар жасырылады. Карточкамен жұмыс: «Орнынды тап»
ІV. Бекіту: Балалар бүгін біз қандай күйшімен таныстық? Әрине Құрманғазы Сағырбайұлы. Енді тыңдайтын Құрманғазының «Сарыарқа» күйі. Күй тарту арқылы сурет саламыз. Күй тыңдай арқылы көз алдымызға не елестейді, әрине жайлау, тау, қазақтың ауыл жері. Балалар суреттерін түсіндіреді. [Сабақты қорытындылаймыз:
Сұрақ – жауап: 1. Бүгін біз сабақта қандай күйшімен таныстық? 2. Құрманғазының қандай күйлерін білеміз? 3. Қандай әнмен таныстық? 4. Әннің авторларын ата? 5. Әнді домбыра аспабымен айту. V. Бағалау: Белсене қатысқан оқушыларды бағалаймын. VІ. Үйге тапсырма: Құрманғазы туралы толық мағлүмат жазып келу. Әнді жаттап келу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың тақырыбы: Күй атасы – Құрманғазы Сабақтың мақсаты:Ұлы күйші Құрманғазы шығармалары арқылы оқушыларды рухани байыту, өнер арқылы шығармашылық ойларын мақсатында және музыканы саналы түрде қабылдауға, мәнерлеу дыбысы арқылы музыканың даму ерекшелігін анықтауға.
Сабақтың міндеттері: а)білімділігі:Күй атасы – Құрманғазы туралы толық мағлұмат беру. ә)дамытушылығы: Оқушылардың ән – күйлер тыңдау арқылы әуендік сезімталдығын арттыру, есте сақтау, қиялдау, ойлау қабілеттерін дамыту. б)тәрбиелігі: Өнерді құрметтеуге, өзін – өзі ұстауға, адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың көрнекілігі: Құрманғазы суреті, мақал – мәтелдер, психологиялық тренинг, слайдтар.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі Оқушыларды түгендеу ІІ Психологиялық дайындық: Үлкендерге сіз, Кішілерге біз. Әдеппен бас иіп, Сәлем бердік біз! Үй тапсырмасын тексеру: 1. Аспаптық музыка дегеніміз не? 2. Күй дегеніміз не? 3. Күй нешеге бөлінеді? 4. Қандай күйшілерді білеміз? 5. Дәулеткерейдің күйін ата?
ІІІ. Жаңа сабақ 1. Психологиялық тренинг Балалар музыка сабағында қандай жанрларымен танысамыз? Сұрақтарға жауап беру? - Ән, күй, би, жыр - Ән, би, күй, жырлар неге жатады? Әрине өнерге.
Өнер туралы қандай мақал – мәтелдер білеміз «Өнерлі бала-сүйкімді». Өнерліге – өріс кең. - Әнді, күйді, жырды, биді орындайтын өнер адамдарын не дейміз? - Әрине әнші, күйші, биші, жыршы. «Аман, бол шешем, аман, бол» - Құрманғазының күйін тыңдау. - Балалар, бұл қандай күй? - Кімнің күйі деп ойлайсыңдар?
Ұлы күйшілер жақын адамдарына арнап күй шығарған. Мұндай күйлерді «арнау күйлер» деп атайды. Соның бірі – Құрманғазының анасына арнаған «Аман бол, шешем, аман, бол» күйі. Торы атты ертіп, жолға Құрманғазы үйден шығар алдында домбырасын қолына алады да, қоштасып бір күй тартады. Шығарып салуға жиналған достары күйдің атын сұрамай – ақ білді. Өйткені, бірінші бастамасының өзі «Аман, бол шешем, аман, бол» деп айтып тұр еді. Иә, балалар, бұл күйдің авторы – қазақтың халық композиторы, күйші Құрманғазы Сағырбаев Әрине бүгінгі жаңа сабағымыз «Күй атасы – Құрманғазы» туралы өтеміз. Құрманғазы Сағырбайұлы – күйші, композитор. Құрманғазы Сағырбайұлы – Батыс Қазақстанда 1818 жылы дүниеге келген. Құрманғазы Сағырбайұлы – алғашқы ұстазы Ұзақ күйші. Құрманғазы Сағырбайұлы – күйлері: «Ақсақ құлан», «Адай», «Қайран шешем» т. б. күйлері бар. Құрманғазы жасынан домбыраға әуес болды. Ол Ұзақ күйшіден тәлім алып, есейген шағында домбырашылық, күйшілік шеберлігін танытты. ХІХ ғасырдың асаи көрнекті композиторы, күй атасы. Құрманғазы Сағырбайұлы – теңдесі жоқ ұлы күйші. Ол – заманындағы қоғамдық - әлеуметтік қайшылықтарға, зорлық – зомбылыққа қарсы күресіп өткен адам. Ол 71 жасында қайтыс болады. - Құрманғазының шәкірті кім? - Шәкірті – Дина Атақты күйші Динаға «Қайран шешем» күйін үйретіп отыр еді. Сырттан аттың дүбірі естілді. Құрманғазыны тұтқынға алып, ол домбырасын Динаның қолына ұстатады. «Мұрамды саған тапсырамын, халқыма жеткіз», - дейді. Құрманғазы тек күйші емес, оның шәкірті атақты күйші апамыз Дина Нұрпейісқызы. Жұмбақтар шешу Ұзын мойын, Екі ішек. Қатар – қатар текпішек. Басып көрсең бір – бірлеп, Үн шығады күмбірлеп. (Домбыра) Әрине Домбыра аспабының қасиеттілігін атайықшы Тақтаға шығып плакатқа жазады Домбыра – еңбекқорлыққа үйретеді. Домбыра – шежірені білуді талап етеді Домбыра – адамның ішкі – жан дүниесін емдеп, көңілін көтереді, денсаулықты нығайтады. Домбыра – иманды болуға жол ашады. Домбыра – әдебиеттің дамуына ықпал етеді. Домбыра – жарысу мен таласуға, ізденуге баулиды. демекші бүгін үйренетің әніміз «Домбырасыз сән қайда» Ән айтар алдыңда дауыс жаттығуларын жасайық. Дауыс жатығуы: До, ре, ми, фа, соль, ля, си. До.
Сергіту сәті: «Буги, буги» ритмикалық ән – би. «Домбырасыз сән қайда» Әнін жазған: И. Нүсіпбаев Сөзін жазған: Х. Талғаров (Әннің авторы туралы оқушы айтып береді) Әннің авторы – әуесқой композитор, қазақ балаларына эстетикалық тәрбие беруде көп еңбек еткен адам. Одан білім алғаншәкірттерінің көбі музыканы өздерінің мамандығына айналдырып, белгілі әнші, дирижер, композитор болды. И. Нүсіпбаев 150 – ден астам балалар әндерін жазды. Олар мектеп өмірі, еңбек, достық. «Жомарт өлке», «Саяхат жыры», «Айналайын ақ мамам», «Май жыры», «Достық» т. б. әндерін балалр ерекше сүйіп орындайды. Енді осы әнді мұқият тыңдап отырыңдар мен орындап берейін. (ән орындалады) Әнді бірінші тыңдаймыз. Баян аспабымен айтамыз. - Әннің дыбыс мәнерін тыңдап көріңдер. - Ән не туралы айтылып тұр? Домбыра туралы қандай өлендер білеміз? Балалар мәнерлеп «Домбыра » туралы өлендер оқиды. Жұмбақтар жасырылады. Карточкамен жұмыс: «Орнынды тап»
ІV. Бекіту: Балалар бүгін біз қандай күйшімен таныстық? Әрине Құрманғазы Сағырбайұлы. Енді тыңдайтын Құрманғазының «Сарыарқа» күйі. Күй тарту арқылы сурет саламыз. Күй тыңдай арқылы көз алдымызға не елестейді, әрине жайлау, тау, қазақтың ауыл жері. Балалар суреттерін түсіндіреді. [Сабақты қорытындылаймыз:
Сұрақ – жауап: 1. Бүгін біз сабақта қандай күйшімен таныстық? 2. Құрманғазының қандай күйлерін білеміз? 3. Қандай әнмен таныстық? 4. Әннің авторларын ата? 5. Әнді домбыра аспабымен айту. V. Бағалау: Белсене қатысқан оқушыларды бағалаймын. VІ. Үйге тапсырма: Құрманғазы туралы толық мағлүмат жазып келу. Әнді жаттап келу.
3-сынып
Сабақтың тақырыбы: Ел еркесі - Ақан сері.
Сабақтың мақсаты:
1.Музыкалық білімін жетілдіру. Ақан серінің өмірі мен шығармашылығымен танысу.
2 Баланың музыкалық талғамын ашу. Ән – жырға деген сүйіспеншілігін арттыру.
Ақан серінің шын аты - Ақжігіт. Халық оны « Ақан сері» атап кеткен. Қазақ халқында өзі әнші, өзі ақын, өзі домбырашы, өнерлі жігітттерді « сал – сері» деп атаған. Сал – серілер елден ерекше киініп, басына үкі тағып, жүйрік ат мініп, қасына бір топ әнші, күйші, палуан - өнерлі жігшіттерді ертіп жүретін болған.
Ақан серінің Құлагер деген аты болды. Атақты Саййдалы байға ас беріледі. Осы аста ат бәйгесі болады. Бәйгеге жүзден астам ат қосылады. Ақан сері де Құлагерін дайындайды. Құлагерді бұл бәйгеде бірінші болып келеді деп ешкім ойламайды. Өйіткені Құлагер бәйгеге қоспағанда сәйгүлікке ұқсамайды екен. Ат жарыстың алдындап Құлагерді атбеггілер « Мынау шабатын атқа ұқсамайды ғой», - дейді. Сонда Ақан сері: «Аттың жүйрігін бәйне көрсетер», - деп Құлагерін жетектеп жүріп кетеді. Ал Құлагер болса, аяғын жайбарақат маң маң басып кете барады.
Бұл бәйгеде Құлагер үш жүз ататн озып, бірінші келеді. Сонда Ақан сері Құлагердің маң – маң басқан жүрісіне арнап « Маңмаңгер» атты әннін шығарған.
Осы Сағынайдың асында Құлагерге қастандық жасалады. Ақан секрінің оған арнаған әні халық арасында « Құлагер» атанып кетеді.
Музыка тыңдау: « Маңмаңгер» Ақан сері.
Ән орындау:
« Балалық шақ»
Әні: А. Маханбетова Сөзі: Ә. Асылбек
Былдырлаған бал тілімнің,
Тәттілігін танытқан.
Туған жерім, түйсігімді,
Танымымды танытқан.
Ана тілім, баба тілім,
Мен өзіңді сүйемін.
Өз тілімде жазған тарих,
Шежіреме иемін.
Қайырмасы:
Балалық шақ,
Шыңырауы шаттықтың.
Балалық шақ,
Бал бұлағы пәктіктің.
Жапырағы жас құрақтың,
Шамшырағы жастықтың.
Балалығы басым ерке,
Ұланыңмын бүгінгі.
Туған елім есейгенде,
Көтеремін жүзіңді.
Ана тілім, баба тілім,
Мен өзіңді сүйемін.
Өз тілімде жазған тарих,
Шежіреме иемін.
Қайырмасы:
IV. Сабақты қорыту.
-Ақан серінің шын аты кім?
-Ақан серінің жүйрік атынг қалай атаған?
-Құлагердің мінезі қандай екен№
-Бәйгеге қанша ат қосылып еді?
-Құлагердің жүрісіне арнап Ақан сері қандай ән шығарға?
V. Үйге тапсырма.
Ел еркесі-Ақан сері туралы оқып келу.
Сыныбы: 3
Сабақтың мақсаты: . Білімділік мәні : Әнші композитордың шығармашылығына тоқталу , таныстыру, таныту, жан – жақты білімдерін арттыру. Дамытушылығы: Жас өспірімдердің музыкаға әнге деген ықыласын дамыту. Тәрбиелік мәні : Халық композиторларының музыкалық шығармалары арқылы халықтың салт- дәстүрін, тәрбиесін балаға бере білу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ түсіндіру , әңгімелеу, әндету , шығармашылыққа баулу . Пәнаралық байланысы: Музыка әдебиеті , тарих.
Көкшенің асқан әншісі, композитор Ақан сері кемеңгер орындаушы, ақын болған. Бұрын сал серілер астарында аты, қолдарында домбырасы ауылдарды аралып, сауық сайран құрып жүрген.Ақанның атақты әні «Балқадишаның» шығу тарихын өтеміз, үйренеміз. Ақанның сал-серілік құрып, ауыл-ауылдарды аралап жүрген кезі. Күндердің күнінде Ақан сері сол кездегі Ыбырай деген аты баршаға мәлім, танымал кісінің ауылына бас сұғып, шілдехана тойының үстінен түседі. Ауылға танымал серінің ат басын бұрғандығын естіген ауыл тұрғындары оған ілтипат білдіріп, қошемет көрсетеді. Алайда, төрде отырған Ақанның маңына ешкім отырмайды. Бұл ел аузында Ақан сері туралы алып-қашпа сөздердің кеңінен етек алған тұсы еді. Ақанның қиялға беріліп, жын-перілермен қатысы барын алға тартып, жас қыздар серіден үрейленген. Ақын да, қыздар да өздерін жайсыз сезініп, отырыстың берекесі қашқандай болады. Осы кезде Қадиша қыз «Сері-ағамның жанына мен отырайын» деп Ақанның жанына жайғасады. Мұны естіген Ақанның көңілі жай туып, іштей жібек мінезді бойжеткенге риза болады. Отырыс барысында әндер орындалып, зерделі әңгіме-аңыздар айтылады. Серінің жанында Қадишаның отырғанын оның ағалары естіген бойда, екі жеңгесін жіберіп, қызды алып шығуын тапсырады. Алайда, Қадиша орнынан қозғалмайды, Ақанның да оны жібергісі келмейді. Осы кезде таң атып, бойларында қимастық орнайды. Қадиша қайтуға жинала бастағанда, Ақан сері қолына домбырасын алып, екі ішекті қағып жіберіп әнді орындай бастайды. Бұл ұзақ толғау, үлкен жыр болды. Алайда, Қадиша қыз үлкен кісіге емес, өз теңіне аттастырылып, кейіннен ұзатылған. Мұны естіген Ақан қоштасу сәтінде туған әнін әрі қарай жетілдірген. Бұл әннің соңғы өлең жолдары мынадай болған: «Кекілін кер бестінің сылағаным, Басынан Жыландының құлағаным. Кетті деп Балқадиша естігенде, Құшақтап құс жастықты жылағаным. Тау болсаң, Жыландыдай биік тау бол, Шапанға ширатпалы жібек бау бол. Атадан артық туған Балқадиша, Көргенше енді қайтіп, есен-сау бол» Ұзақ мұңлы әннің 90 шумағы болған деседі. Өкінішке орай, бізге толық жеткен жоқ. 1988 жылы Қайролла Жүзбасовтың құрастыруымен «Өнер» баспасынан шыққан кітабында «Балқадиша» әнінің үш нұсқасы көрсетілген. Ән кейіпкері Қадиша Сүлеймен деген текті атаның баласымен бас қосып, үлкен әулеттің босағасын аттаған. Үш қыз және екі ұлдың анасы атанып, 1953 жылы өмірден өткен. «Балқадиша» әнін кезінде аты аңызға айналған Әміре Қашаубаев, Ғарифолла Құрманғалиев, Жүсіпбек Елебеков орындаған. Кейін Қайрат Байбосынов, Рамазан Стамғазиев, Гауһар Әлімбекова, «Жігіттер» тобы сияқты әншілер өз репертуарларына қосқан. Дәптермен жұмыс: Балқадиша Ақан сері әні
Қызы едің Ыбыкеңнің, Балқадиша, Бұралған белің нәзік тал – Қадиша. Жиылған осы тойға қалың қыздың, Ішінде қара басың – хан, Қадиша.
Қызы едің Ыбырайдың, Балқадиша, Боларсың біздің сөзге зар, Қадиша. Бұлаңдап асау тайдай жүрген басың, Боласың қандай жанға жар, Қадиша.
Қызы едің Ыбырайдың, Балқадиша, Өзенді өрлей біткен тал, Қадиша. Бір түгіл екі жеңгең келіп тұр ғой, Рұқсат бізден сізге бар Хадиша Қорытындылау:
1.Ақан серінің әндері?
2.Сал, сері деп кімдерді айтамыз ?
Үйге тапсырма.
4-сынып
Сабақтың тақырыбы: Күй дәстүрінің шежіресі Қали Жантілеуов
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мәні : Күйшінің өмірімен таныстыру
Дамытушылығы: Өнерлі болуға, жан- жақты болуға үйрету.
.
Тәрбиелік мәні :Ұлттық өнерді дәріптеу
Сабақтың түрі:дәстүрлі
Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: Жаңа сабақты түсіндіру , әңгімелеу, шығармашылыққа баулу .
Пәнаралық байланысы: Музыка әдебиеті , тарих.
Сабақ жоспары:
Ұйымдастыру кезеңі
Жаңа сабақты түсіндіру
Қорытындылау
Үйге тапсырма
Сабақтың барысы:
Қали Жантілеуов 1902 жылы Батыс Қазақстан облысы Жаңақала ауданында туған.Қалидың алғашқы ұстаздары Мәмен, Тоғайбай, Жұматай. Ол кішкентай кезінен бастап музыкаға әуес болды. Еңбегі бағаланып, Қазақстанның халық артисі атағы , «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды. Қали өзін Құрманғазы мектебінің жалғасымын деп есептейді.Ол Құрманғазының, Дәулеткерейдің, Түркештің,Динаның т.б күйшілердің 60- тан асқан күйлерін тартқан.
Қорытындылау:
1.Қали Жантілеуов кім?
2.Қалидың алғашқы ұстазы кім?
3 Қандай марапаттарға ие ?
Үйге тапсырма.
Бағалау.
4-сынып
Сабақтың тақырыбы: Ән өнерін паш еткен- Манарбек Ержанов
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мәні : Әншінің шығармашылығына тоқталу , таныстыру,
таныту, жан – жақты білімдерін арттыру.
Дамытушылығы: Оқушылардың музыкаға, әнге деген ықыласын дамыту.
Тәрбиелік мәні : Композиторлардың музыкалық шығармалары,әндері арқылы халықтың
салт- дәстүрін, тәрбиесін балаға бере білу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі
Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ түсіндіру , әңгімелеу, әндету , шығармашылыққа баулу .
Пәнаралық байланысы: Музыка әдебиеті , тарих.
Сабақ жоспары:
1.Ұйымдастыру кезеңі:
2.Үй тапсырмасын сұрау.
3.Бекіту.
4.Жаңа сабақ.
5.Қорытындылау.
6.Үйге тапсырма.
7.Бағалау.
Сабақтың барысы:
2.Үй тапсырмасын сұрау.
Қали Жантілеуовтің өмірі .
3.Бекіту.
а)Қали Жантілеуов қай жерде дүниеге келді?
ә)Қалидың ұстазы ұстазы кім?
б)Қали қай қомпозиторлардың күйлерін орындаған?
Жаңа сабақ.
Манарбек Ержанов Қарағанды облысы, Қарабұлақ деген жерде дүниеге келген.Әкесі темірден түйін түйген шебер, домбырашы, күйші болса, анасы әнші болған.манарбекті өнерге баулыған дала музыканты Күсенбай ғажап күйші, әнші болған. Манарбек Әміре Қашаубаевтың өнерін үлгі тұтты. 1936 жылы Мәскеуде өткен қазақ өнерінің Декадасында «Қыз Жібек»операсындағы Шегенің ролін сомдап, Мәскеудегі музыканттарды аузына қаратты.
Еңбегі еленіп «Құрмет белгісі» ордені,» Қызыл жұлдыз» және Халық артисі атағы берілді
6.Үйге тапсырма: Оқып, түсінігін айту.Мәнжазба жазу.
7.Бағалау
Айтыс өнері, айтыс түрлері – қайым,түре және сүре. 5-сынып
Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік. Оқушыларға айтыс өнері туралы толық мағлұмат беріп, оның түрлерімен таныстыру. халық - ақындық жанр мен әншілік, ақындар, аспаптық орындаушылық арасындағы өзара байланысты ояту. 2. Тәрбиелік. Қазақ халық ақындарын оқушыларға таныстыру. Айтыс өнерін қадірлей білуге үйрету. Оқушының ой - өрісі мен дүниетанымын жетілдіріп, қазақтың атадан балаға мирас болып қалған айтыс өнерін бағалай білуге тәрбиелеу. 3. Дамытушылық. Оқушылардың білімдерін жан - жақты дамыту. Ата – бабаларымыздың салт - дәстүрінен көп мағлұмат беру. Сабақ түрі: Аралас сабақ Көрнекіліктер: Нота сауатына арналған кестелер, плакат, буклет. Ақындар суреті, карточкалар үнтаспа, музыка аспаптары суреттері, слайдтар.
Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру а) Сәлемдесу ә) Түгендеу
ІІ Үй тапсырмасын сұрау 2/4 өлшемі дегеніміз не? Қол қимылымен өлшемді көрсету. «Не деу керек?» әнін мысалға алу
ІІІ Жаңа тақырыпты түсіндіру. Оқушылар, сендер ақынның кім екенін білесіңдер ме? Ақын өз жанынан өлең шығаратын өнер иесі. Ал енді сол ақындар өзінің суырып салма өлеңге қаншалықты шешен екендігін көрсету үшін арнайы сөз сайысына, яғни айтысқа қатысқан. Ал, айтыс дегеніміз не, балалар? Айтыс «айтысу» деген сөзден шыққан. Айтысу қара сөзбен де, күй тарту арқылы да, суырып салма өлеңмен де болады. Айтыстың қандай түрлерін білеміз? 1. Бәдік айтысы Ата бабаларымыз сөзбен ауруды аластап, малды емдемек болған. 2. Жар - жар айтысы. Ерте заманда қызды ұзатар алдында айтылатын айтыс түрі. Өлең құрлысы 7 - 8 буынды. Жар - жар әнін айтқызу өлеңде «қаранасар» деген не мағынаны білдіреді? Қара жібек кездеме, мата деген мағынаны білдіреді. 3. Қыз бен жігіт айтысы. Ойын - сауықта айтылады. 11 буынды. Басы қайталанып, негізгі ой үшінші, төртінші жолдарында айтылады. Әр әуенге салынып айтыла беріледі. 4. Мақал - мәтел айтысы, жұмбақ айтысы, күй тартысу айтысы, оқушылар айтысы бар.
Ал енді біз ақындар айтысына тоқталайық. Ақындар айтысына сөз өнерін шебер меңгерген суырыпсалма, тез арада жауап бере білетін ақындар қатысады. Ақындар айтысында жаттама өлеңдер аз болады. Айтыскер ел тарихы, жер жайын білуі керек. әсерлі болуы үшін домбыра, гармон, қобыздың сүйемелдеуімен орындаған. Слайдтардан түрлі аспаптардың суреттерін көрсету. Ақындармен таныстыру.
Енді ақын қыздардың бірі - Сара Тастанбекқызы туралы айтайын. Сара атақты әнші, ақын Біржанмен сөз сайысына түскен. Сара Талдықорған облысы, Ақсу ауданында туған. Жастайынан сауықшыл, домбырашы, ақын, күйші қауым ортасында өседі. Әнші қыз 13 жасынан қолына домбырасын алып, топқа түскен. Біржан мен Сара айтысы - ақындар айтысының ең үздің үлгілерінің бірі. Біржан айтыста өз халқының әдет-ғұрпын сақтап, кішінің үлкенді сыйлайтынын айтып: «Әуелі қазақшалап көріселік, Бері кел, жасың кіші менен гөрі»,- деген сөзіне Сара да Біржанның өнеріне ризашылығын білдіріп, қазақ қыздарына тән ізеттілікпен қолын беріп, былай деп жауап береді.. «Сара» оқушыларға тыңдату.(М. Төлебаевтың «Біржан - Сара» операсынан)
Ежелден, сен басылған желді көрік Таң қалам сәулетіңді сенің көріп, сал Біржан Өлеңді қолқа қылсаң ағытармын, Ендеше көрісейік қолым беріп, сал Біржан.
Аса көрнекті қазақ композиторы Мұқан Төлебаев /1913 - 1960/ «Біржан - Сара» операсын жазды. Бұл шығармада алғашқы рет қазақ халқының айтыс өнері қолданылған. Онда Біржанның өмірі, оның жас Сараға деген шынайы сезімі баяндалады. Біржан мен Сара айтысында Біржан жеңіп шығады. Екі ақынның бір - біріне деген сүйіспеншілігі пайда болады. Алайда Сара Жиенқұлға айттырылып қояды. Біржан махаббат жолында күресте қаза болады. Қайтыс болар шақта ол домбырасын Сараға ұсынады.
Сара мен Біржан тектес айтыскерлер осы сыныпта да табылады. Қазір алдарыңа Айгерім мен Райымбекті шақырып, оқушылар айтысын тамашалаймыз. Оқушылар айтысы да айтыстың бір түрі. Оқушылар айтысы Өлеңі: О. Әубәкіров
1-оқушы: Айтып қойшы қарағым, Қандай боп жүр сабағың. Жайын біліп қояйын Сендей салақ баланың.
2- оқушы: Сөзді тыңда қарағым Мен секілді баланың Сен осында қаласың Мен лагерьге барамын.
1 - оқушы: Қайда барсаң онда бар Семіргенің жөн болар. Тәртібіңнен алайда Болмай тұр - ау оң хабар.
2 - оқушы: Айналайын көкешім Тәртіпті айтып не етесің? Сендердегі Серікбай Неге жарды шекені?
1 -оқушы: Қай өнерің асып жүр Қай тәртібің тасып жүр? Сендердегі Сембай да Сабағынан қашып жүр.
Карточка тарату.
№1 1Ақын дегеніміз кім? 2 нотада неше сызық бар? 3 Жартылық нота нешеге саналады? №2 Жыр дегеніміз не? Алпамыс батыр жырынан үзінді айт. №3 1. Терме дегеніміз не? 2. «Ми» нотасы қай сызықта жазылады? №4 1. «Қанеки тілім сөйлеші» термесі кімдікі? 2. «Қанеки тілім сөйлеші» термесін әуенімен айт. №5 1. сегіздік нота нешеге саналады? 2. «Кел, балалар, оқылық» өлеңінің авторы №6 1. «Әр нәрсенің парқы бар» толғауы авторы 2. Толғауды жатқа айт.
Енді үш боймен жарысып жұмбақ айтысын ұйымдастырайық.
ІV Қорытынды, бекіту 1. Ақындар айтысына кімдер қатысқан? 2. Біржан - Сара айтысында кім жеңіске жетті? Қандай ақындарды білеміз?
Үй тапсырмасын беру. Мақал - мәтел сайысына дайындалу. Төрт жол өлең шығару. Бағалау
5-сынып
Сабақтың тақырыбы: Қысқа қағыспа айтыс.
Сабақтың мақсаты
1Білімдік: Айтыстың бір түрі қысқа қағыспа айтыспен таныстыру.
2Дамытушылық: Оқушылардың шешендік өнерін және орындаушылық қабілеттерін дамыту.
3Тәрбиелік: Өмірдегі әр түрлі жағдайлар болғандықтан, адамдарды сынамауға, ренжітпеуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Аралас сабақ
Сабақтың түрі: дәстүрлі
Сабақтың әдісі — тәсілдері: әңгімелесу, сұрақ — жауап, шығарма тыңдау
Ақындардың аяқ астынан бір — бірімен сын — сықақ ретінде ұтқыр жауаптастауын қағыспа айтыс дейді. Қағыспа айтыс ақындардан тапқырлық пен шапшаң ойлап\уды талап етеді. Сондықтан да ақынның ойы ұщқыр, тілі жүйрік болуы қажет.
Біржан сал мен қыздың айтысы: -Біржан сал жолаушылап бір кедей адамның үйіне кездеседі. Сол үйдің қызы қатықсыз қара көже құйып беріп, Біржан ернін ғана тигізіп қайтарады.
Сонда қыз:
-Байлардың жейтін асы жая мен жал,
Шығады нақ кедейден осындай сал.
Қыс аяғы шаруаға қиын болды,
Көжеге кекірмей ерніңді мал!
Біржан салдың жауабы:
-Атанғам ақындықпен Біржан сал,
Серінің күнде думан жүрген жері.
Қарындасым, ағаңа сөзін өтті,
Көжеңді басып — басып әкел бері — деген екен.
Домбырада үйрену:
Сабақты қортындылау
Қағыспа айтыс деген не?
Не себепті қыз Біржанмен айтысты?
Біржан сал дұрыс істеді ме?
Біржан сал табан астынан қандай жауап қайтарады?
Домбырада қайталап ойнау
Бағалау.
Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалау
VI .Үй тапсырмасы.
Біржан сал мен қыздың айтысын жаттау
Балбырауын күйінің екінші буынын жаттау
Сыныбы: 6
Сабақтың тақырыбы: «Халқы ардақтаған екі алып – Жамбыл мен Дина» Сабақтың мақсаты: Топтық жұмыс негізінде образдарды талдата отырып, әр образдың сипаттамасын ашқызу арқылы оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың міндеттері: Білімділік: Халқы ардақтаған екі алып – Жамбыл мен Динаның өмірбаяны жайлы әңгімелеу, эстетикалық қызығушылықтарын арттыру, сөздік қорларын молайту, дүниетанымын кеңейту. Дамытушылық: Күй тыңдату арқылы оқушылардың есте сақтау, қиялдау, ойлау қабілеттерін дамыту. Тәрбиелік: Өнер адамын құрметтеуге тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Жаңа сабақ Сабақтың әдісі: психологиялық тренинг, ой қозғау, қызығушылығын ояту, сергіту, музыка тыңдау, «Кім жылдам» дидактикалық ойыны Көрнекілігі: Күйшінің портреті, интерактивті тақта, домбыра Технология: дамыта оқыту
Сабақ барысы: Ұйымдастыру Психологиялық тренинг. Армысың шапағатты күніміз, Армысың мейірімді жеріміз. Жүрегіміз саз әуенді қалаған, Асыл өнер жанашыры біздерміз!
Жаңа сабақ Дина Нұрпейісова «Бұлбұл» күйін - тыңдату Дина Нұрпейісова «Бұлбұл» – нота сауаттылығы Қызығушылығын ояту. (Сұрақтар арқылы мәлімет алу.) - Күйші деген кім? - Кімнің суретін көріп тұрсыңдар? - Неге «Күй анасы» деп атаймыз? - Дина Нүрпейісова атындағы оркестр қай қалада? - Қандай күйлерін білесіңдер? - Жамбыл Жабаев кім? Қандай өлеңдерін білесіңдер? Топтастыру Дина: Ана, Ардақты әже, Күй анасы. Жамбыл: Ақын, Айтыскер Бүгінгі өтетін тақырыбымыз «Халқы ардақтаған екі алып – Жамбыл мен Дина» деп аталады.
Интерактивті тақтамен жұмыс: Жамбыл Жабаев (1846 - 1945жж.) қазіргі Жамбыл облысында, шу өзенінің бойындағы Жамбыл тауының етегінде 1846 жылы ақпан айында туған. Әкесі Жапа кедей шаруа болған. Жамбыл жоқшылық тұрмыста өседі. Ес білген соң әкесі оны ауыл молдасына оқуға береді. Ол кездегі оқудың үйрететіні – көбіне діни насихат, ұрып - соғу, дүрелеу болатын. Бірақ молданың мұндай қорлығына шыдай алмай, Жамбыл оқуды тастап кетеді. Жаратылысынан пысық, зерек бала оқып білім алмаса да, жастайынан ән мен өлеңге құмар болады, ақындық өнерді сүйеді, ауызекі естіген өлеңдерін жаттап алып жүреді. Сүйінбай Аронұлы жас ақынның талантын көріп: «... Балам, өз өлеңіңді шығар, бірақ оның жұрт жаттап алатын, ешкім ұмытпайтын елең болсын, сенің өлеңің жеке адамдардың көңілін көтеріп, солардың сүйініп отыратын өлеңі болмасын, бүкіл халық сүйіп тыңдайтын өлең болсын. Көмекейің емес, жүрегің сөйлейтін болсын. Шындықты айт, әділдікті жырла, көне, тозығы жеткен жолға түспе, жаңа жол, тың жолға, даңғыл жолға түс, төңірегіңде не болып жатыр, соны аңғар, соны біл», - депті. Қазақтың ауыз әдебиетінің таңдаулы үлгілерінен көп үйренген Жамбыл өзінің өлең шығару шеберлігін де, айтыстағы шеберлігін де арттыра түседі. Жамбыл айтыста Сарбас, Досмағамбет, Құлмамбет сияқты бірсыпыра ақындарды жеңген. Айтыс ақыны болып жүріп мысқылшыл уытты өлеңдерді табанда айтып тастауға машықтанады және жырларында өз заманындағы ақындардың көбінен озық екенін танытады. 1946 жылы Жамбылдың туғанына жүз жыл толуын республикамыз үлкен мереке етіп өткізді. Жамбыл шығармаларының академиялық жинағы басылды. Кейінгі жылдарда ақын еңбектері бірнеше рет орыс тілінде басылып шықты. Ғалымдар Жамбыл поэзиясының ерекшеліктерін зерттеп, ғылыми еңбектер жазды. Жамбыл үйі мұражайға айналдырылды. Байтақ Отанымыз бен шетелден келген қонақтар осы мұражайға келіп, ақынның өмірімен танысады, шығармаларын оқиды. Дина Нүрпейісова (1861 - 1955 жж.) Дина Нүрпейіс келіні Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданына қарасты, Бекетай құмы деген жерде дүниеге келген. Ол тоғыз жасының өзінде - ақ Дәулеткерей, Мүсірәлі, Әлікей, Түркеш, Баламйсан сияқты күйшілердің күйлерін нақышына келтіре орындап «Домбырашы қыз» атанған. Әйгілі Құрманғазы Динаны өзі іздеп келіп, батасын берген. Дина тоғыз жасынан, он тоғыз жасына дейін қашан ұзатылғанша Құрманғазының баулуында болады. Сол Дина 90 - жасында Құрманғазы ның күйін шабыттана тартып, дүйім жұртты таң қалдырады. 1937 жылы 75 жасында Дина Алматыға тұңғыш келіп, құдіретті өнерімен бүкіл республикаға ден қойғызады. Ол осы сапарында халық өнерпаздарының Бүкіл Қазақстандық байқауында бірінші орынға ие болады. 1944 жылы 83 - жасында Орта Азия Республикаларының қатысқан жарысында да жеңімпаз атанады. Динаның шығармашылығы жайлы С. Бақбергенов «Қайран шешем» (1963ж) атты роман жазды. Дина қазақтың күйшілік өнеріне өшпес із қалдырған біртуар дарын. Егер оның күйшілік бастау алған тегін іздеу керек болса Дәулеткерей мен Құрманғазыға қарай бұру керек. Екі ұлы күйшіден сусындаған Динаның өзіндік өрнегін тапқан күйші. Дәулеткерей мен Құрманғазының өршіл рухы Динаның қос қанатындай болған. Динаның күйлері: «Ана бұйрығы», «Әсем қоңыр», «Байжұма», «Бозшолақ», «Бұлбұл», «Домалатпай», «Жеңіс», «Жігер», «Кербез», «Қосалқа», «Тойбастар», «Шынар» т. б. V.
Тыңдату. (Дәптермен жұмыс) Балалар енді Дина Нүрпейісова әжеміздің «Бұлбұл» күйінің тарихымен тыңдайық. - Бұл күйдің тақырыбы не жайында? - Құрманғазы күйлерінен ерекшелігі неде? - Қандай аспаппен орындалып тұр? - Екпіні қандай?
Бекіту. Ойын: «Кім жылдам?» Шарты: Тақтада жазылып тұрған жылдарға үстел үстінен дұрыс жауаптарды тауып, жанына тез орналастыру. Дина Нүрпейісованың өмір сүрген жылдары? 1861 - 1953 (1861 - 1955) Алматыға тұңғыш қай жылы келді? 1833ж (1937ж) Қай жылы Орта Азия өнерпаздарының сайысына қатынасты? 1948ж (1944ж) Дина жайлы С. Бақбергенов қай жылы роман жазды? 1960ж (1963ж) Жамбыл Жабаевтың өмір сүрген жылдары 1844 - 1940 (1846 - 1945жж.)
Үйге тапсырма. Тақырыпты оқып келу, Жамбыл мен Дина жайында қосымша мәлімет жинау Қорытынды. Бағалау
Сабақтың тақырыбы: Қайран, Нарын. 6-сынып
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мәні :Махамбет күйлерінің құдіретіне
шығармашылығына тоқталу , таныстыру,
таныту. Оқушылардың жан – жақты білімдерін, толықтыру.
Дамытушылығы: Ұлы күйші- композиторлар туралы мағлұматтар беру.
Тәрбиелік мәні : Ұлттық өнерді құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі
Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ түсіндіру , әңгімелеу, шығармашылыққа баулу .
Пәнаралық байланысы: Музыка әдебиеті , тарих, әдебиет.
Сабақ жоспары:
Ұйымдастыру кезеңі. Амандасу, сыныпты түгендеу.
Үй тапсырмасы: Жамбыл мен Дина.
Жаңа сабақты түсіндіру: Қайран, Нарын.
Қорытындылау.
Үйге тапсырма.
Сабақтың барысы:
Махамбет Өтемісұлы бөкей ордасы Жәнібек ауданында туған. Махамбеттің көптеген күйлері бізге жетпеді. Оның күйлері көбіне туған жер өңірінде орындалып жүрді.Махамбет күйлерін халық арасына таратып жүрген дарынды , домбырашы ҚР халық артисі Қ. Ахмедияров.
Махамбеттің «Қайран, Нарын» күйі . Нарын құмы Махамбеттің туып өскен жері. Туған жеріне бірнеше өлең толғауларын арнаған ақын ,домбыра сазында да «Қайран ,
Нарын » күйін толғаған. Махамбеттің күйлері: «Жұмыр қылыш», «Өкініш».
Музыка тыңдау.
Күйлерді ажырата білу.
Қорытындылау
1.Күй дегеніміз не?
2.Күйдің түрлері?
Махамбеттің күйлерін ата.
Үйге тапсырма. Қайран, Нарын оқып түсінігін айту.Мәнжазба жазу.
