Т?жірибелі саба?

«Балалармен тіл дамытудағы жұмыс істеуді ата-аналармен бейімдеу»

Халқымыз «Баланы бес жасқа дейін патшаңдай қара» – деген де тәрбиенің терең мәні дәл осы кезеңде іске асатынын меңзесе керек.
Дүниеге дені сау ұрпақ әкеліп, ол нәрестенің өсуіне, жан-жақты жетілуіне, жеті жасқа дейінгі дамуынаң педагогикалық мүмкіндіктерін айқындап, ата-аналармен бірлескен ынтымақты тәрбие жүйесін қалыптастыру көзделуде.
Отбасы мен балабақшадығы тәрбиенің өзара тығыс байланысты болуына бағыт-бағдар берілуі-тәрбиенің тірегі екені белгілі

Мектеп жасына дейінгі балаларды тіл мәдениетіне тәрбелеу тек балабақшаның мойында емес, ата-ананың осы қадамдағы орны ерекше.
Тіл-ұлт мәдениетінің қайнар көзі. Әр халықтың ұлттық дәстүрінің, сана сезімінің, сөйлеу, ойлау тәсілінің, мінез-құлқының, мәдениеті мен әдениетінің айрықша белгілері тіл арқылы бейнеленеді.
Тіл өнерінің құның халқымыз өте биік бағалап, «Өнер алды – қызыл тіл» деген.

Тіл – адамның өмірлік қажетін өтейтін қатынас құралы. Сондықтан баланы дұрыс сөйлеу білуге үйретудің маңызы зор.

Балабақшада тәрбиеленіп жүрген баланың тілі де, ой-өрісі де анағұрлым жақсы дамиды. Онда көңіл бөлінеді. Әсіресе баланың жас ерекшелігіне қарай айтылатын қызық та тартымды өлеңдер, тақпақтар, жаңылтпаштар бала ұғымын кеңейтумен бірге, дыбыстарды дұрыс айтып үйретуге баулиды, сөздік қорын байытады.

Тіл мәдениетін дамыту жұмыстарын ата-аналар мен тәрбиешілер қазақ халқының ғасырдастыру тиімді тәсілі. Өйткені ұрпақтан ұрпаққа ғажайып ертегілер, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылпаштар тәрбие әліппесі, өнер көзі.

Бүгінгі күні «Бояулы ертегілер» дәптері шыққан. Сол дәптердегі оқылған ертегілер кейіпкерлерін баланың өзіне бояту танымдық қабілетін де арттырады. Баланың есінде ертегі бояу арқылы да қалады.

Тіл мәдениетіне тәрбиелеуде жұмбақтар үлкен роль атқарады. Жұмбақта баланы байқағыштыққа, тапқырлыққа баулып, ой қиялын ұштастыруға көп әсер етеді. Күнделікті ата-ана балаға, ойыншықтар, жануарлар, тағамдар, тұрмыстық заттар т.б туралы жұмбақтар жасырып отырса бала қоржынындағы сөздік қорлары молаяды.

Мысалы: Жаздай жүріп балға тояды,

Қыстай тәтті ұйқыға батады /Аю/

Баланы дұрыс та, айқын сөйлеуге үйрететін, тілін жаттықтыруға бейімдейтін жанр-жаңылтпаштар. Жаңылпаштар арқылы сөздерді дұрыс сөйлеуге, жеке дыбыстарды алмастырмай дұрыс айтуға үйретеді.

сөйлеудегі дыбыстардың айтылуына көңіл бөліп, дұрыс таңдау қажет.

Мысалы: Ұш, ұш, ұш

Ұшсаң құсша ұш.

Баланың тілін дамыту жұмысың негізгі мазмұны- сөздік жалпы ұғым беретін жағын меңгеруге көңіл бөліп, ойлау қаблеттерін дамыту, өз ойын еркін жеткізуін, қоршаған орта мен айналасындағы адамдармен еркін қарым-қатынасқа түсу, сөйлеу қабілеттерін қалыптастыру.

Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі-тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептеледі. Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр түсін және пішінің ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым қатынас жасай білуге үйренеміз.

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде тәрбиешімен бірге ата-ана да:

* балалардың сөздік қорларын дамыту;

* жаңа сөздерді меңгеру;

* үйренген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру міндеті болып саналады.

Осы аталған міндеттерді тәрбиеші де, ата-ана да үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа қарап отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын дамытуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын.

Балаланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналысындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды тіл мәдениетіне тәрбиелеу, сөздік қорды жұмыстарды бақылау, заттарды қарау, жұмбақ шешу және құрастыру, саяхат, ойын барысында дамытылады.

Сөйлеу бала үшін қарым қатынас болып табылады, оның ойлау қабілетін және мінез құлқын реттеуде маңызды рөл атқарады. Сөйлеу қатынасы баланың білімді меңгеруіне, қажеті білік пен дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Байланысты сөз ойға мағына беріп, адамдардың бір-біріне қарым-қатынас жасауын және өз ара түсінісуін қамтамасыз етеді. Сөйлеу қызметі ойдың дамуымен қатар өрбиді. Дұрыс сөйлеуге тәрбиелеу коммуникативтік біліктілікті, тілдік және тілдік емес құралдардың көмегімен айналадағы адамдармен қарым-қатынас жасауды реттеу қабілетін дамытуға бағытталған. Тілді дамытуда баланың өз қатарларымен сөйлесе білудің маңызы ерекше.

Баланың өз ойын түсінікті, ұғымды жеткізе білуі отбасынан бастап қалыптасады. Оның алғашқы ұстазы ата-анасы, тетелес ағалар мен әпкелері. Олар мен күнбе-күн араласу, сөйлесу арқылы баланың тілі күн санап жетіле береді. Адамның тілі неғұрлым бай болса, ойы да нғұрлым кең болады. Сондықтан бала тілін кішкене күнінен әдебиеті мен көркем шығармалардан үзінділер оқып таныстырудың маңызы зор.

Осындай мазмұны терең, тілі көркем, оқуға жеңіл, тез жатталатын шығармалардан үзінділер оқып беру, есте сақтаған шығарманы өз сөздерінде қолдана білу балалардың сөздік қорларын молайтады, оларды жүйелі ойлауға, ойын дұрыс түсіндіре білуге жаттықтырады.

Ата-анада баланың тіл мәдениетіне тәрбилеуде орасан зор үлес қоса отырып, жаңа технологияларды пайдалану арқылы дыбыстарды дұрыс айтпауына отбасы көңіл бөлмейді, әрине бұл дұрыс емес.

Ең басты міндет дыбысты дауыс ырғағына келтіріп дұрыс айтуға үйрету. Баланы тіл мәдениетіне тәрбиелеу ата-ананың басты міндеті.

Жас ата-аналар мен көмекті талап ететін ата-аналарға ақыл кеңес беруші білікті, білімді, жанашыр – ол тәрбиеші.