"Мүшелі жас" сабақтан тыс жұмыс

Тәрбие сағатының тақырыбы: Мүшел жастың қыры мен сыры

Мақсаты: 1. Мүшел деген сөздің мағынасын ашу, мүшел туралы пікірлер, болжамдармен таныстыру

2. Адамның жасын мөлшерлеп білу, өзінің қай жылы туылғанын қазақша атау

3. Ата-ана, мұғалім, оқушы арасындағы тығыз байланысты нығайту

Көрнекілігі: интерактивті тақта, әр жасқа лайықты сурет-плакаттар

Түрі: дөңгелек үстел

Барысы: I ұйымдастыру

Бүгінгі күн нұр төгеді жүректерге,

Жол ашып ақ тілекпен ниеттерге

Отбасында шат шадыман көңілді боп,

Біздерменен бірге самға биіктерге,- деп құрметті ұстаздар, ата-аналар тәрбие сағатын бастаймыз.

қазақ халқының адам жасын есептеу үлгісі

Мүшел күнтізбе сөзіне жақын. Әр халықтың өз күнтізбесі бар, мұсылмандар Хижра күнтізбесіне, Будда дініндегілер жан-жануарлар күнтізбесін пайдаланады, оны «шығыс күнтізбесі» дейді. Ұзақтығы 12 жыл уақыт мүшел деп аталады(шығыс күнтізбесінің кестесі интерактивті тақтадан көрсетіледі). Тәрбие сағатына төмендегі кестеге сай оқушылар,ұстаздар,ата-аналар:

1994 жылы туылғандар – 13 жас –« гүлдер»

1983 жылы туылғандар – 25 жас – «аққулар»

1971 жылы туылғандар – 37 жас –«қырандар»

1959 жылы туылғандар – 49 жас – «жеміс ағашы»

1947 жылы туылғандар – 61 жас – «асқар тау»

1935 жылы туылғандар – 73 жас – «кәрі емен»

1923 жылы туылғандар – 85 жас – «жұлдыздар» - дөңгелек үстел басында қадірлі қонағымыз болып отыр.

Бұрынғы қариялар елуге келдім, 40 жасқа толдым демей, жеті мүшелге толдым, сегіз мүшелден астым деп отыратын.

Қазақша жыл санау мен жыл қайыру кестесі бойынша 22-наурыздан бастап 12 жыл өткенде адам бір мүшелге толады. Сондықтан халқымыз бір мүшелден екінші мүшелге өтер тұсты аса маңызды шешуші кезең деп есептейді. Алғашқы 12 жыл – балалық шақ.

13-24 жастың арасы – жастық шақ

25-36 жастың арасы – есею шағы

37-48 жас аралығы – кемелдену кезеңі

49-60 – құрметке лайық, сыйлы кезең

61-ден жоғары қарттық кезең

Демек, адам үшін күрделі де, қиын кезең. 13, 25, 37, 49, 61 жасқа дөп келеді. Осы жаста әлеуметтік қалыптасу кезеңінің бірінен екіншісіне өтеміз. Өткен өмір жолдарымызға есеп беріп, алдағы күнге үмітпен қараймыз.

Он үш жасқа толғанда,

Бірінші мүшел болғанда.

Бұғана қатып, бел бекіп,

Балалықпен қоштастым.

Жастықты жарқын сезіп,

Оқу-білім нарқын біліп

Шыңына жетер бала шақ,

Шыңдайды бізді болашақ!-дей келе, 13 жас иелеріне сөз кезегін береміз. «Сөз анасы – сәлем» дегендей, әуелі сәлем беріп өздерін таныстырады, содан соң өнерлерін ортаға салады. Аяулым – «Ана туралы жыр» әнін, Айдос пен Ескендір каратэден көрініс, Меруерт – Абайдың қара сөзін мәнерлеп оқыса, Камила – өз шығармасын оқиды, Шерхан – күрес өнері туралы сыр шертсе, Жанар – мың бұралып билейді. Адамның жасын мөлшерлеп өтейік.

Бір адамның өмірін 100 жылға шамалап, оны 1 дәуір дейді. 100-ді 4ке бөліп, алғашқы 25 жасын дәурен, 50-ге дейінгі ел ағасы, 75ке дейінгі аталық жас, одан кейінгі қарттық жас. Бір адамның дәуірінде 8 мүшелді 5 топқа бөлген.

13 жас - балалық мүшел, 2 жасқа дейін – нәресте

7 жасқа дейін – сәби , 8-9 жас – бөбек

10-12 жас – жеткіншек, 13-15 – жасөспірім

16-17 – ересек шақ

Бозбалалық

25-37 – жігіттік мүшел

Ел ағасы дәурен

Аталық қарттық жас жас

ағалық кісілік

Албырт шақ

ер ағасы

49-61 жас ел ағасы

отағасы қосағасы

73-85 – аталық мүшел, 85-97 – кәрілік мүшел.

Ең тәтті кез – жігіттіктің шағы да,

Игіліктің о да берген бағы да,

Жиырма бес – енді келмес албырт жассың,

Қайратын қиратқандай таудың тасын,-деп күш-қуаты кемелденген, жалындап тұрған 25 мүшел жас иелеріне сөз кезегі беріледі.

Олар: Мектебіміздегі қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, аудандық олимпиаданың гран-при жеңімпазы Бектіғұлова Надира мен жас болса да бас бола білетін бастауыш әскери дайындық пәнінің мұғалімі Ибахов Дәулет. Бұл ұстаздар «Аққуды атпа, досыңды сатпа» мақалынын мағынасын ашады.

Қонақтарға Жүнісәлі Меруерт «Дос болайық бәріміз» әнін орындап береді.

Қазақша атау, жыл санау бойынша өзінің қай жылы туылғанын білгісі

келетіндер туған жылын 12-ге бөледі. Қалдықсыз бөлінсе ит, 3 қалдық қалса доңыз, 4 қалдық қалса тышқан т.с.с

Мысалы, 1960 : 12 = 163 (4), демек тышқан жылы туылған.

Адамзат биікке жетіле,

Толғанда отыз жетіге,

Орындай алса мақсатын,

Шығарар еңбек жақсы атын,- дегендей ақыл тоқтатып, 40-тың қырқасына

көтерілген 37 мүшел жас иелеріне сөз кезегі келді. Олар: ата-аналар комитетінің төрайымы

Шәмшиева Перизат, орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Облыстық олимпиаданың

гран-при иегері Разакова Айғаныс, ата-ана, үлгілі әке Қалдыбеков Өркен . Бұл ата-аналар ортаға шығып «Соқыр теке»

ойынына қатысады. Көздерін байлап, «Өз баласын тап» дегенде таппаса, өнер

көрсетеді.Қонақтарға: Мырзахантегі Жанерке «Туған күн кешінде» әнін

орындап береді.

Қырық тоғыз жасында,

Қырауар ісі басында,

Несібе көп, не аз болып

Немере сүйсе мәз болып жүрген 49 мүшелі жас иелеріне кезек келді.

Сіздер ақыл-ойы нағыз кемеліне келген, ердің жасы елуге бет алған төрт

мүшеліден асқан бақытты жандарсыздар

1. Есіңізде қалған 7 қуанышты сәтіңіз

2. Жыл қайыра білесіз бе? (тышқан, сиыр, барыс...)

Жастарымыз шатаспау үшін мына шумақ өлеңді ұсынамыз:

Түйе сеніп бойына,

Қалған ұмыт жылдардан

Жатпа қарап мойыма,

Тайма именіп, ділмардан.

Осы өлең жолындағы ең бірінші әріптер, жыл санаудағы хайуанаттардың атынан басталады.

Мүшел жас иелерінің құрметіне Абайдың қара сөздерін мәнерлеп оқудан III орын алған Сапарбекұлы Сансызбай «Құлақтан кіріп бойды алар» өлеңін оқып береді.

Алпыс бір мүшел – қария

Ақылын айтса, дария.

Адамдық – толық қасиет,

Айтады жұртқа өсиет,

Абырой сонда біліп ал,

Ақылын айтса, тілін ал!

61 жастағы қария атамыз батасын береді.

Жетпісте жер таянбай тұра алмайсың,

Мойныңды жан-жағына бұра алмайсын,-деп Шал ақын айтқандай 73 жас иелеріне ән-шашу орындалады.

Бұқар жырау: Сексен деген жасыңыз,

Қараңғы тұман түн екен,-деген.

85-те тұяғыңды серіппейсің

Селт етіп еш нәрсеге елікпейсің.

97 тоқайласып жүз келеді,

Көктем, жаз кезегімен күз келеді

Күзден соң қаһарлы қыс сияқты,

Денеңе қызу емес мұз келеді, - деп Жүсіпқожа ұлы айтқандай 100-ге жетейік, өмірлеріңіз ұзақ, ғұмырлы болсын.

Бізге тіршілік сыйлаған Табиғат-Анамыздың сыйнамын мың қайтара тәуба

деп маңайымызға ізгілік, мейірім шуағын төгіп, тек қана жақсылық жасайық.

Сонда ғана әр мүшел жас сайын қауіп-қатер айналып өтіп, бақытты өмір

сүреміз.

(Мүшел жас иелеріне естелік сыйлық таратылады.)