Халык педагогикасы.Математика.

Халык педагогикасы ??м математика. Максат: • укучыларда ?з халкыны? тарихына, рухи х?зин?л?рен? х?рм?т, алар бел?н горурлану хисл?ре т?рбиял??; • б?генге к?нд? онытылып баручы милли йолаларны, гореф-гад?тл?рне д?рест?н тыш чараларда укучыларга ?иткер?; • укучыларны? и?ади с?л?тл?рен ?стер? ; Катнашалар: 1нче-7нче сыйныф укучылары. ?и?азлар: плакат «Бел?ге юан – берне егар, белеме булган ме?не егар». (Укучылар математика бел?н б?йле булган м?кальл?р, сынамышлар, санамышлар, м?з?кл?р ??м ?киятл?р ?зерлил?р). 1нче алып баручы. Халык педагогикасында баланы? зи?енен, акылын ?стер?г? нык игътибар ител?. Акыл, гыйлемлелек ??м ?д?плелек сыйфатлары кешене? и? олы байлыгы буларак билгел?п ?тел?. Халкыбыз балага акыл бир?д?, анда белемг? омтылыш т?рбиял??д? м?кальл?р, сынамышлар, санамышлар ??м ?киятл?рд?н файдаланганнар. 2нче алып баручы. Кешел?р тормышта ?зл?рене? с?йл?мн?ренд? сан керг?н к?п м?кальл?р кулланалар. Сез аларны? к?бесен бел?сез . (М?кальл?р ?йтеш?л?р). 1. Бер казанга ике т?к? башы сыймый. 2. ?иде кат ?лч?, бер кат кис. 3. ?ид?? берне к?тми. 4. Бер к?кт? ике ай булмас. 5. Кая барса? да бер кояш. 6. Яхшыга да бер кояш, яманга да бер кояш. 7. ?идег?н йолдыз ?иде ?йл?н? 8. Айны? ?нд?ртенче кич?се кебек. 9. ?иденче кат к?кт? хис ит? 10. ?иде кат ?ир астын к?р?. 11. Бер алтын гына картаймас. 12. Тимерне? ике башы да кызу. 13. Тимерчед? пычак унике кочак. 14. Бер тамчыдан ди?гез булмый. 15. Идел бер, чишм?се ме?. 16. Ике чишм?не берг? кушса?, берсе корый. 17. Бер кашык су бел?н йотарлык. 18. Идел суы илле батман. 19. Алтмыш тапкыр атлаганчы, алты тапкыр арты?а кара. 20. Бер алды?а биш арты?а т?ш? 21. Булса унберенче сентябрь, ??йд?н инде бит сыпыр. 22. Егет кешег? ?итмеш т?рле ??н?р д? аз. 23. Бер кеше д? бер акыл, халыкта ме? акыл. 24. Бер?зе? тау к?чер? алмыйсы?. 25. Халыкны? бер йорты, ул да булса туган ил. 26. Й?з сум акча? булганчы, й?з дусты? булсын. 27. Бер г?з?л эш ме? г?з?л с?зд?н яхшырак. 28. Бер елда ике яз булмый. 29. Бер к?н артта калса? , биш к?нд? д? куып ?ит? алмассы?. 30. Кырык ел я?гыр яуса да, м?рм?р ташка су ?тм?с. 31. Булган ме? т?рле эш башкарган, ялкау к?нен бушка уздырган. 1нче алып баручы. Халык авыз и?атында санамышлар ки? кулланыла. Балалар, «качышлы» я булмаса бер-берсен куышлы уйнаганда , алардан файдаланалар. (укучылар санамышлар ?йт?л?р) Ун, тугыз, сигез – ?й симез ?гез. ?иде, алты, биш- Б?ре кил? ич. Д?рт, ?ч, ике, бер – Тиз качып ?лгер! Й?з, туксан, сикс?н – Калырсы? ис?н. ?итмеш, алтмыш, илле – Тизр?к кач инде. Кырык, утыз, егерме – ?йтм?де дим? яме? Ун – Абзары?да кун! Бер, ике, ?ч, д?рт, биш, Алты, ?иде, сигез, тугыз, ун, Байлар кия т?лке тун. Без киябез эшл?п?, Безне Фазыл эшл?т? Бер алма, ике алма, ?ч алма. д?рт алма , Биш алма, алты алма, ?иде алма, сигез алма, тугыз алма, Кызыл алма. Бер – берм?к… Ун – уймак, Ары чыпчык, бире чыпчык, Кызыл серк? сикереп чык. Бер – м?к… Ун – уймак, Табада коймак, Мичт? б?леш. Ал да ябыш, Ч?р?к?й ?рд?к, Чум да чык! Бер тал, ике тал, ?ч тал, Д?рт тал, биш тал, алты тал, ?иде тал, сигез тал, тугыз тал, Ун тал, Без качабыз, син кал. 2нче алып баручы. Халык м?з?кл?ре ?зл?рене? тапкыр, м?гън?ле, ?ор телле, гыйбр?тле шул ук вакытта к??елле эчт?леге бел?н аерылып тора. 1нче укучы «Тугыз агай м?з?ге». Тугыз агай, туган авылын ташлап, ерак илл?рг? эш эзл?рг? чыгып кит?. Агыйдел аша чыккач, бер-берсен барламакчы булып (барсы да ис?н-саумы, ян??се), санарга кереш?л?р. Берсе саный – сигез чыга, икенчесе саный –тагын-сигез. Аптырашкач, аякларыннан чабаталарын салалар да тезеп куялар. – Барыбыз да ис?н-сау ик?н! – дип с?енеш?л?р ??м юлларын д?вам ит?л?р 2нче укучы Бер ата улын базарга 10 аршын озынлыктагы дилбег? сатып алырга ?иб?р?. Егет,10-15 чакрым юл ?тк?ч, кире ?йл?неп кайта. -Дилбег?не? озынлыгы 10 аршын диде? диюен, и?е к?пме булсын со??-дип сорый ул ?тисенн?н. Ата улыны? акылсызлыгына х?йран калган ??м ?йтк?н: -И?е сине? акылы? кад?р булсын инде,- диг?н. «И?е нич? аршын булсын?» 1нче алып баручы: Кем ген? булмасын , олы кешеме яки укучы баламы , без ??рберебез табышмаклар яратабыз. ?йд?гез ?ле мен? бу табышмакларга ?аваплар табыйк: 1. Ике туган су коенырга киттел?р. ( Чил?кл?р ) 2. Н?къ унике к?зем бар, Си?а ?йтер с?зем бар, Колагымнан бор гына, Уятырмын тор гына. (С?гать) 3. Ике туган бер-берсен к?рмил?р. (К?зл?р) 4. Безне? ?ч дустыбыз бар: берсе ашата, икенчесе эчерт?, ?ченчесе йорт саклый. (Ат, сыер, эт) 5. Ике тишек, ике таяк, бер кадак. (Кайчы) 6. «Ике» д? ?ч, «?ч» ике. (Х?рефл?р ) 7. Ул ?зе шундый к?чле, Тешле-тешле ч?мечле, Бер ?зе эшли ала Й?з бер кешелек эшне. (Экскаватор) 8. Бар бер чана, утырасы юк Басса? ?зе чаба. (Ча?гы) 9. Ике баш, ике кул ??м биш аяк. Ул кемд?? (?айдак) 10. ?зе бер, к?зе ме?. (Уймак) 2 нче алып баручы: Арифметик табышмакларга тиз ген? ?авап та биреп булмаска м?мкин, ч?нки алар шигьри юллар бел?н язылган ??м алар шактый гына катлаулы. Без нич??? ?тием бар, ?нием бар, ике апам. ?ниемне? ?нисен д? бик яратам. ? без аны? оныклары ?ч?? инде. Шулай булгач, без барыбыз нич?? инде? (6 кеше) ??ркайсы нич?? Д?? ?тине? медальл?ре бер дист?д?н ?чк? ким, Орденнары медаленн?н булса ?г?р бишк? ким, Шуны т?г?л бел? ?чен бу саннарны нишл?тим? (10 – 3 – 5 = 2) К?пме булыр? Ике ?ирд? ике д?рт, икесен? бер сигез. К?пме булыр барысы? Тизр?к ?авап бирегез. (16) Нич? г?л кала? Зур-зур ике т?р?з? бар Г?лнурларны? ?енд? Бер?р кына, ?ч?р яран ??р т?р?з? т?бенд?. Б?л?к итс? дусларына ?г?р ике яранын, Й?, кайсыгыз ?йт? ала нич? г?ле калганын? (22 г?л) Саныйм ?ле Ун карлыгач тезелг?н телефон чыбыгына. Тагын ?ч?? ?ст?лде, к?тк?нд?й шуны гына. Бераз сайрап утыргач, очып китте биш?ве. Саныйм ?ле чыбыкта калды ик?н нич?ве? (8 карлыгач) Нич? к?нн?н? «Бер атнадан кайтам», – диеп, ?ти читк? китк?н иде, «Бер к?н ?тте, ике к?н …», – Зил? шундый к?тк?н иде, ?ти кайтты атнадан со? тагын ике к?нн?н ген?, Нич? к?нн?н кайткан инде?.. Ягез ?ле кемн?р бел?? (9 к?н) Нич? чеби чыгарган? Безне? ?йд? ак тавыкка сокланмаган бер кеше юк: «Кара, дил?р ??мм?се д?, – нинди ген? чебеше юк!..» ?чесе ак, берсе кара, ун чебие чуар аны?… Ягез яле, кемн?р ?йт? : нич? чеби чыгарган ул? (14 чеби) 1 нче алып баручы: Кешел?р тормышында сынамышлар да зур урын алып тора.Язылышына саннар керг?н сынамышлар да бик к?п. ?лк?н яшьт?гел?р аларны бел?л?р ??м алардан файдаланалар: ?г?р беренче мартта т?р?з?л?рг? боз катса, бу елны кыяр у?ар. Беренче мартта к?н ?илле булса, б?тен ??й ?илле булыр. Беренче мартта буран булса, карабодай килешер. Беренче апрельд? боз катса, унбиш к?нлек юлга чана бел?н чыгарга ярый. Беренче к?к к?кр?? к?нн?р ?ылына башлауга булыр. Бер р?тт?н ?ч-д?рт м?рт?б? к?к к?кр?с?, ?ава бозылыр. ?г?р беренче кар коры булса ,??й яхшы булыр, ашлык яхшы у?ар. 2 нче алып баручы: Б?ген безд? кунакта – ?кият геройлары. ?киятл?рд? ??рвакыт яхшылык бел?н яманлык, гаделлек бел?н ялган,тапкырлык бел?н наданлык ян?ш?д? яши. С?хн?л?штерелг?н ?киятл?рне карап, б?ген кемне? яхшы, кемне? начар, кемне? гадел, кемне? ялганчы булуын белербез. И? м??име-игътибарлы булыгыз. ( Укучылар, т?б?нд?ге ?кият геройларын катнаштырып, математик м?сь?л?л?р т?зерг? ??м ипт?шл?рен? т?къдим ит?рг? тиеш.) 1. С?хн?г? Б?ре бел?н Т?лкене чакырабыз. (4 сыйныф) 2. С?хн?г? гармунчы Аю бел?н ?ырчы Маймылны чакырабыз. (3 сыйныф) 3. ??й буе к?б?л?к ямь-яшел болында биег?н, ?ырлаган, ч?ч?кт?н-ч?ч?кк? очкалап к?н к?рг?н… (1 сыйныф) 4. Вакланма ??м шалкан ?кияте. (5 сыйныф) 5. Балта осталары ??м Ху?а Насретдин. Укучылар, сез осталарны? кайсысы булыр идегез? 6. Х?зер «?ги кыз» ?киятен кунака чакырабыз. (2 сыйныф) Укучылар, кызга чынлап та алтын салынган тартма эл?кк?нме? 7. «?ч кадаклы м?че» м?з?ген ты?ларбыз. (6 сыйныф) К?ренг?нч?, халык авыз и?аты серл?ре кайда да урынлы, гыйбр?тле. Йомгаклау Укучылыр, безне? б?генге кич?без ахырына якынлашты. «Бел?ге юан – берне егар, белеме булган ме?не егар» диг?н м?кальне? д?реслеген? тагын бер кат ышандык. Чыннан да, б?тен авырлыкларны ?и?? ?чен, начарлыклардан ?стен булыр ?чен, белемле булу кир?к.