Namangan shahar

10-sinf

Fan: Ona tili
Mavzu: Ritorik so’roq gaplar uslubiyati.

Dars texnologik loyihasi

		Mashg'ulotning mazmuni	Ta'lim texnologiyasi
Dars mashg’uloti bosqichlari	Vaqti		Metod	Shakl	Vosita
Kirish	2	- Tashkiliy qism. O'quvchilar davomatini aniqlash. Sinf jumalini rasmiylashtirish	Suhbat	Jamoa	Doska,bo'r
Mavzu	15	- O'tilgan mavzular bo'yicha o'quvchilar bilimini "Sirni top " metodi orqali so'rash.	Sirni top	Jamoa	Tezkor savollar
O'tilgan	3	- O'tilgan mavzuni xulosalash. O'qituvchi o'quvchilar bilan birgalikda o'tilgan mavzu yuzasidan xulosa chiqariladi.	Suhbat	Jamoa	O'tilgan mavzu bo'yicha ko'rgazma
Yangi mavzu	15	- Yangi mavzu ustida ishlash: Doska va proyektr yordamida slaydlar orqali mavzuni takrorlash va mashqlar bajarish	Mavzuni bayon etish Klaster Interfaol	Jamoa Induktiv Jamoa Induktiv	Doska,bo'r, proyektr, mavzuga doir jadvallar, tarqatmalar
	6	"Grafik test" metodi orqali yangi mavzu mustahkamlanadi .	Grafik test	Jamoa	Bosh qotirma
Yakuniy qism	4	- O'qituvchi bajarilgan ishlarni baholaydi. Faol o'quvchilar rag'batlantiriladi. - Uy vazifasini izohlaydi.	Savol javob	Jamoa	Tezkor savollar Kundalik daftarlari

Tayanch kompetensiya elementlari:

Axborot bilan ishlash kompetentsiyasi:B1

mavjud axborot manbalari (kitob, ommaviy axborot vositalari, internet, lug’at, ma'lumotnomalar, (audio-video yozuv), kompyuter, elektron pochta va boshq.)dan o’quv maqsadlari doirasida foydalana olish va ulardagi materiallarga ongli munosabat bildirish, xulosa chiqarish, ibrat olish va o’z faoliyatida qo’llash;

B1+

media vositalardan adabiy ta’limga oid zarur axborotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, uzatish, saqlash, xavfsizligini ta’minlash va foydalanishda media-madaniyatga rioya qilish.

O’z – o’zini rivojlantirish kompetentsiyasi:

B1

shaxs sifatida ma’naviy, ruhiy va intellektual kamolotga intilishni hayotiy-ma’naviy ehtiyojga aylantirish;

badiiy asarlarda tasvirlangan milliy va umuminsoniy qadriyatlarni e’zozlash va ularga amal qilish;

og’zaki va yozma matnlar mazmuniga to’g’ri baho bera bilish.

B1+

O’z xatti-harakati, fikr-mulohazalariga tanqidiy yondasha olish, og’zaki va yozma matnlar mazmuniga to’g’ri baho bera bilish.

Darsning maqsadi:

Ta’limiy maqsad:

- o’quvchilarga ritorik so’roq gaplar va ularning uslubiyati haqida bilim berish;

Tarbiyaviy maqsad:

-Ona Vatanga muhabbat va sadoqat, kamtarlik, xushmuomalalik, ona tabiatga ehtirom tuyg’ularini tarbiyalash;

Rivojlantiruvchi maqsad:

-o’quvchilarni mantiqiy fikrlashga o’rgatish, og’zaki va yozma nutqini oshirish;

Darsning usuli:

Savol-javob, “Sirni top”, “Grafik test”, “Aqliy hujum”

Darsning jihozi:

darslik, slaydlar, rag’batlantirish uchun tilla tangachalar, “Grafik test” plakati

Darsning shiori:

G’ayrat va shijoat bilan hamma narsaga erishish mumkin. To’xtab qolmasang bas!

Darsning borishi:

Tashkiliy qism:

Dars davomatni aniqlash bilan boshlanadi , (savol-javob).

O’quchilar uch guruhga bo’linadilar va guruhlar o’zlariga nom tanlaydilar.

1-guruh: “Iftixor”

2-guruh: “Shijoat”

3-guruh: “Yuksalish”

O’quvchilarning siyosiy bilimlarini tekshirish maqsadida siyosiy daqiqa o’tkaziladi:

1. 2020-yilga qanday nom berildi?

2. Ilm nima?

3. Ma’rifatga ta’rif bering.

4. Raqamli iqtisodiyot deganda nimani tushunasiz?

O’tgan mavzuni takrorlash:

O’tgan mavzu “Sirni top” metodi asosida savollar yordamida takrorlanadi.

1. Ifoda maqsadiga ko’ra gaplar necha xil bo’ladi?

2. Darak gap deb nimaga aytiladi?

3. So’roq gap de nimaga aytiladi?

4. Darak gaplar nutqda qanday qo’shimcha ma’nolar ifodalashi mumkin?

5. So’roq gaplar qanday uslubiy ma’nolarni ifodalashi mumkin?

6. Buyruq gap deb nimaga aytiladi?

7. Buyruq gaplar qaysi uslublarda qo’llanadi?

8. So’roq gap buyruq gapni ifodalashiga misol keltiring.

9. Qaysi uslublarda gapda so’zlarning odatdagi tartibi saqlanadi?

10. Qaysi uslublarda gapda so’zlarning odatdagi tartibi o’zgaradi?

11. Inversiya nima?

12. Inkor ifodalovchi morfologik vositalar qaysilar?

13. -ma bo’lishsizlik qo’shimchasi qaysi uslublarda tasdiq ifodalaydi?

14. -ma bo’lishsizlik qo’shimchasi ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmalarining har ikki qismiga qo’shilganda qanday ma’no ifodalaydi?

15. Buyruq gaplar qaysi uslublarda his-hayajonsix qo’llanadi?

16. Istak gaplar deb nimaga aytiladi?

17. So’roq gaplar necha xil bo’ladi?

18. Sof so’roq gaplar deb nimaga aytiladi?

Yangi mavzu slaydlar orqali tushuntiriladi:

Topshiriq. Berilgan so’roq gaplarni javob talab qilish yoki qilmasligiga ko’ra farqlang.

T/r	So’roq talab qiladi	So’roq talab qilmaydi
1.	Bu kishi kimingiz bo’ladi, bek aka?	Bu gaplarni kim bilmaydi deysiz?
2.	Mehmonlar qanaqa kishilar ekan, tanidingmi?	Safar hayotini kim bilmaydi? Ayniqsa, betartib, to’palon jamoaviy safarlarni!
3.		Nega shoshilmasin? Butun ishlar chala. Sobirjonga issiq ovqat qilmasa bo’ladimi?
4.		Buni ko’rgan qaysi ota tinch yuradi?
5.		Endi yaxshi bo’lib qayerga borardim, jiyanim?

82-mashq. Ritorik so’roq gaplarning mazmunini izohlang.

1.Gunohlar kirini pushaymonlik va tavba yoshi yuva olishini kim bilmaydi? 2. Yelkasidagi tashvish yuki bilan qayerga sig’adi? 3. Kim bilmaydi buni?! Kimga kerak ayting? 4. Musulmonning qo’liga yaxshi beshotarni berib qo’yarmidi? 5. Balki bu sirlarni u ham bilmas? Bilsa, aravada aytmasmidi? 6. Bizni b’ri yermidi? Yosh narsalarga qarilarni aralashtirib nima bor? Siqilib o’lmaydimi odam? 7. Zaynab to’g’ri aytadi, deb o’yladi, agar uni yaxshi ko’rmaganda, Toshkandga kelishimni kutib o’lturarmidi? 8. Qaysi ona o’z nevarasini o’zi o’ldirtiribdi. 9. Hamma bir millat bo’lsa, nimasi yomon?

84-mashq. Ritorik so’roq gaplarni oddiy darak gaplarga aylantirib yozing, bundagi uslubiy farqni izohlang.

T/r	Ritorik so’roq gaplar	Darak gaplar
1.	Turli imon-u e’tiqodlarni teng ko’rishning eng yaxshi samarasi shu emasmi?	Turli imon-u e’tiqodlarni teng ko’rishning eng yaxshi samarasi shu.
2.	Yana nima kerak? Axir uning ham xuddi ota-onasidek orzusi shu emasmi?	Axir uning ham xuddi ota-onasidek orzusi shu.
3.	Deylik, sizga nasib etgani menda yo’q, menda bori sizda bo’lmas. Oliy adolat degani shu emasmi?	Deylik, sizga nasib etgani menda yo’q, menda bori sizda bo’lmas. Oliy adolat degani shu.
4.	Agar bu it, sultonlar istasa, allaqachon yetib kelmasmidi?	Agar bu it, sultonlar istasa, allaqachon yetib kelardi.
5.	Samad ko’rmasa bo’ladimi? Bu ikkalamizning rejamiz.	Samad ko’rmasa bo’lmaydi. Bu ikkalamizning rejamiz.
6.	Bunday honadonga o’g’lining kuyov bo’lishini qaysi ona istamaydi?	Bunday honadonga o’g’lining kuyov bo’lishini har bir ona istaydi
7.	O’zimizni o’zimiz qaritsak, qaysi qiz qaraydi bizga?	O’zimizni o’zimiz qaritsak, hech qaysi qiz qaramaydi bizga.
8.	Hozir qaysi qiz o’z tengdoshiga turmushga chiqadi, Matlubaxon?	Matlubaxon, hozir hech qaysi qiz o’z tengdoshiga turmushga chiqmaydi

Lug’atlar so’zlar ustida ishlash: A.Hojiyevning “O’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati”dan olingan boshliq so’zi sinonimlari tavsifi bilan tarnishing, ulardagi ma’no nozikliklarini eslab qoling. Bu so’zlar ishtirokida gaplar tuzing.

BOSHLIQ, rahbar, yo’lboshchi, ishboshi, boshchi, katta, kattakon, ulug’, rahnamo, sardor, peshvo, sarvar, sarkarda, xo’jayin, kallampo. Guruh, jamoa, xo’jalik va shu kabilarning ish-harakatida bosh bo’luvchi mas’ul shaxs.

Boshliq “katta jamoa, xo’jalikka rahbar shaxs” ma’nosida ham shuningdek, “uch-to’rt kishidan iborat kichik guruhning juda qisqa muddatli ishiga boshchi shaxs” ma’nosida ham qo’llana oladi. Lekin “katta xo’jalik ish faoliyatining rahbari” ma’nosida ko’proq oddiy so’zlashuv uslubiga xos bo’ladi.

Rahbar	Asosan davlat idoralarining boshchilari ma’nosida qo’llanadi.
Yo’lboshchi	Boshlovchilik, yetakchilik qilish bo’yog’i bor
Ishboshi	Nisbatan eskirgan
Boshchi	kam qo’llanadi
Katta, kattakon, ulug’	Oddiy so’zlashuvga xos
Rahnamo	Kitobiy uslubga uslubga xos, ma’no jihatidan yo’lboshchi so’ziga yaqin turadi
Peshvo, sarvar	Eskirgan, kitobiy
Sardor, sarkarda	Kam darajada,asosan, obrazli ifodalarda qo’llanadi
Xo’jayin	Oddiy so’zlashuvga xos, biroz salbiy bo’yoqqa ega
Kallampo	Oddiy so’zlashuvga xos, kam qo’llanadi, salbiy bo’yog’o kuchli

Mustahkamlash:

“Grafik test” metodi asosida yangi mavzu mustahkamlanadi.

1. Javob talab qilmaydigan so’roq gaplar deb nimaga aytiladi?

2. Bu kishi kimingiz bo’ladi? Ushbu gap so’roq gapning qaysi turiga mansub?

   1. Biror narsa yoki voqea haqida xabar beruvchi gap qanday gap deyiladi?

3. U orqali so’zlovchi o’zi bayon qilgan fikrga suhbatdoshini fikr bildirishga, tasdiq yoki inkor qilishga undaydi. Ushbu fikr qanday gap to’g’risida?

   1. Iltimos, buyruq, taklif, maslahat, hayratlanish, tashviq, gumon, tashvish, hayajon, g’azab, yalinish tarzida bo’la oladigan gap turi qaysi?

4. Javob talab qiladigan so’roq gaplar qanday nomlanadi?

   1. Nutqda eng ko’p ishlatiladigan gap turi qaysi?

5. Eng kuchli uslubiy vosita sanaladigan qaysi?

“Grafik test” javobi

	So’roq gap	Sof so’roq gap	Ritorik so’roq gap	Darak gap	Buyruq gap
1.
2.
3.
4.
5.

O’quvchilar tomonidan to’plangan tilla tangachalar hisoblanadi va faol o’quvchilar baholanadi.

Uyga vazifa: 86-mashq. Berilgan ritorik so’roq gaplardagi mazmunni uslubiy ma’no va emotsional-ekspressivliksiz ifodalashga harakat qiling.

Izohlar uchun

“Grafik test” savollari

1. Javob talab qilmaydigan so’roq gaplar deb nimaga aytiladi?

2. Bu kishi kimingiz bo’ladi? Ushbu gap so’roq gapning qaysi turiga mansub?

1. Biror narsa yoki voqea haqida xabar beruvchi gap qanday gap deyiladi?

1. U orqali so’zlovchi o’zi bayon qilgan fikrga suhbatdoshini fikr bildirishga, tasdiq yoki inkor qilishga undaydi. Ushbu fikr qanday gap to’g’risida?

1. Iltimos, buyruq, taklif, maslahat, hayratlanish, tashviq, gumon, tashvish, hayajon, g’azab, yalinish tarzida bo’la oladigan gap turi qaysi?

1. Javob talab qiladigan so’roq gaplar qanday nomlanadi?

1. Nutqda eng ko’p ishlatiladigan gap turi qaysi?

1. Eng kuchli uslubiy vosita sanaladigan qaysi?