Конспект на тему: Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай»
Конспект на тему: Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай»
Мақсаты
Ұлы ақынның әндерінің құдіреті туралы біледі
Күтілетін нәтиже
Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтарын табады.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар, маркер, жайма қағаз
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Психологиялық дайындық
Бір-біріне тілек айтады
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.
Тұсаукесер
1.Абайдың қандай әндерін білесіңдер?
2.Абай күйлерін ата
Абайдың музыка сауаты болған жоқ, өзі шығарған ән-күйлерді нотаға түсіре алған жоқ.
Абай – аудармашы. Пушкиннен - «Татьянаның Онегинге жазған хаты», «Онегиннің Татьянаға хаты», Лермонтовтан «Қараңғы түнде тау қалғып»
Абай әндерінің ерекшелігіне тоқталайық. Абай әндерінің ерекшелігі
Буындық жағынан өзгеруі,
Әр әнінің өз мәтіні болды,
Ырғағы мен әуені романсқа ұқсас болуы
Оқушылар өткен материалдарға ой жүгіртеді
Абай әндері
«Желсіз түнде жарық ай»
«Сегіз аяқ»
«Көзімнің қарасы»
«Бойы бұлғаң»
«Өзгеге көңілім тоярсың»
Абай күйлері
«Май түні»
«Торы жорға»
«Желдірме»
Негізгі бөлім
«Желсіз түнде жарық ай» - Абайдың 1888 жылы жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 5 шумақтан тұрады. Өлең - ақынның табиғат көріністерін, махаббат сырларын кестелі тілмен айшықтаған әлем поэзиясындағы шоқтығы биік туындыларының бірі. Абай табиғаттың әсем сырларын, ондағы болып жатқан құбылыстарды, адам өміріне арнап жырға қосты. Табиғат, махаббат сырына арналған әні «Желсіз түнде жарық ай». Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» әні. Бұл әнді 1888 жылы Абай Ақшоқыға қарап тұрып айтқан екен.
«Сегіз аяқ» өлеңіне Абай тыңнан қосқан шумақ өрнегін көріп отырмыз. Өлеңнің әр шумағы сегіз жолдан тұрады. Өлеңнің ырғақтық құрылысы өзгеше өрнектелген. Шумақ 5 - 8 буынды, тармақтары жүйелі түрде үйлесіп, араласып түзілген. Алдыңғы 6 тармақ тезис есебінде болса, соңғы 2 тармақ ақындық ой қорытылады. Бұл өлең қазақ поэзиясында жаңа туынды. «Сегіз аяқ» өлеңінің өлшемін, шумақтың өрнегін Ш. Құдайбердиев, А. Байтұрсынов т. б. ақындар да қолданған. «Сегіз аяқ» өлеңі - өз заманындағы өмір шындығы көрсетілген өлеңдерінің бірі. Абай өзінен бұрын ешкім таппаған қиын ұйқасты шебер түрлендіріп, әдейі арнап ән де шығарған
1.Дәптермен жұмыс. Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңіндегі қанатты сөздерді теріп жазу.
2.“Кім жылдам “ топтық жұмыс/өлең құрылысына талдау/
1.Дәптермен жұмыс. Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңіндегі қанатты сөздерді теріп жазу. 1. Өткірдің жүзі, Кестенің бізі Өрнегін сендей сала алмас. 2. Білгенге маржан, Білмеске арзан, Надандар баһра ала алмас. 3. Тамағы тоқтық, Жұмысы жоқтық, Аздырар адам баласын. 4. Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей. 5. Тамағы тоқтық, Жұмысы жоқтық Аздырар адам баласын.
2.“Кім жылдам “ топтық жұмыс/өлең құрылысына талдау/ І топ Түбінде баянды еңбек - егін салған Жасынан оқу оқып, білім алған. Би болған, болыс болған – өнер емес, Еңбектің бұдан өзге бәрі жалған., қара өлең ұйқасы ІІ топ Білімдіден шыққан сөз, а Талаптыға болсын кез. а Нұрын, сырын көруге, - Көкірегінде болсын көз. а Жүрегі – айна, көңілі ояу, б Сөз тыңдамас ол баяу, б Өз өнері тұр таяу, б Ұқпасынба сөзді тез. А аралас ұйқас ІІІ топ Әннің де естісі бар, есері бар, Тыңдаушының құлағын кесері бар. Ақылдының сөзіндей ойлы күйді, Тыңдағанда көңілдің әсері бар. Қара өлең
Қорытынды
Жалғасын тап.
Үй тапсырмасы
Кері байланыс
Асыл сөздің жалғасын тап. 1.Жұмысы жоқтық Тамағы тоқтық.
2.Үш - ақ нәрсе адамның қасиеті. 3.Тағы сене бастаймын, Күнде алдағыш қуларға.
4.Баламды медресеге біл деп бердім. 5.Талап, еңбек, терең ой.
Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай» жатқа айту
Екі жұлдыз, бір тілек
1.(Аздырар адам баласын) 2.(Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
3.(Есім шығып қашпаймын, Мен ішпеген у бар ма?!)
4.(Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім)
5.( Қанағат, рахым, ойлап қой, Бес асыл іс, көнсеңіз) Үш шапалақ
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Конспект на тему: Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай»»
Сыныбы
10 «Б» Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы
Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай»
Мақсаты
Ұлы ақынның әндерінің құдіреті туралы біледі
Күтілетін нәтиже
Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтарын табады.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар, маркер, жайма қағаз
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Психологиялық дайындық
Бір-біріне тілек айтады
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.
Тұсаукесер
1.Абайдың қандай әндерін білесіңдер?
2.Абай күйлерін ата
Абайдың музыка сауаты болған жоқ, өзі шығарған ән-күйлерді нотаға түсіре алған жоқ.
Абай – аудармашы. Пушкиннен - «Татьянаның Онегинге жазған хаты», «Онегиннің Татьянаға хаты», Лермонтовтан «Қараңғы түнде тау қалғып»
Абай әндерінің ерекшелігіне тоқталайық. Абай әндерінің ерекшелігі
Буындық жағынан өзгеруі,
Әр әнінің өз мәтіні болды,
Ырғағы мен әуені романсқа ұқсас болуы
Оқушылар өткен материалдарға ой жүгіртеді
Абай әндері
«Желсіз түнде жарық ай»
«Сегіз аяқ»
«Көзімнің қарасы»
«Бойы бұлғаң»
«Өзгеге көңілім тоярсың»
Абай күйлері
«Май түні»
«Торы жорға»
«Желдірме»
Негізгі бөлім
«Желсіз түнде жарық ай» - Абайдың 1888 жылы жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 5 шумақтан тұрады. Өлең - ақынның табиғат көріністерін, махаббат сырларын кестелі тілмен айшықтаған әлем поэзиясындағы шоқтығы биік туындыларының бірі. Абай табиғаттың әсем сырларын, ондағы болып жатқан құбылыстарды, адам өміріне арнап жырға қосты. Табиғат, махаббат сырына арналған әні «Желсіз түнде жарық ай». Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» әні. Бұл әнді 1888 жылы Абай Ақшоқыға қарап тұрып айтқан екен.
«Сегіз аяқ» өлеңіне Абай тыңнан қосқан шумақ өрнегін көріп отырмыз. Өлеңнің әр шумағы сегіз жолдан тұрады. Өлеңнің ырғақтық құрылысы өзгеше өрнектелген. Шумақ 5 - 8 буынды, тармақтары жүйелі түрде үйлесіп, араласып түзілген. Алдыңғы 6 тармақ тезис есебінде болса, соңғы 2 тармақ ақындық ой қорытылады. Бұл өлең қазақ поэзиясында жаңа туынды. «Сегіз аяқ» өлеңінің өлшемін, шумақтың өрнегін Ш. Құдайбердиев, А. Байтұрсынов т. б. ақындар да қолданған. «Сегіз аяқ» өлеңі - өз заманындағы өмір шындығы көрсетілген өлеңдерінің бірі. Абай өзінен бұрын ешкім таппаған қиын ұйқасты шебер түрлендіріп, әдейі арнап ән де шығарған
1.Дәптермен жұмыс. Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңіндегі қанатты сөздерді теріп жазу.
2.“Кім жылдам “ топтық жұмыс/өлең құрылысына талдау/
1.Дәптермен жұмыс. Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңіндегі қанатты сөздерді теріп жазу. 1. Өткірдің жүзі, Кестенің бізі Өрнегін сендей сала алмас. 2. Білгенге маржан, Білмеске арзан, Надандар баһра ала алмас. 3. Тамағы тоқтық, Жұмысы жоқтық, Аздырар адам баласын. 4. Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей. 5. Тамағы тоқтық, Жұмысы жоқтық Аздырар адам баласын.
2.“Кім жылдам “ топтық жұмыс/өлең құрылысына талдау/ І топ Түбінде баянды еңбек - егін салған Жасынан оқу оқып, білім алған. Би болған, болыс болған – өнер емес, Еңбектің бұдан өзге бәрі жалған., қара өлең ұйқасы ІІ топ Білімдіден шыққан сөз, а Талаптыға болсын кез. а Нұрын, сырын көруге, - Көкірегінде болсын көз. а Жүрегі – айна, көңілі ояу, б Сөз тыңдамас ол баяу, б Өз өнері тұр таяу, б Ұқпасынба сөзді тез. А аралас ұйқас ІІІ топ Әннің де естісі бар, есері бар, Тыңдаушының құлағын кесері бар. Ақылдының сөзіндей ойлы күйді, Тыңдағанда көңілдің әсері бар. Қара өлең
Қорытынды
Жалғасын тап...
Үй тапсырмасы
Кері байланыс
Асыл сөздің жалғасын тап. 1.Жұмысы жоқтық Тамағы тоқтық...
2.Үш - ақ нәрсе адамның қасиеті... 3.Тағы сене бастаймын, Күнде алдағыш қуларға...
4.Баламды медресеге біл деп бердім... 5.Талап, еңбек, терең ой...
Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай» жатқа айту
Екі жұлдыз, бір тілек
1.(Аздырар адам баласын)
2.(Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)
3.(Есім шығып қашпаймын, Мен ішпеген у бар ма?!)
4.(Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім)
5.( Қанағат, рахым, ойлап қой, Бес асыл іс, көнсеңіз)
Үш шапалақ
Класс
10 «Б» Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы
Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы Ақынның тіл байлығы
Мақсаты
Адам – табиғат – қоғам проблемасын түсінеді. Ақын өлеңдерінің тілі мен құрылысына талдау жасау.
Күтілетін нәтиже
Қазақ поэзиясындағы өлең құрылысына жасаған жаңалығын талдайды.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар, маркер, жайма қағаз
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Психологиялық дайындық
Бір-біріне тілек айтады
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.
Тұсаукесер
Поэзия минуты
Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай» жатқа айту
1. Абай кім? Оның қандай лирикалық өлеңдерін білесіңдер? 2. «Желсіз түнде жарық ай» өлеңін қара сөзбен суретте.
Оқушылар өткен материалдарға ой жүгіртеді
Абай әндері «Сегіз аяқ», «Желсіз түнде жарық ай» жатқа айту
3. Абайдың әндері туралы қандай мәлімет білеміз? ( уақытнамалық кестемен жұмыс) 4. «Ақын болу» ойыны. Абайға арнап өлең шығару. ...................... дана, ...................... ғана. ..................... оқығанды, .................... пана
Негізгі бөлім
Джигсо әдісі
Әр топқа мәтін үзінділері беріледі.
Оушылар топта талдап, көрші топтарда өз мәтіндерін түсіндіреді.
Абай әндерінің ерекшелігіне тоқталайық. Абай әндерінің ерекшелігі
Буындық жағынан өзгеруі,
Әр әнінің өз мәтіні болды,
Ырғағы мен әуені романсқа ұқсас болуы 1.Диалог
«Мақсатым – тіл ұстартып, өнер шашпақ», «Жаздым үлгі жастарға бермек үшін».
Оушылар топта талдап, көрші топтарда өз мәтіндерін түсіндіреді.
1-топ. Абай поэзиясы – адамзаттың асыл қазынасы
2-топ. «Абай-әлемдік әдебиеттен белгілі орын алған кемеңгер, ойшыл,садам баласын шындыққа , игілікке, еркіндікке шақырған ұлы ақын» Ә.Марғұлан
3-топ. Абайдың қазақ әдеби тілін қалыптастырудағы орны.
Қорытынды
Үй тапсырмасы
Кері байланыс
Ойтолғау
Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы Ақынның тіл байлығы
Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма? Өлеңін жаттау
Екі жұлдыз, бір тілек
«Өлді деуге бола ма айтыңдаршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған»
Үш шапалақ
Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма? Өткір тіл бір ұялшақ қыз болмай ма? Махаббат, ғадауат¹ пен майдандасқан, Қайран менің жүрегім мұз болмай ма? Амалсыз тағдыр бір күн кез болмай ма? Біреуге жай, біреуге тез болмай ма? Асау жүрек аяғын шалыс басқан Жерін тауып артқыға сөз болмай ма? Сонда жауап бере алман мен бишара, Сіздерге еркін тиер, байқап қара. Екі күймек бір жанға әділет пе? Қаны қара бір жанмын, жаны жара. Жүрегіңнің түбіне терең бойла, Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла. Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім, Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма! Жасымда албырт өстім, ойдан жырақ, Айлаға, ашуға да жақтым шырақ. Ерте ояндым, ойландым, жете алмадым, Етекбасты көп көрдім елден бірақ. Ой кіргелі тимеді ерік өзіме, Сандалмамен күн кешкен түспе ізіме. Өзі ермей, ерік бермей, жұрт қор етті, Сен есірке, тыныш ұйықтат, бақ сөзіме! Ішім толған у мен өрт, сыртым дүрдей, Мен келмеске кетермін түк өндірмей. Өлең шіркін - өсекші, жүртқа жаяр, Сырымды тоқтатайын айта бермей.
¹Ғадауат (арабша) - дұшпандық, ашу, жек көру
«Желсіз түнде жарық ай» - Абайдың 1888 жылы жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 5 шумақтан тұрады. Өлең - ақынның табиғат көріністерін, махаббат сырларын кестелі тілмен айшықтаған әлем поэзиясындағы шоқтығы биік туындыларының бірі. Абай табиғаттың әсем сырларын, ондағы болып жатқан құбылыстарды, адам өміріне арнап жырға қосты. Табиғат, махаббат сырына арналған әні «Желсіз түнде жарық ай». Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» әні. Бұл әнді 1888 жылы Абай Ақшоқыға қарап тұрып айтқан екен. Ақшоқы Абай жырының бесігі. Онда пәк, таза махаббаттың белгісіндей жарық айлы, желсіз түн жан толқынысына үн қосып, сыбырласқандай қалың ағаш жапырағы, жүрексінген көңіл, бұлықсыған сезіммен астасып, көлеңкелі, терең сайға гүрілдей құлаған өзен дыбысы, осындай сырлы, сұлу түнде, әлдеқайдан естілген сазды ән, тынымсыз тірлік алмағайып уақыт дабылындай бейсауат үрген ит пен үздік-создық айтақ астында сүйгенімен жолығуға аулаққа асыққан сұлу қыз жанды бейнедей ерекше лирикалық леппен тамаша суреттеледі. Жарық айдың сәулесі суға түсіп, дірілдеп тұрған жанды бейнесі, терең сайды қуалап, тасқындап ағып жатқан өзен, қалың ағаштың сыбырласқан жасыл жапырақтары, жер жүзін құлпыртып тұрған көкорай шалғын – табиғаттың сан алуан суреті көз алдыңа келеді, көңіліңе қона кетеді.
Шығарма алғаш рет 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұлының өлеңі» атты жинақта жарияланды.
Абай бұл өлеңіне ән шығарған. Ән Абайдың композиторлық талантының сегіз қырлы, бір сырлы қуатын, оның көркемдік талғам-танымының биіктігін танытады. 1935 жылы композитор Л. А. Хамиди Әрхам Ысқақовтан әннің екі түрін нотаға түсіріп алды. Алайда осы екі ән бір-бірінен тек өлеңнің 3-тармағының басында сәл ғана әуен ырғақтықпен ерекшеленетіні болмаса, жалпы ән мелодиясы бір. Өлең ағылшын, араб, башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, татар, тәжік, түрікмен, ұйғыр тілдеріне аударылған.
Жаңа ғана «Желсіз түнде жарық ай» әнін әуенмен айтып үйрендіңдер. Енді әннің мазмұнын асықпай қағаз бетіне түсірейік. Бұл өлеңде табиғат әсемдігін, көңіл күйдің толқуын байқаймыз. Табиғат сұлулығы шумақтардан байқалады.
Айдың шығуынан түн мезгілі екенін, қалың ағаш жапырағынан жаз мезгілі екенін біліп отырмыз.
Ауылдың жаны терең сай
Тасыған өзен күрілдеп, - деген шумақтардан ауыл көрінісін көріп отырмыз.
Берілген шумақтардан ауыл көрінісін елестету арқылы сурет салуға кірісейік.
Сабақты бекіту: Оқушылармен жұмыс. 1. Абай кім? Оның қандай лирикалық өлеңдерін білесіңдер? 2. «Желсіз түнде жарық ай» өлеңін қара сөзбен суретте. 3. Абайдың әндері туралы қандай мәлімет білеміз? ( уақытнамалық кестемен жұмыс) 4. «Ақын болу» ойыны. Абайға арнап өлең шығару. ...................... дана, ...................... ғана. ..................... оқығанды, .................... пана
«Сегіз аяқ» өлеңімен танысамыз. «Сегіз аяқ» Абайдың 1889 жылы жазған өлеңі. 1. Абай оқуларының аудандық жүлдегері Айдана «Сегіз аяқ» өлеңінен үзінді оқып береді. 2. Өлеңді мәнерлеп оқу. /әр топтан 1 оқушыдан/. 3. Өлеңде не жайында айтылған? Не түсіндік? а/ Ақын бұл өлеңде әлеуметтік мәселелерді сөз қылады. Қазақ өмірімен байланысты мәселелердің әрқайсысына ерекше тоқтап, үлгілі сөздер айтады. б/ Ақын тек өмірдің шындығын ғана ашып қоймай, алға қойған мақсатты орындау үшін не керек екендігін де ашып көрсетеді. г/ Ұлы ақын жастардың адам болу үшін ең алдымен еңбек ету керек, білімді болуы керек және халқына пайдалы еңбек ету керек деп қорытынды шығарады. Дұрыс айтасыздар, «Сегіз аяқ» өлеңінде ақын өз кезіндегі өмір шындығын көрсетуден туған өлеңдерінің бірі, мұнда бір жағы – сын, сықақ болса, екінші жағы - өсиет, ғибрат беру. Слайдтан «Сегіз аяқ» өлеңі 1 шумақ «Алыстан сермеп, Жүректен тербеп, Шымырлап бойға жайылған. Қиуадан шауып, Қисынын тауып, Тағына жетіп қайырған - Толғауы тоқсан қызыл тіл, Сөйлеймін десең, өзің біл 4. Балалар, бұл өлең біз бұрын өткен Абай өлеңдерден өзгеше екенін көріп отырсыңдар. Себебі «Сегіз аяқ» өлеңіне Абай тыңнан қосқан шумақ өрнегін көріп отырмыз. Өлеңнің әр шумағы сегіз жолдан тұрады. Өлеңнің ырғақтық құрылысы өзгеше өрнектелген. Шумақ 5 - 8 буынды, тармақтары жүйелі түрде үйлесіп, араласып түзілген. Алдыңғы 6 тармақ тезис есебінде болса, соңғы 2 тармақ ақындық ой қорытылады. Бұл өлең қазақ поэзиясында жаңа туынды. «Сегіз аяқ» өлеңінің өлшемін, шумақтың өрнегін Ш. Құдайбердиев, А. Байтұрсынов т. б. ақындар да қолданған. «Сегіз аяқ» өлеңі - өз заманындағы өмір шындығы көрсетілген өлеңдерінің бірі. Абай өзінен бұрын ешкім таппаған қиын ұйқасты шебер түрлендіріп, әдейі арнап ән де шығарған.
Сыныбы
11 «А»
Сабақтың тақырыбы
Абайдың он бесінші, отыз бірінші қара сөзі
Мақсаты
Оқушыларға Абайдың он бесінші, отыз бірінші қара сөздерін меңгерту, мазмұнын ашу, талдау жасау.
Күтілетін нәтиже
Өз беттерімен ойлану, ойландыру, өзіндік дәлел, пікір, нақты, тұжырымды ой айтады. Сөздік қоры дамиды
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар, қара сөздер кітабы, маркер, жайма қағаз
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Психологиялық дайындық
«…Абайдың осы қарасөз дейтін мұралары көркем прозаның өзіне бөлек, бір алуаны болып қалыптанады. Бұлар сюжетті шығармалар емес. Бұрынғы жазушылар қолданған естегі, мемуар да емес. Стиль мазмұн жағынан алғанда, осы шығармалар Абайдың өзі тапқан, бір алуан көркем сөздің түрі. Кейде бұлар сыншылдық, ойшылдық және көбінше адамгершілік, мораль мәселелеріне арналған өсиет, толғау тәрізді». (М.Әуезов. 20-том).
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді. Сұрақтарға жауап береді
Тұсаукесер
Ақын нешінші қара сөзінде не нәрсені тілге тиек еткен?
— Есте сақтаудың,ұмытпаудың 4 түрлі себебі қандай?
- сену керек;
- үлгі алу керек;
3.- бірнеше рет қайталап отыру керек;
– ой кеселді нәрселерден аулақ болу керек;
Ой кеселдері: уайымсыздық, салғырттық,,ойыншы-күлкішілдік,қайғыға салыну,қызығу (құмарлану) (31)
2)«Түстік өмірің болса, күндік мал жи», «Өзіңде жоқ болса, әкең де жат», «Мал - адамның бауыр еті», «Малдының беті - жарық, малсыздың беті - шарық», «Ер азығы мен бөрі азығы жолда», «Ердің малы елде, еріккенде қолда», «Берген перде бұзар», «Алаған қолым - береген», «Мал тапқан ердің жазығы жоқ», «Байдан үмітсіз - құдайдан үмітсіз», «Қарның ашса, қаралы үйге шап», «Қайраны жоқ көлден без, қайыры жоқ елден без» деген мақалдар туралы пікін қай қара сөзінде жазды? (15)
Оқушылар өткен материалдарға ой жүгіртеді
Негізгі бөлім
Сатылай кешенді талдау
І топ: Он бесінші қара сөз
ІІ топ: Отыз бірінші қара сөз
«Отыз бірінші» қара сөзі Авторы: Жанры: Тақырыбы: Идеясы: Естігенді ұмытпаудың төрт түрлі себебі бар: 1. 2. 3. 4. Ой кеселдері: Тәрбиелік түйіні:
1. Әр оқушы өзіне берілген тапсырма бойынша жауап береді;
Топ басшысы сәйкес бағалап отырады
Үш шапалақ
Қорытынды
Жалғасын тап...
Үй тапсырмасы
Кері байланыс
Асыл сөздің жалғасын тап. Жұмысы жоқтық Тамағы тоқтық... (Аздырар адам баласын) Үш - ақ нәрсе адамның қасиеті... (Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек) Тағы сене бастаймын, Күнде алдағыш қуларға... (Есім шығып қашпаймын, Мен ішпеген у бар ма?!) Баламды медресеге біл деп бердім... (Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім)
Талап, еңбек, терең ой... ( Қанағат, рахым, ойлап қой, Бес асыл іс, көнсеңіз)
Ой толғау
«Өлді деуге бола ма айтыңдаршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған.»
Екі жұлдыз, бір тілек
Үш шапалақ
Класс
10 «Б» Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы
Абайдың поэмалары “Ескендір”поэмасы
Мақсаты
А. Құнанбаевтың “Ескендір”поэмасының тақырыбы мен идеясын түсіндіру; іздену қабілетін, мәнерлеп айту дағдысын, сөйлеу мәдениетін, шығар машылық қабілетін дамыту; адамгершілікке, рухани иманды -лыққа тәрбиелеу, поэманың тереңіне бойлату.
Күтілетін нәтиже
— топпен жұмыс жасауға үйренеді.
— өзін-өзі бағалауға немесе өзара бағалауға үйренеді.
— сауатты жазу дағдылары қалыптасады.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар, маркер, жайма қағаз
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Психологиялық дайындық
.“Мен саған...”тренинг
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.
Тұсаукесер
Поэзия минуты
Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы Ақынның тіл байлығы
Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма? Өлеңін жаттау
Оқушылар өткен материалдарға ой жүгіртеді
Негізгі бөлім
Мұғалімнің кіріспе сөзі. “Ескендір”дастаны туралы түсіндірмесі
Поэмадағы Ескендір тарихта болған атақты Александр Македонский патша екенін білеміз. Ол - өз заманында бүкіл әлемді жаулап алуды мақсат еткен қанішер патшалардың бірі. Абай Александр Македонский туралы орыс әдебиетін оқу арқылы танысып, оны қазақшалап отырып, дастан жазады. Ұлы Абай поэмада Ескендірдің зұлымдығын, қатыгездігін айта келе, оны тоқтатын бір күш іздейді. Ол күш - ұлы ғұлама Аристотель. Поэмаларға негіз болған оқиғалардың шығыс сюжетінен алынғаны, орта ғасыр тарихымен байланыс. Ескендір Зұлқарнайын-Александр Македонский –белгілі қолбасшы. Проблемаға шығу: -Ақынның поэмасындағы негізгі арқау болған тақырып не? Негізгі тақырыбы «Ескендір» Әділдік пен жауыздық арасындағы тартыс.
Поэманы оқып талдау. Сұрақ-жауап әдісі.
А).Поэманы талдау. Оқулықтан ақын оқырманды Ескендірмен таныстыруын оқып, талдау.
(Бір оқушы оқиды).
Ә).Поэмада Ескендірдің қандай әрекеттері суреттеледі? (Топтар Ескендірдің жағымсыз әрекеттері туралы айтады).
Б). Ескендір қандай қақпаға келді және ол неге ашылмайды?
В) Қақпаға кіре алмаған Ескендір не сұрайды?
Г). Ескендір сұраған сыйына не алды?
Д) Ескендірдің Аристотельмен кездесуі (оқулықтан іздеп, оқып, түсіндіру, Аристотельдің ақылы).
Қорытынды
Үй тапсырмасы
Кері байланыс
Топтастыру стратегиясы
«Ескендір»
“Ескендір ”дастанынан Аристотельдің сөзін жаттау.
Екі жұлдыз, бір тілек
Ескендір: Мақтан Қатыгез Тойымсыз Байлыққұмар Қызғаншақ Патша
Үш шапалақ
Класс
10 «Б» Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы
Шығарманың көркемдік ерекшелігі, маңызы
Мақсаты
Оқушыларға Абай шығармаларының ішінде поэмаларының алатын орны және олардың тақырыптары жайлы білімдері толығады «Ескендір» поэмасын оқи отырып, басты кейіпкердің тарихи тұлға екендігіне көз жеткізеді. Поэмадағы Ескендір - Александр Македонский өз заманында қанішер қатыгездігімен аты шыққан тұлға болғанын тарихи деректер арқылы түсінеді.
Күтілетін нәтиже
— топпен жұмыс жасауға үйренеді.
— өзін-өзі бағалауға немесе өзара бағалауға үйренеді.
— сауатты жазу дағдылары қалыптасады.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар, маркер, жайма қағаз
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Психологиялық дайындық
.“Мен саған...”тренинг
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.
I топ “Ақыл”II топ “Қайрат”III топ“Жүрек”
Тұсаукесер
Поэзия минуты
“Ескендір ”дастанынан Аристотельдің сөзін жаттау
Оқушылар өткен материалдарға ой жүгіртеді
Негізгі бөлім
КУБИЗМ стратегиясы арқылы
“Ескендір”дастаны талдау Суретте. Шығармадағы аталған тарихи тұлғалардың ақын идеясын жеткізудегі орны. Салыстыр. Ескендір мен Аристотельді
салыстыру (Венн диаграммасы қолданылады) Зертте..«Ескендір» поэмасының сюжетін алғаш рет кім жазды? Қолдан. Ескендірдің психологиялық жай-күйін ақын қалай берген? Тауып оқы.
Дәлелде. 1. Абайдың ойынша халықты қандай адамдар басқару керек? 2. Осы поэмалардан қандай қорытынды шығаруға болады? 3. Бүгінгі күннің өзекті мәселесімен байланыстыруға бола ма? Талда. Жоспар құру
Поэманы оқып талдау. Сұрақ-жауап әдісі.
Суретте-Оқушылар өз ойларымен жауап береді
Салыстыр
Ескендір
Ортақ
Аристотель
Тойымсыз
Қатыгез
Мақтаншақ
Патша
екеуі де атақты тұлғалар
кемеңгер
Білімді
Ғалым
Кемеңгер
Зертте.«Ескендір» поэмасының сюжетін алғаш рет неміс романтикалық әдебиетінің көрнекті ғалымы болған француз Альберт фон Шамиссо Талмудтан алады. Шамиссодан В. А. Жуковский 1844 жылы аударады. Мұнда А. Македонскийдің қырып — жоюы туралы жырлайды. Бұл сюжет Абайды да қызықтырады. Абай сюжетінде өзгеріс бар. Поэмада Ескендірдің аты — жөнін, әкесін, тұрған жері мен патшалығын, Ескендірдің ұстазы — Аристотельді қосады. Абай шығармасы тұпнұсқаға ұқсас. «Ескендір» поэмасы тармақты 42 шумақтан тұрады.
Қолдан. Оқулықпен жұмыс
Дәлелде.
Талда. Жоспар құру
1. Ескендірдің тегі, патшалығы, жорықтары
2. Жорықтағы бұлаққа кездесуі
3. Ескендірдің бұйрығы
4. Күзетшінің сыйлығы
5. Аристотель шешімі
6. Ақын өсиеті
Қорытынды
Үй тапсырмасы
Кері байланыс
Еркін жазу
«Масғұт», «Әзім әңгімелері» поэмаларын оқу
Екі жұлдыз, бір тілек
«Қанағат- қарын тойғызар»
Үш шапалақ
Сабақ эпиграфы Қу жолдас болмас, әлі-ақ өтер, Өз күлкіңе өзің қарық болма бекер! Ұятың мен арыңды малға сатып, Ұятсыз иман жоқ түпке жетер.-бұл Абай Құнанбаевтың қай шығармасынан алынған үзінді?
1. INSERT картасы 5. стратегиясы 6. Автор орындығы стратегиясы 7. Бекіту: Сұрақ: Үйге тапсырма: Соңғы 4 шумағын жаттау..Мүмкіндігің келсе сурет сал. Бағалау: Оқушыларды өздеріне бағалату, қорытындылау.
Сабақтың тақырыбы: А.Құнанбаев «Ескендір» поэмасы
Сабақтың тақырыбы
А.Құнанбаев «Ескендір» поэмасы
Мақсаты
А. Құнанбаевтың “Ескендір”поэмасының тақырыбы мен идеясын түсіндіру; іздену қабілетін, мәнерлеп айту дағдысын, сөйлеу мәдениетін, шығар машылық қабілетін дамыту; адамгершілікке, рухани иманды -лыққа тәрбиелеу, поэманың тереңіне бойлату.
Оқыту нәтижесі
Сабақта қолданылатын
әдіс-тәсілдер
Ой қозғау, іздену, талдау, сұрақ-жауап, түсіндіру
Керекті жабдықтар
Оқулық, жұмыс дәптері, АКТ
Сабақ барысы:
Сабақкезеңдері
Мұғалімәрекеті
Оқушы әрекеті
Ұйымдастыру бөлімі
1.“Мен саған…” тренинг 2. 3 топқа бөлу
Мұғаліммен амандасып, топтарға бөлінеді.
«Қызығушылық
ты ояту»
Ой шақыру (Таразы суреті) Бұл не? Ол туралы сөз, сөз тіркесі, сөйлем айту — таразы, таразыла, ой таразысы, ақыл таразысы Ендеше, Абай атамыз: 1. Ойға түстім толғандым Өз мінімді қолға алдым… 2. Бойдағы мінді санасам, Тау тасынан аз емес,- деген. Ендеше, өз бойымыздағы қасиеттерімізді де таразылай отырайық.
Оқушылар ойы тыңдалады
Мағынаны тану
1-топ:
Мұғалім сұрағы
Оқушы жауабы
Поэманың идеясы қандай?
Ескендір қандай билеуші?
Поэмада теңеу сөздер кездесе ме?
2-топ: кейіпкерлермен жұмыс
Кейіпкерлер
Іс-әрекеті
Адами қасиеті
3-топ: Жоспар құру
1. Ескендірдің тегі, патшалығы, жорықтары
2. Жорықтағы бұлаққа кездесуі
3. Ескендірдің бұйрығы
4. Күзетшінің сыйлығы
5. Аристотель шешімі
6. Ақын өсиеті
2. Топтастыру
Аристотель кім?
Ескендір кім?
Топ болып берілген тапсырмаларды орындап, өзара түсіндіру жұмыстарын жүргізеді
Ой-толғаныс
РАФТ стратегиясы Р — оқушы А — бүгінгі заманның тойымсыздарына, Ескендірге Ф — хат, үндеу Т — Қанағатсыздық қайда апарады? Сұрақ:
Поэмадан қандай тәрбие алғандығы туралы ойларын қорытады.
Үйге тапсырма
«Ескендір» поэмасын оқу.
«Абай шығармаларының тәрбиелік мәні» ойтолғау
Оқушылар күнделіктеріне үй тапсырмасын жазады.
Бағалау
.“Мен саған…”
Абай Құнанбаевтың «Ескендір» поэмасы
Сабақтың мақсаты :
Білімділік : «Ескендір» поэмасы туралы сипаттама жасау , жазылу тарихына тоқталу, тарих пен шығармадағы Ескендірді салыстыру, «Назира» дәстүріндегі «Александрия» тақырыбындағы ерекшеліктерді меңгерту.
Дамытушылық : Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, өз ойларын еркін жеткізе білуге бағытталған тапсырмаларды ұсыну, дүниетанымдарын кеңейту, ізденушілікке баулу.
Тәрбиелік : Оқушыларды мейірімділік пен адамгершілікке тәрбиелей отырып , тәлімі мол туындыдан үлгі алып, салауатты өмірде пайдалана білуге үйрету.
Сабақтың әдісі : баяндау, сұрақ – жауап ,салыстыру, топтастыру, зерттеушілік
Сабақтың түрі : ізденушілік сабақ
Сабақтың көрнекілігі : Абай Құнанбаев шығармалар жинағы, слайдтар, әлеуметтік желі материалдары
Сабақтың барысы :
Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылардың назарын сабаққа аудару
Бүгінгі сабағымыз үш кезеңнен тұрады.
І кезең : «Ескендір» поэмасына сипаттама жасау
ІІ кезең :Тарихтағы Александр Македонский мен Абай Құнанбаев суреттеген Ескендір
ІІІ кезең : «Александрия» тақырыбы назира дәстүрінде
«Ескендір» поэмасын жатқа оқу
Әр бөлімдегі Ескендірдің тұлғасын ашу:
ü Филипп патшаның баласы
ü Жер жүзін жаулап алуды мақсат еткен - жаһангер
ü Орамалға түйілген бас сүйек
ü Данышпан Аристотель
І кезең : «Ескендір» поэмасына сипаттама
Абай шығармасына арқау болған Ескендірдің оқиға желісі қайдан алынды ?
v Шығыстың қос мүйізді Ескендір Зұлқарнайын туралы аңыз- әңгімелерімен таныс болды.
v Белгілі фольклортанушы Сейіт Қасқабасов шығыс халықтарында Ескендір жөнінде үш топқа негізделген хикаят кеңінен таралғандығы туралы айтады.
Енді солардың желісімен таныс болайық :
1. Ескендір патшаның мүйізі туралы
2. Жолдасы Қызыр мен Ілиясты ертіп ,Зұлматқа өлмес суды іздейді.
3. Ескендір патша жорықта жүріп , бұлаққа тап болады.
ІІ кезең : Тарихтағы Александр Македонский мен Абай Құнанбаев суреттеген Ескенді
1. Абай суреттеген Ескендір
2 . Тарихтағы Александр Македонский б.з.д. 356-323 өмір сүрген
ІІІ кезең: «Александрия» тақырыбы назира дәстүрінде
Рабғузи «Қисса-сүл -әнбиясы»
Науои «Ескендір қорғаны»
Низами «Ескендірнама»
Фирдоуси «Шахнама»
«Дала уалаяты» газетінің 1895 жылдың қаңтар айындағы 3-санында «Тәкаппар әскербасы турасынан» деген шағын әңгіме басылды.
(Әңгіменің арқауы, түзілімі, тіпті сөз саптасы Абай қаламынан туған әйгілі «Ескендір» поэмасына өте жақын. Екі нұсқадағы ұқсастықты кезінде Х.Бекхожин, Ү.Сүбханбердина т.б. зерттеушілер де байқаған. Абай шығармасына қай жағынан болса да бір жақындығы бар-ay, деген пікірлер бұрыннан мәлім.)
3 . Шығыстағы Ескендір Зұлқарнайын мен Абайдың «Ескендір» поэмасындағы ерекшеліктері :
Ø Ескендір бейнесі жағымды болып бейнеленді.
Ø Он сегіз мың ғаламды билеуші
Ø Жер бетінде теңдесі жоқ әрі батыр,әрі қолбасшы ретінде суреттелді.
Ø Ақылшысы -Қызыр.
Ø Қай қаладан екені ,айтылмайды
Абайда
Ескендір бейнесі қатал, тойымсыз,қанішер қолбасшы болып суреттеледі.
Ақылшысы - Аристотель
Македония шаһарынан екендігі айтылып , әкесі Филипп патша болғандығы баяндалады.
Салыстыра отырып талдау жасасақ :
Абай Құнанбаев жазған «Ескендір» поэмасындағы Ескендір бейнесі шынайы тарихтағы Александр Македонскийдің тұлғасы.Сюжетіне келсек те тарихи оқиғамен ұқсас. Сонда ұлы ақынның поэмасы реалистік әдіспен жазылған туынды екенін көрсетеді.
7. Қорытынды пікірлер :
Қ.Жұмалиев (1907-1968) дастанның мазмұнына тереңірек үніліп, «Абай «Ескендірді» жазғанда тек шығыс классикасын ғана емес, сонымен бірге Александр Македонский туралы тарихи шығармаларды да (Плутарх) пайдаланған», деген ой айтады.
М.С.Сильченконың мына пайымдауы назар аудартады: «Бәлкім, Абай өзінен бұрынғы ұлы ақындармен жарыса отырып, «нәзира» рухына беріліп қана қоймаған, Зұлқарнайын туралы мұсылман елдерінде таралған аңызға қарсы көркем туынды жасаған. Демек, ақынның өз шығармасын әңгіме (повествование) деп атауы тегін емес».
(Осы арада мына бір жайға тоқталған да жөн болар еді. Абай шығармаларының 1909 жылы шыққан алғашқы жинағында бұл поэма «Ескендір әңгімесі» деген тақырыппен басылғаны мәлім. Ал, кезінде «әңгімесі» деген тақырыпты Абайдың өзі қойған ба, әлде жинақты шығарушылар қойған ба – мәселе де көңілге түйіткіл ұялатады.)
М.Әуезов Абайға «Ескендірді» жазу үшін Низами дастаны жеткіліксіз болғанын көрсеткен де, оның Еуропа әдебиетіндегі мағлұматтарды пайдаланғанын білдіреді. Бірақ, нақты қай шығарма екеніне нұсқамайды.
Ø Профессор Ш.Сәтпаева (1930-2001) «Абай Құнанбаевтың «Ескендір» поэмасы әдебиеттану ғылымында байсалды зерттеліп, дәлелді тұжырымдар айтылған. Алайда, бұл поэманы өзі тақырыптас кейбір туындылармен қатар салыстыра, байланыстыра зерттеу, «александрияға» қазақ ақыны қандай өзіндік үлес, тың түсінік, жаңа шешім қосып, дәстүр байытқанын анықтау — Абай асқан биіктің тағы бір қырын аша түсер еді».
Ø Абай мұраларының қазақ, Шығыс, Батыс мәдениетімен табиғи түрде ұштасқандығының кезекті бір елеулі мысалы деуге тұрарлық сүйекті шығармасы «Ескендірдің» қысқаша тағдыры осындай. Осы поэма арқылы қалың қазақ өзінің рухани тарихында Александр Македонский туралы қазақша түсінік, тұжырым қалыптастырды, өзгенің жеріне, байлығына көз тігудің әділетсіз екеніне тағы да көз жеткізді. Ресей отаршылығының қасіретін тартқан қазақ халқының азаткерлік санасын оятуға қадам жасады.
Үйге : «Бақпен асқан патшадан,мимен асқан қара артық» деген сөз төңірегінде эссе жазу.
Осы жұрт Ескендірді біле ме екен? Македония шаһары - оған мекен. Филипп патша баласы, ер көңілді, Мақтан сүйгіш, қызғаншақ адам екен. Филипп өлді, Ескендір патша болды, Жасы әрең жиырма бірге толды. Өз жұрты аз көрініп, көршілерге Көз алартып қарады оңды-солды. Сұмдықпен ғаскер жиып қаруланды, Жақын жерге жау болды, тұра аттанды. Көп елді күтінбеген қырды, жойды, Ханды өлтіріп, қаласын тартып алды. Жазасыз жақын жердің бәрін шапты, Дарияның суындай қандар ақты. Шапқан елдің бәрін де бодам1 қылып, Өкіметін қолына тартып апты. Ескендір елде алмаған хан қоймады, Алған сайын көңілі бір тоймады. Араны барған сайын қатты ашылып, Жердің жүзін алуға ой ойлады. Қан ішер қаһарлы хан ашуы көп, Атағынан қорқады жұрт қайғы жеп. Сол күнде қошеметші айтады екен, Ханның ханы, патшаның патшасы деп. Атағы талай жерге оның жетті, Жердің жүзін алуға талап етті. Есепсіз әскер ертіп, жарақтанып, Есіткен елдеріне жүріп кетті. Алдынан шыға алмады ешкім мұның, Бәрін де алды, қорқытты жолдағының. Жан шықпады алдынан, тоқтауы жоқ, Жер жүзін жеке билеп алмақшының. Жүре-жүре бір елсіз шөлге түсті, Алып жүрген суының бәрін ішті. Адам, хайуан бәрі де бірдей шөлдеп, Басына құдай салды қиын істі. Сандалды сар далада су таба алмай, Шөлдеген жұрт қайтеді бос қамалмай? Қызметкердің бәрін де өлтірмекші Болыпты, шөлдегенге шыдай алмай. Мысалы, астындағы ат о дағы ұшты, Ескендір де атының жалын құшты. Жалтырап сәуле берген бір нәрсеге Патшаның ат үстінде көзі түсті. Барса, бір сылдыр қаққан мөлдір бұлақ, Таспадай бейне арықтан шыққан құлап. Түсе сала Ескендір басты қойды, Ішсе, суы өзгеше, тәтті тым-ақ. Кепкен балық келтіртті сонда тұрып, Сол суға балықты алды бір жудырып. Исі, дәмі өзгеше болып кетті, Таң қалды мұның бәрін суға жорып. Ескендір қолына айтты: «Бұл неткен су? Бәрің де ішіп, бұл суға бетіңді жу! Бір бай елден осы су шыққан шығар, Өрлеп барып, үстіне тігелік ту. Бұл салқын, тәтті суға қаныңыздар, Шақ келер маған жан жоқ наныңыздар. Менен қалмай, бұл суды шапшаң өрлеп, Талқан қылып шаһарын алыңыздар!».
Жарлық шашты, қол жүрді суды өрлей, Шаһарына жеткенше дамыл көрмей. Көкпеңбек темір киген өңкей батыр Тарттырып жөнеледі сырнай-керней. Сол әскер суды өрлеп талай жүрді, Судың басы бір құзар шатқа кірді. Шаттың аузын бекіткен алтын қорған, Қақпасы бекітулі, көзі көрді. Қақпаны ашайын деп хан ұмтылды, Тұтқасын олай-бұлай қатты жұлды. Аша алмады қақпаны, үміт үзді, Ақылдасып тәуір-ақ амал қылды. Ескендір тоқтау көрмей өскен жан ғой, Келмей ме тоқтаусыздың бәрі даңғой? Дел-сал болып бәрі де қайта шықты, Алысып әл келмесін байқаған ғой. Долдықпен хан Ескендір ашуланды, Ашуланып қақпаға жетіп барды. Қақпаны дүбірлетіп қағып-қағып: - Қақпаны аш! - деп барынша айғай салды. Қақпаның ар жағынан біреу келді, Күзетшісі сол екен, дыбыс берді. - Қақпаны саған ашар рұқсат жоқ, Бұл - құдайға бастайтын қақпа, - деді. - Білмесең, мен Ескендір патша деген, Жер жүзінің соғыста бәрін жеңген. Қақпаңды аш, хабарыңды айт, білдір маған, Қорлығым өзім тауып, көз көрмеген. - Мықтымын деп мақтанба, ақыл білсең, Мықты болсаң, өзіңнің нәпсіңді жең! Іші тар, көре алмастың біреуі - сен, Ондай кісі бұл жерге келмейді тең. - Талпынған талаппенен мен де бір ер, Көп жүрдім, кездей келді көрмеген жер. Ең болмаса, халқыма көрсетейін, Сый қылып, белгі болар бір нәрсе бер. Қақпадан лақтырды бір орамал, Сыйым - осы, падиша, мынаны ал! Ішінде бір нәрсе бар ақыл берер, Апар дағы ойланып, көзіңді сал! Орамалды қуанып қолына алды, Сый алдым деп халқына қайта салды. Қараса, ішінде бір қу сүйек, Бұл не еткен мазағы деп аң-таң қалды. Ашуланып, сыйына болды кекті, - Ең болмаса білмеді сый бермекті. - Осы менің теңім бе? - деп ақырып, Лақтырып жіберді сол сүйекті. Жолдасы Аристотель ақылы мол, Лақтырған сүйекті алады сол. Ханға айтты: «Қасиет бар бұл сүйекте, Көзіңе көрсетейін, хабардар бол».
Сол күнде Аристотель жеке дара, Ақыл сөзін тыңдамай бар ма шара: - Таразыны әпкел де, сүйекті сал, Бір жағына алтын сап, өлшеп қара! Бұл сөзге Ескендір де қарай қалды, Таразыны құрдыртып, ортаға алды. Қанша алтынды күміс пен салса дағы, Бір кішкентай сүйекті аудармады. Мұны көріп Ескендір аң-таң қалды, Бар қаруын алтынға қоса салды. Енді қайтер екен деп қарап еді, Бұрынғыдан қу сүйек ауырланды. Аристотель хәкімге патша келді: - Мына сүйек қазынаның бәрін жеңді. Бұл сүйекті басарлық, нәрсе бар ма? Ақылыңмен ойланып тапшы! - деді. Хәкім жерден топырақ алып барды, Бір уыстап сүйекке шаша салды. Ана басы сылқ етіп жерге түсіп, Сүйек басы жоғары шығып қалды. Ескендір мұны көріп аз тұрады, Хәкімді аулақ жерге шақырады. - Таң қаларлық іс болды мұның өзі, Мәнісін айтып берші, - деп сұрады. - Бұл - адам көз сүйегі, - деді ханға. Тоя ма адам көзі мың мен санға? Жеміт көз жер жүзіне тоймаса да, Өлсе тояр, көзіне құм құйғанда. Кәпір көздің дүниеде араны үлкен, Алған сайын дүниеге тоя ма екен? Қанша тірі жүрсе де, өлген күні Өзге көзбен бірдей-ақ болады екен. Ашуланба, ей, патшам, айтайын дат: Алтын қақпа бермеді сізге рұқсат. Сый сұрадың, бергені - бір қу сүйек, Мұны көріп,алыңыз сіз де ғибрат! Ойлап-ойлап патшаның мойны түсті, Құдайым көрсетті деп бұл бір істі. Бекерлік екен менің бұл ісім деп, Қолын алып жұртына қайта көшті. Аз-ақ сөз айттым, бітті бұл әңгіме, Мұны бір өзге сөздің бірі деме. Қарның тойса, қайғырма мақтан үшін, Тоймас кезің толар деп қайғы жеме. Қу өмір жолдас болмас, әлі-ақ өтер, Өз күлкіңе өзің қарық болма бекер! Ұятың мен арыңды малға сатып, Ұятсызда иман жоқ, түпке жетер. Мақтанасың біреуге мақтасын деп, Шаужайымнан еш адам қақпасын деп, Сен кеткен соң артыңнан күліп қалар, Антұрғаннан құдайым сақтасын деп. Ақылсыз өзін мақтап былжырайды, Бойыңа өлшеп сөйлесең,нең құрайды? Жақсы болсаң, жарықты кім көрмейді, Өз бағаңды өзіңнен кім сұрайды?!
Сыныбы
10 24.01.2015
Сабақтың тақырыбы
Абайдың қарасөздері/ 6,19,25 /
Мақсаты
Абайдың қарасөздерінің мағынасын меңгерту. Адалдыққа, адамгершілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Күтілетін нәтиже
Абайдың қарасөздерінен үлгі-өнеге алу.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Ассоциация
Абай
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.Үй тапсырмаларын орындайды, сұрақтарға жауап береді
Тұсаукесер
Қызығушылықты ояту.
Осыны оқып ойлай бер,болсаң зерек,
Еңбекті сат,ар сатып неге керек.
Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті,
Ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек,
Топтар қойылған сұрақтар бойынша топта жұмыстанады.
Сабақтың тақырыбын, мақсатын айтады;
Бағалау парағына аты-жөндерін толтырады
Негізгі бөлім
1. Қазақ әдебиеті тарихында ең алғаш жазба әдебиетінің негізін қалаған Ы.Алтынсарин болса, оны ары қарай жалғастырған Абай болған. Ыбырай Алтынсарин көркем сөз әдебиетінің атасы болса, Абайдың қара сөздері ғақлиялық даналық сөздері болған.
2. Абай өз қара сөздерін 1890-1898 жылдар арасында жазған. Қара сөздерін жазуды бастағанда Абай 45 жаста болған. Ақыл-ойы толысып, жасы кемелденген, көрген-білгенін ой елегінен өткізіп, сараптар жасқа жеткен кезінде қара сөздерін жазуды қолға алған. Бұған дейін Шығыс ойшылдары Әл-Фараби, Фирдоуси, Бабыр, Батыс философ, ғалымдары Галилей, Коперник, Спенсер, Дарвин, Ньютон, Пифагор еңбектермен танысып, үлкен дайындықтан өтіп келеді.
Абайдың 1890 жыл мен 1898 жыл арасында жазылған бір алуан шығармалары «қара сөз» деп аталады. Ол сыншылдық,ойшылдық және көбінесе адамгершілік,мораль мәселелеріне арналған өсиет,толғау тәрізді. Абайдың 45 қара сөзі бар.
Абайдың қара сөздерінің саны -45. Қара сөз — арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес.Ғавқлия көркем сөз, дана сөз, асыл сөз деген мағынаны білдіреді. Бұл қара сөздер – көркем әңгіме емес, алайда оларды даналық сөздер, мақала, ғалымдық, философиялық шолулар деп қарастыруға болады.Қара сөздер ең алғаш Семей қаласында 1948 жылы «Абай» журналында жарық көрді. Абайдың қара сөздері орыс, қытай, француз т.б көптеген тілдеріне аударылды.
Асыл сөздің жалғасын тап.
Жұмысы жоқтық, тамағы тоқтық ... (Аздырар адам баласын)
Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті ... (Ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек) Тағы сене бастаймын, Күнде алдағыш қуларға ... (Есім шығып қашпаймын,Мен ішпеген у бар ма?!)
Баламды медресеге біл деп бердім ... (Қызмет қылсын,шен алсын деп бермедім)
Талап, еңбек, терең ой ... ( Қанағат,рахым, ойлап қой,Бес асыл іс,көнсеңіз) Білімдіден шыққан сөз...............(талаптыға болсын кез)
1. Әр оқушы өзіне берілген тапсырма бойынша жауап береді;
Топ басшысы сәйкес бағалап отырады
Қорытынды
1. Қара сөзден қандай тағлым,үлгі,ақыл-нақыл алдыңдар?
2. Қалай ойлайсыңдар,ақын сынын сол қалпында қабылдауға бола ма?
3. Ақынның қара сөз жазудағы негізгі мақсаты не?
Бағалау.
Сабақты пысықтау үшін, топтар бірін-бірі бағалайды.Үш түрлі смайликтер арқылы әр топтан ең жақсы қатысқан оқушыларды топ ішінде ақылдаса отырып, марапаттайды.
Топ басшысы топ мүшелерімен ақылдасып өзара бір-бірін бағалайды;
Класс
10 «Б» 05.02.2016
Сабақтың тақырыбы
Жамбыл өмірі, шығармашылығы
Мақсаты
Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік беру. Өлеңдерінің мазмұны мен идеясын ашу.
Күтілетін нәтиже
Оқушылардың көркем ойлау, жүйелі сөйлеу дағдыларының қалыптасуы. Ақын өлеңдерін насихаттай отырып, оқушыны отансүйгіштікке, адалдыққа, әділдікке тәрбиелеу.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Ассоциация
Жамбыл
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.Үй тапсырмаларын орындайды, сұрақтарға жауап береді
Тұсаукесер
Қызығушылықты ояту.
Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. (М. Әуезов)
Ой қозғау сұрақтары 1. Балалар, Жамбыл Жабаевты қай шығармасы арқылы жақсы білесіңдер? 2. Қазақ әдебиетінде ақынның алатын орны қандай?
Топтар қойылған сұрақтар бойынша топта жұмыстанады.
Сабақтың тақырыбын, мақсатын айтады;
Бағалау парағына аты-жөндерін толтырады
Негізгі бөлім
1. Ақынның дүниеге келуі 2. Ақынның ұстаздары мен ақындық ортасы. (Сүйінбайдан Жамбылдың бата алу сәтінен көрініс) 3. Айтыстары 4. Сатиралық өлеңдері 5. Отаншыл өлеңдері 6. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы өлеңдері. Оқушылар жұп болып орындайды Хронологиялық кесте толтыру. Жылдар Негізгі оқиғалар 1846 ж.------- Ақын дүниеге келді 1863 - 64 ж.---- Қоқан хандығы билік құрды 1881 ж.------- Құлмамбетті жеңді 1916 ж.------- Ұлт азаттық көтеріліс 1936 ж.------- Қазақстан көркем әдебиетінің онкүндігі 1941 - 1945 ж.---- Ұлы Отан соғысы 1945 ж.------ Дүние салды Шығармалары «Кедей күйі», «Зілді бұйрық», «Патша әмірі тарылды», «Туған елім» «Ленинградтық өренім», «Ата жаумен айқастық»
1-топ.Өлеңді құрылысына қарай талдау «Зілді бұйрық» «Верныйдың» // «қадам баспай» // «қаласына» - а Кемпір, шал //жылап жатыр// баласына – а Ешбір ем // табылмады // іздесе де – б Халықтың // жүректегі // жарасына – а 4 тармақты, 1 шумақты, 11 буынды, 3 бунақты қара өлең ұйқасы.
Әдебиет теориясы бойынша өлеңнен көркемдеуіш сөздерді табу. 2-топ.Теңеу
Көкорайға жайылған Секілді едік үйрек, қаз 3-топ. Алитерация Көген көзді қосақтап, Қалай қиып берерміз?! Көздің жасы моншақтап, Көңіл шер боп өлерміз. Көк жайлауды қалдырып, Қайда көшіп кетерміз?! (аллитерация)
1. Әр оқушы өзіне берілген тапсырма бойынша жауап береді;
Топ басшысы сәйкес бағалап отырады
Қорытынды
Бағалау.
Үй тапсырмасы
Сабақты пысықтау үшін, топтар бірін-бірі бағалайды.Үш түрлі смайликтер арқылы әр топтан ең жақсы қатысқан оқушыларды топ ішінде ақылдаса отырып, марапаттайды.
Білдім. Білгім келеді...
Жамбыл өмірі, шығармашылығы туралы айтады. Өлеңдерін жатайды
Топ басшысы топ мүшелерімен ақылдасып өзара бір-бірін бағалайды;
Класс
10 «Б» 06.02.2016
Сабақтың тақырыбы
«Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» дастандары
Мақсаты
Айтыскер ақын, Жамбылдың өмірбаяны мен шығармашылығын оқытуда оқушыларға жан-жақты білім беру үшін ақынның туған халқына, оның әдебиетіне сіңірген еңбегін таныту.
Күтілетін нәтиже
Оқушылардың көркем ойлау, жүйелі сөйлеу дағдыларының қалыптасуы. Ақын өлеңдерін насихаттай отырып, оқушыны отансүйгіштікке, адалдыққа, әділдікке тәрбиелеу.
Керекті жабдықтар
Үлестірме парақтар
Сабақ барысы
Сабақ кезендері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
Ассоциация
Жамбыл
Оқушылар амандасады, топқа бөлінеді.Үй тапсырмаларын орындайды, сұрақтарға жауап береді
Тұсаукесер
Қызығушылықты ояту.
Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. (М. Әуезов)
Ой қозғау сұрақтары 1. Балалар, Жамбыл Жабаевты қай шығармасы арқылы жақсы білесіңдер? 2. Қазақ әдебиетінде ақынның алатын орны қандай?
Топтар қойылған сұрақтар бойынша топта жұмыстанады.
Сабақтың тақырыбын, мақсатын айтады;
Бағалау парағына аты-жөндерін толтырады
Негізгі бөлім
Дастандары: “Өтеген Батыр”, “Сұраншы Батыр” «Өтеген батыр» дастаны. Өтеген батыр (1699-1773) – XVIII ғасырдың І-жартысында жоңғар басқыншылығына қарсы күрескен қазақ батыры. Ұлы жүздің дулат тайпасынан шыққан. Бабасы Сырымбет 1635 жылы Ойрат ханы Батырдың 50 мың әскеріне қарсы соққы берген Салқам Жәңгірдің сапында ұрысқа қатысқан. Өтеген батыр 15 жасынан жоңғарларға қарсы соғысқа араласқан.1723 жылы Тауасар, Райымбек, Ханкелді батырлармен тізе қосып, жоңғарлармен айқасады. 1470 жылы Іле бойында қалмаққа қарсы жасақ жинаған Төле би әскеріне қосылып, елін жаудан азат етіседі. 1756 жыл шамасында Абылайдың Қытаймен бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп қайтыпты деген аңыз да бар. Өтеген батыр – ел арасында аңызға айналған адам. Оны алғаш жырлаған Сүйімбайдың бабасы Күсен ақын. Өтеген батыр жайында тарихи дерек жинаған тарихшы Делебаевтың материалына қарағанда, Тілеміс, Майкөт ақындар да батырды дастан етіп жырлаған екен. Бұлардың ішінде бізге жеткені – Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаны. Өтеген батыр туралы дерек-аңыздар жинауға әдебиетшілер Е.Ысмайылов, Қ.Тұрғанбаев, Н.С.Смирнова, С.Бегалиндер қатысқан. Алматы облысының Бозой мен Қарой аралығында Өтеген батыр есімімен аталатын жерлер бар.
Сұраншы(1815 – 1864) – батыр. Ұлы жүз шапырашты ішінде есқожа руынан. Арғы атасы – Қарасай батыр. 1848 – 60 жылдары Қоқан билеушілерінің Жетісу басып кіруіне қарсы күресті. 1864 – 65 жылдары Ресей әскері сапында Ұзынағаштан Сайрамға дейінгі қазақ ауылдарын азат етуге қаты "Сұраншы батыр" тарихи жыр. Қоқан хандығынын Жетісу казақтарына жасаған зорлығына қарсы бас котерген Сұраншы батыр ерліктеріне арналған жырлар мен аңыз-әңгімелер топтамасы. Батырдың жорықтарына қатысқан атақты ақын Сүйінбай Аронұлы шығарған алғашқы "Сұраншы батыр"жыры Қырғызстанда тұрған Рысбек деген карияның айтуынан жазылып алынды. Жыр нұсқасы толык болмағанына қарамастан Сұраншының Сайрам түбіндегі соғысы "Сайрам деген қаланың, Жасы менен кәрісін Жау қолынан босатқан" деген жыр жолдары арқылы накышталып, батыр ерлігі тарихи оқиға ізімен баяндалады да, "Қарасайлап" ұран сап, жауға қарсы шауып, ерлікпен қаза табуымен аяқталады. Жамбылдың айтуынан естіген Тәпеке Жарықбасов айтқан "Сұраншы батырдың бала шағы" атты әңгімесінде батыр шыккан Шапырашты руының Сұраншыға дейінгі іпежіресі таратылып, Саурық батыр өлгеннен кейін қырғыз Орман ханның елді талап, күйзеліске үшыратуы, оған қарсы Сұраншы батыр бастаған жігіттер аттанып, халык кегін қайтаруы сөз болады. "Сұраншы батыр туралы" деп аталатын Ыбырайым Бейсенбетұлы мен Рысбай Рүстембекұлы деген кісілердің Жамбылдың айтуынан естіген қара сөз түріндегі аңыз-әңгіме Сұраншы батырдың коқандыктарға қарсы азаттық жолындағы күресінен сыр шертеді. Осы жырлар мен аңыздардың барлығы жыр алыбы Жамбылдың атақты "Сұраншы батыр" поэмасына негіз болғаны бел Жамбылдың хатшысы болған кейде ақын Қалмақан Әбдіқадыр бұл поэманы жыр алыбының өз туынан жазып алған. Осы нұсқа 1938 ж. бастап Жамбылдың барлық жинақтарында басылып келеді. "Сұраншы жырлары мен аңыз-әңгімелер және Жамбыл поэмасының і жазба нұсқалары Орталық ғылыми кітапхана корында және Әдебиет және өнер институтының колжазба және мәтіні бөлімінде сақтаулы.[1]
1. Әр оқушы өзіне берілген тапсырма бойынша жауап береді;
Топ басшысы сәйкес бағалап отырады
Қорытынды
Бағалау
Тест сұрақтары: 1. Жамбыл қай жылы, қай жерде дүниеге келді? А)1845ж.Шығыс Қазақстанда В)1846ж.Әулие ата өңірінде. С)1848ж.Орталық Қазақстанда. Д)1847ж. Көкшетау облысында. 2. Жамбылдың шығармасы. А)``Сұраншы батыр`` В)``Қыс`` С)``Сағындым`` Д)``Жүйрігім`` 3.Жамбылдың ұстазы кім еді? А) Абай В) Тезек төре С) Cүйінбай Д) Шашубай 5. Ақынның жыры жас ұрпақты неге үндейді? А) Білімге В) Еңбекке С) Жалқаулыққа Д) Ерлік пен туған жерді сүюге. 6.Жамбыл қай жылы қанша жасында қайтыс болды? А) 1945ж 99 жасында. В)1946ж 100 жасында. С)1947ж 101 жасында. Д)1949ж 102 жасында.
Топ басшысы топ мүшелерімен ақылдасып өзара бір-бірін бағалайды;
Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев өмірі мен шығармашылығы Сабақтың мақсаты: Білімділік: ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік беру. Өлеңдерінің мазмұны мен идеясын ашу. Дамытушылық: көркем ойлау, жүйелі сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Тәрбиелік: ақын өлеңдерін насихаттай отырып, оқушыны отансүйгіштікке, адалдыққа, әділдікке тәрбиелеу. Сабақтың типі: жаңа білімді меңгеру. Сабақтың түрі: аралас сабақ Пәнаралық байланыс: тарих, өнер, география Сабақтық көрнекілігі: Ж. Жабаевтың суреті, шығармалары, слайд. Сабақтың жүру барысы І. Ұйымдастыру сәті 1. Оқушылармен сәлемдесу 2. Кезекші арқылы түгелдеу 3. Сынып тазалығына көңіл бөлу 4. Оқушылар назарын өлең жолдарымен сабаққа аудару. «Өнер алды – қызыл тіл», Анаңдай оны құрметте! Қажымай, талмай үйрен, біл, Асылын сөздің өрнекте. Ана тіл – асыл қазына, Байлығың - білсең ол сенің. Жеткізер өмір жазына, Сонымен өсер өркенің,- деп сөз асылын, өлең қасиетін сезінетін кезекті әдебиет сабағын бастаймыз. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау Балалар, Ілияс Жансүгіровтің асқан ақындық таланты оның поэма жанрында әсіресе айқын көрінеді. 1. Олай болса, ақынның өмірі мен шығармашылығына тоқталып өтейік. Кім айтады? 2. Ақынның қандай поэмаларын білесіндер? 3. «Күй», «Күйші» поэмаларының негізгі тақырыбы не? 4. Кенесары хан туралы қай поэмасында айтылады? 5. «Дала» поэмасы қандай тараулардан тұрады? 6. Ақынның оқу – білімге жазған қандай өлеңдерін білесіңдер? 7. «Құлагер» поэмасында кімнің өмірі суреттелген? ІІІ. Жаңа сабақ Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау. Жүз жыл жырлаған жүрек (слайд - 1) Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. (М. Әуезов) (Слайд - 2) Ой қозғау сұрақтары 1. Балалар, Жамбыл Жабаевты қай шығармасы арқылы жақсы білесіңдер? 2. Қазақ әдебиетінде ақынның алатын орны қандай? Мұғалімнің түсіндірмесі 1. Ақынның дүниеге келуі 2. Ақынның ұстаздары мен ақындық ортасы. (Сүйінбайдан Жамбылтың өмірінен көрініс) (слайд - 3) 3. Айтыстары 4. Сатиралық өлеңдері 5. Отаншыл өлеңдері 6. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы өлеңдері. ІV. Сабақты бекіту. Хронологиялық кесте толтыру. Жылдар Негізгі оқиғалар 1846 ж.------- Ақын дүниеге келді 1863 - 64 ж.---- Қоқан хандығы билік құрды 1881 ж.------- Құлмамбетті жеңді 1916 ж.------- Ұлт азаттық көтеріліс 1936 ж.------- Қазақстан көркем әдебиетінің онкүндігі 1941 - 1945 ж.---- Ұлы Отан соғысы 1945 ж.------ Дүние салды Шығармалары «Кедей күйі» «Зілді бұйрық», «Патша әмірі тарылды» «Туған елім» «Ленинградтық өренім», «Ата жаумен айқастық» 1. Балалар, Жамбыл атамыздың өлеңдерін жатқа айтатындарың бар ма? (Ұлы Отан соғысы кезінде жазған өлеңдерін оқушылар жатқа айтады) 2.«Зілді бұйрық», «Ленинградтық өренім!» өлеңдері мәнерлеп оқылады. V.“Ленинградтық өренім” өлеңнің сатылай кешенді талдау • Авторы – Жамбыл Жабаев. • Тақырып – халықаралық достығы, Отанды сүйспеншілік. • Жанр түрі – поэзия (өлең). • Идеясы – автор тақырып арқылы өзінің сезімін, көзқарасын бейнелейді. Жауға – соққы беру, ленинградтық тұрғындарының ерлігін жырлау. • 2 шумақ. • 33 тармақ. • 1 бунақ. • Әдеби теориялық ұғымдар: эпитеттер – көк, сүйкімді, заманымның өрнегі. • Теңеу – бұлағымдай, өркеш - өркеш жарасқан, шоқылардай, судай. • Өлеңнің тәрбиелік мәні: бәр халықтар достасып, бірге жауға қарсы шығып, Отанымызды сүйіп, мақтаныш етіп, Елімізді құрметтеп, бірлік пен ынтымаққа ұмтылу. V. Сабақты қорыту. Тест сұрақтары беріледі. (Дәперлерін алмастыру арқылы бір – бірлерінің тесттерін тексереді) Мұғалімнің қорытынды сөзі: - Ақын Сәкен Сейфуллин «Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан сықылды. Оны жинап алып, халықтың қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз»,- деген екен. Сондықтан Жамбыл жырларын, өмірін біліп, өнегелі өмірі мен сөздерінен үлгі алуымыз керек. «Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп, ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның басты себебі Жамбыл арманының адамзаттық арман аңсарымен ұласып жатқандығында. Сондықтан да қазақтың Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында басымызды иеміз» Н. Ә. Назарбаев VІ. Үйге тапсырма: Ақ басты Алатаудың Жамбылымын (шығарма) VІІ. Бағалау: Жауаптарына қарай бағалау.
Абай
