ҰБТ –білім беру саласындағы батыл реформаның бірі болды. Бірақ кез келген жаңалық оңайлықпен іске аспайды. Мәселен, ҰБТ –ға байланысты келетін сұрақтар төңірегінде әркім әр түрлі көзқарастар туындатып отыр. Әрине,бұл ойлантарлық жағдай.
2012 жылдың сәуір айында Алматы қаласының Ұлттық тестілеу орталығы ғылыми-методикалық лабораториясы Алматы қалалық филиалы үлкен жиын өткізді. Осы жиында ҰБТ-ның алдағы уақытта қолдану керек пе, жоқ, сынақты алып тастап, дәстүрлі емтихан түрінде өткізу керек пе деген көкейкесті сұраққа сол филиалдың меңгерушісі Камет Нағашыбек «баланың сөйлеу, таным-түйсігіне тест жүйесінің еш әсері жоқ, бұл – тікелей мектептердің кінәсі» десе, ол ҰБТ-ға байланысты бірнеше ерекшелікті де (квота арқылы ауыл мектептері түлектерін қабылдайтынын, Қазақстандық оқу орындарына түскісі келетін шетелдік ұлты қазақ азаматтарды бір жыл дайындық курсында оқытып, келесі жылы басқа азаматтармен тең дәрежеде емтиханға қатыстыратынын - ред.) айтты.
– Егер біз ауылдан және шетелден келген қандастарымызды оқуға түсіруге мүмкіндік жасай алмайтын болсақ, мұндай тестілеудің қажеті не? Осы қалыптасқан жағдайда ҰБТ – жоғарғы оқу орындарына қабылданудағы ең сәтті таңдалған жүйе. Болашақта форматы, түрі өзгеруі мүмкін, – дейді Қамет Нағашыбек. Республикалық «Ар-намыс» оқытушылар мен мұғалімдер ұйымының төрайымы
xҒалия Әміртаева ҰБТ-ны оқушылардың өздері оқыған мектепте тапсырғандарын жөн көреді. Оның ойынша, «бұл стрестік күйден арылуға септігін тигізед. Бірқатар жоғарғы оқу орындарына сауалнама жүргіздім. Еш адам бұл тестілеудің түрін жақсы деп айтпады. Менің бүгінгі тестілеу жүйесіне қарсылығым жоқ. Бірақ аудандық, аймақтық, облыстық рейтингті алып тастауымыз керек. Әкімдердің рейтингісінің көлеңкесінде кейбір жақсы оқитын балалар қалып жатыр», – дейді ол.
Математик Асқар Жұмәділдаевтың пікірінше: «тест тапсыру дұрыс емес, алайда одан жақсысын ойлап тапқан ешкім жоқ. Балалардың санасына кері әсерін тигізіп жатыр – деген бос сөз, Америкада оқуға түсу қиын емес, оқу бітірген – қиын. Мәселен, бірінші курсқа мың адам түссе, келесі курсқа жартысы өтеді. Бізде де осындай болса,xболар еді. Советтік кезеңде де емтихан парақорлықпен өтетін. Бұл тест жүйесінің бір жақсысы – парақорлық мөлшері аз болуында»,- дейді ғалым.
Ал,бүгінгі сынақ алаңынан бағын сынап өткен майдангерлердің өзіндік нұсқасы мен қайталанбас тарихы бар. Бірі мұңын шертіп, бірі "алақайлап". жарқын болашақ жолына түсу амалдарының бірі дейміз, талапкерлерді де түсінуге келетін секілді. Мүмкіндік келгенше, әдіснаманы жеңілдетуде тұрған дәнеңе жоқ. Дегенмен, кейбірінің оғаш әрекеттері ұстаздар еңбегін көк тиынға шығаратыны тағы бар. Нендей дейсіз ғой? Тест сұрақтарынан жаңылып, сынақ талабынан сүрінген замандастарымыздың "айнаға өкпелеп" білім нәрімен сусындатқан оқытушы өресіне сын тағуы. Бұл да бір мәселе. Төмен нәтиже еншілеуіндегі басты себеп - мұғалімнен алған бұрыс білім деседі-мыс. Мейлі, әрқайсысының өз себептері бар шығар. Бірақ, жанын салып, бала оқытуда аянбай тер төгіп жүрген сан мың ұстаздар еңбегін ещ қылатын осындай дәлелсіз сөздер жасыта алмайды.
Ал сонда бар себеп неде деп ойлайсыз ғой?
Мен өзімнің практикамдағы кездесіп жатқан жайттарды айтқым келіп отыр.
ҰБТ бойынша өзім сабақ беретін 11 «А» сыныбына сауалнама жүргіздім. Сауалнамадағы көтерген мәселе:
●Сен үшін ҰБТ тапсыру қолайлы ма,егер қолайлы болса, соны атап көрсетсеңіз.
● Тиімсіз жақтарын атасаңыз.
Қатысқан оқушылардың 15-нің де 100% «тиімді» деп жауап берді,себебі:
●ҰБТ тапсырғаннан кейін жоғары оқу орнына түсуге сертификат аласың;
●Уақытты үнемдейді;
●Еліміздің экономикасына пайдасы бар, себебі 2-рет мектеп бітіруші түлек жоғары оқу орнына түсу үшін қалаға сабылмайды, өз аудан орталығында дайындайды, ол- өз қаржысын үнемдеуге септігін тигізеді ;
●Оқушының 11 жыл алған білімі нақты көрінеді;
●Ешбір парасыз оқушының әділ білімі бағаланады;
Сонда мәселе неде болды?
Мен өзім сабақ беретін 11-сынып оқушыларының арасында қазақ тілі пәні бойынша тест сұрақтарынан байқау сынағы кезінде оқушы басын қатыратын «сүреңсіз сұрақтар» кездесіп қалып жатады.
Жақында ғана байқау сынағы кезінде бір оқушыға қазақ тілі пәнінен «Достық» тест орталығы дайындаған 22-сұрақ былай беріліпті : «Төмендегі сұрақтарды оқып, 23,24,25- сұрақтардың жауабын тауып жаз». Оқушы ол сұрақтың жауабын қалай жазарын білмей дал болған, ойланып айтқан адамға сұрақ сондай күрделі емес,алайда, оқушы тосыннан басқаша түрде келген сұрақты түсінбей, жауабын жаза алмаған.
Қазақ тілінен мынадай сұрақ: «Еліктеуіштен болған қос сөзді көрсет».
Жауап нұсқалары: А. Ашпалы-жаппалы қағаз В. Балпаң-балпаң жүрді
С. Өіне-өзі ренжулі Д. Арба-арба отын Е. Ат-мат
Осының ішіндегі «ашпалы-жаппалы, балпаң-балпаң, арба-арба, ат-мат» деген еліктеу мәнді сөздер бейнелеуіш болады, «өзіне –өзі»еліктеуіш
сөзге жатпайды, дұрыс жауап калай болмақ.? Оқушы тағы да дүлдамал ойда қалды.
Қазақ әдебиеті пәнінен де нұсқалардың ішінде кездесіп қалатын «басқатырғыш» сұрақтар баланың нақты жауабын жазуға дүлдамал қып қоятын тұстары бар. Мысалы,соңғы алған тест сұрақтарының ішінде : « Ж.Жабаевтың шешесінің аты кім?» деген сұрақ оқушы білімін нақтылайтын сұрақ екеніне күмән келтіреді.
Заман талабына қарай Ұлттық бірыңғай тестілеуді оқушының болашағы үшін тиімді әрі қолайлы жол дейміз. Демек, ол -мектеп бітіргелі отырған түлектің болашағына жол ашатын сүре жол. Олай болса, тест ішінде келетін сұрақтарды да ой елегінен өткізіп,екшелеп барып берген дұрыс. Қазір тест сұрақтарын жазатын орталықтар көбеюде, олар баланың болашағы емес, оңай жолмен келетін бизнес түріне айналдырған секілді. Келетін тест кітапшаларының ішіндегі сұрақтардың дұрыс,бұрыстығын тексеретін сарапшылар ма жоғарыда аталып өткен «сүреңсіз» сұрақтардың болмауын қадағаласа, «нұр үстіне нұр» болар еді.
Жылда өзіміз естіп те,көріп те куә боп жүрген мектеп бітіруші түлектердің тест нәтижесі шыққанда : «мына сұрақтар оқулықта жоқ немесе жауап нұсқалары дұрыс берілмеген» деген күйініштерін естігенде, ішің қан жылайды.
«Қазақстанның болашағы –жастардың қолында» деп Елбасымыз үндеу тастап жатқанда, сол болашақ жастардың болашағына жол ашатын ҰБТ –ны санын беретін есепке айналдырмай, сапалы білім алатын саналы ұрпақтың «төлқұжатына» айналдырғанымыз дұрыс қой деп ойлаймын.
Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі
Хасенова Эльмира Келісқызы
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
ҰБТ –білім беру саласындағы батыл реформаның бірі болды. Бірақ кез келген жаңалық оңайлықпен іске аспайды. Мәселен , ҰБТ –ға байланысты келетін сұрақтар төңірегінде әркім әр түрлі көзқарастар туындатып отыр. Әрине ,бұл ойлантарлық жағдай.
2012 жылдың сәуір айында Алматы қаласының Ұлттық тестілеу орталығы ғылыми-методикалық лабораториясы Алматы қалалық филиалы үлкен жиын өткізді. Осы жиында ҰБТ-ның алдағы уақытта қолдану керек пе, жоқ, сынақты алып тастап, дәстүрлі емтихан түрінде өткізу керек пе деген көкейкесті сұраққа сол филиалдың меңгерушісі Камет Нағашыбек «баланың сөйлеу, таным-түйсігіне тест жүйесінің еш әсері жоқ, бұл – тікелей мектептердің кінәсі» десе, ол ҰБТ-ға байланысты бірнеше ерекшелікті де (квота арқылы ауыл мектептері түлектерін қабылдайтынын, Қазақстандық оқу орындарына түскісі келетін шетелдік ұлты қазақ азаматтарды бір жыл дайындық курсында оқытып, келесі жылы басқа азаматтармен тең дәрежеде емтиханға қатыстыратынын - ред.) айтты.
– Егер біз ауылдан және шетелден келген қандастарымызды оқуға түсіруге мүмкіндік жасай алмайтын болсақ, мұндай тестілеудің қажеті не? Осы қалыптасқан жағдайда ҰБТ – жоғарғы оқу орындарына қабылданудағы ең сәтті таңдалған жүйе. Болашақта форматы, түрі өзгеруі мүмкін, – дейді Қамет Нағашыбек. Республикалық «Ар-намыс» оқытушылар мен мұғалімдер ұйымының төрайымы
xҒалия Әміртаева ҰБТ-ны оқушылардың өздері оқыған мектепте тапсырғандарын жөн көреді. Оның ойынша, «бұл стрестік күйден арылуға септігін тигізед. Бірқатар жоғарғы оқу орындарына сауалнама жүргіздім. Еш адам бұл тестілеудің түрін жақсы деп айтпады. Менің бүгінгі тестілеу жүйесіне қарсылығым жоқ. Бірақ аудандық, аймақтық, облыстық рейтингті алып тастауымыз керек. Әкімдердің рейтингісінің көлеңкесінде кейбір жақсы оқитын балалар қалып жатыр», – дейді ол.
Математик Асқар Жұмәділдаевтың пікірінше: «тест тапсыру дұрыс емес, алайда одан жақсысын ойлап тапқан ешкім жоқ. Балалардың санасына кері әсерін тигізіп жатыр – деген бос сөз, Америкада оқуға түсу қиын емес, оқу бітірген – қиын. Мәселен, бірінші курсқа мың адам түссе, келесі курсқа жартысы өтеді. Бізде де осындай болса,xболар еді. Советтік кезеңде де емтихан парақорлықпен өтетін. Бұл тест жүйесінің бір жақсысы – парақорлық мөлшері аз болуында»,- дейді ғалым.
Ал,бүгінгі сынақ алаңынан бағын сынап өткен майдангерлердің өзіндік нұсқасы мен қайталанбас тарихы бар. Бірі мұңын шертіп , бірі "алақайлап".. жарқын болашақ жолына түсу амалдарының бірі дейміз, талапкерлерді де түсінуге келетін секілді. Мүмкіндік келгенше, әдіснаманы жеңілдетуде тұрған дәнеңе жоқ. Дегенмен, кейбірінің оғаш әрекеттері ұстаздар еңбегін көк тиынға шығаратыны тағы бар. Нендей дейсіз ғой? Тест сұрақтарынан жаңылып, сынақ талабынан сүрінген замандастарымыздың "айнаға өкпелеп" білім нәрімен сусындатқан оқытушы өресіне сын тағуы. Бұл да бір мәселе. Төмен нәтиже еншілеуіндегі басты себеп - мұғалімнен алған бұрыс білім деседі-мыс. Мейлі, әрқайсысының өз себептері бар шығар. Бірақ, жанын салып, бала оқытуда аянбай тер төгіп жүрген сан мың ұстаздар еңбегін ещ қылатын осындай дәлелсіз сөздер жасыта алмайды.
Ал сонда бар себеп неде деп ойлайсыз ғой?
Мен өзімнің практикамдағы кездесіп жатқан жайттарды айтқым келіп отыр.
ҰБТ бойынша өзім сабақ беретін 11 «А» сыныбына сауалнама жүргіздім. Сауалнамадағы көтерген мәселе:
●Сен үшін ҰБТ тапсыру қолайлы ма,егер қолайлы болса, соны атап көрсетсеңіз.
● Тиімсіз жақтарын атасаңыз.
Қатысқан оқушылардың 15-нің де 100% «тиімді» деп жауап берді,себебі:
●ҰБТ тапсырғаннан кейін жоғары оқу орнына түсуге сертификат аласың;
●Уақытты үнемдейді;
●Еліміздің экономикасына пайдасы бар, себебі 2-рет мектеп бітіруші түлек жоғары оқу орнына түсу үшін қалаға сабылмайды, өз аудан орталығында дайындайды, ол- өз қаржысын үнемдеуге септігін тигізеді ;
●Оқушының 11 жыл алған білімі нақты көрінеді;
●Ешбір парасыз оқушының әділ білімі бағаланады;
Сонда мәселе неде болды?
Мен өзім сабақ беретін 11-сынып оқушыларының арасында қазақ тілі пәні бойынша тест сұрақтарынан байқау сынағы кезінде оқушы басын қатыратын «сүреңсіз сұрақтар» кездесіп қалып жатады.
Жақында ғана байқау сынағы кезінде бір оқушыға қазақ тілі пәнінен «Достық» тест орталығы дайындаған 22-сұрақ былай беріліпті : «Төмендегі сұрақтарды оқып, 23,24,25- сұрақтардың жауабын тауып жаз». Оқушы ол сұрақтың жауабын қалай жазарын білмей дал болған, ойланып айтқан адамға сұрақ сондай күрделі емес,алайда, оқушы тосыннан басқаша түрде келген сұрақты түсінбей, жауабын жаза алмаған.
Қазақ тілінен мынадай сұрақ: «Еліктеуіштен болған қос сөзді көрсет».
Жауап нұсқалары: А. Ашпалы-жаппалы қағаз В. Балпаң-балпаң жүрді
С. Өіне-өзі ренжулі Д. Арба-арба отын Е. Ат-мат
Осының ішіндегі «ашпалы-жаппалы, балпаң-балпаң, арба-арба, ат-мат» деген еліктеу мәнді сөздер бейнелеуіш болады, «өзіне –өзі»еліктеуіш
сөзге жатпайды, дұрыс жауап калай болмақ..? Оқушы тағы да дүлдамал ойда қалды.
Қазақ әдебиеті пәнінен де нұсқалардың ішінде кездесіп қалатын «басқатырғыш» сұрақтар баланың нақты жауабын жазуға дүлдамал қып қоятын тұстары бар. Мысалы,соңғы алған тест сұрақтарының ішінде : « Ж.Жабаевтың шешесінің аты кім?» деген сұрақ оқушы білімін нақтылайтын сұрақ екеніне күмән келтіреді.
Заман талабына қарай Ұлттық бірыңғай тестілеуді оқушының болашағы үшін тиімді әрі қолайлы жол дейміз. Демек, ол -мектеп бітіргелі отырған түлектің болашағына жол ашатын сүре жол. Олай болса, тест ішінде келетін сұрақтарды да ой елегінен өткізіп,екшелеп барып берген дұрыс. Қазір тест сұрақтарын жазатын орталықтар көбеюде, олар баланың болашағы емес, оңай жолмен келетін бизнес түріне айналдырған секілді. Келетін тест кітапшаларының ішіндегі сұрақтардың дұрыс ,бұрыстығын тексеретін сарапшылар ма жоғарыда аталып өткен «сүреңсіз» сұрақтардың болмауын қадағаласа, «нұр үстіне нұр» болар еді.
Жылда өзіміз естіп те,көріп те куә боп жүрген мектеп бітіруші түлектердің тест нәтижесі шыққанда : «мына сұрақтар оқулықта жоқ немесе жауап нұсқалары дұрыс берілмеген» деген күйініштерін естігенде, ішің қан жылайды.
«Қазақстанның болашағы –жастардың қолында» деп Елбасымыз үндеу тастап жатқанда, сол болашақ жастардың болашағына жол ашатын ҰБТ –ны санын беретін есепке айналдырмай, сапалы білім алатын саналы ұрпақтың «төлқұжатына» айналдырғанымыз дұрыс қой деп ойлаймын.
