Ushbu romanimda tasvirlangan Sario`zak majozlari mehnatkash insonga uning zaminimiz taqdiri uchun naqadar mas`ulligini yana bir karra eslatib o`tishni istar edim.Muallif
Romanda keltirilgan joy nomlari:
Sario`zak cho`li ,Bo`ronli bekati,Tinch okeani tepasida“Paritet”kosmik kemasining parvozi,Ona Bayit qabristoni,Sarbozor,Oqmo`y-noq,Malaqumdichop,To`qay-to`sh sayyorasi,Orol dengizi
Bu o`lkalarda poezdlar mashriqdan mag`ribga tomon mag`ribdan mashriqqa tomon paydar –pay qatnab turadi.
Temir yo`lning ikkala tomonida yovshanzor bilan qoplangan hayhotday dashtlik –Sario`zak,o`rtacho`l yastanib yotadi.
Har qanday masofa Grinvinch meridianidan o`lchangani singari bu yerlarda masofa temir yo`lga nisbatan o`lchanadi.
Poezdlar esa mashriqdan mag`ribga tomon mag`ribdan mashriqqa tomon paydar –pay qatnab turadi…
(Romanda 10 marta takrorlangan jumlalar)
Kazangap-oqil inson,Edigey-sobit,Nayman ona –buyuk jabrdiyda,Oyzoda –mushtipar,Sobitjon va Jolomon-manqurtga aylangan,leytenat Tansiqboyev-to`pori,Abutolib-tarix qurboni, Zarifa –chidam,Ukkubola-bardosh,Yelizarov-yaqin do`st,Rayimali og`a-oqin,Begimoy-kechikkan muhabbat,Kospan-bekat ishchisi.
Oqmoya ,Qoranor Bo`ron,malla it Yolbars, tulki ,kalxat,Do`nanboy degan qush…
Insonning yaratilganda birga yaratilib ,o`lganda yana o`zi bilan ketadigan va boshqa mavjudotlardan ajratib turadigan fazilati-xotirasi va aql-idroki bo`lsa-yu ,uni tag tomiri bilan yulib olsalar,axir,bu qanday yovuzlik ?!Muallif
Ular qullarni jonli xotiradan mahrum etish yo`llarini o`ylab topadilar,bu bilan bani odam zotiga aql bovar qilmaydigan eng qabih jinoyatga qo`l uradilar.
Yerdagi hayot samovatdagi tiriklik bilan yonm-yon tarzda tasvirlanadi
“ Nayman ona afsonasi”dan .
Jungjanglarning qo`l ostida tutqun bo`lib qolganlarning sho`ri qurirkan,bunday jazoga asir tushgan yosh yigitlar giriftor bo`lar ekan. Shunday musibat Nayman onaning o`g`li Jo`lomon taqdiriga ham bitilgan edi.
Jungjanglar tutqunning sochini dastlab o`ngidan ,so`ngra teskarisidan taqir qirib tashlaydi.Sartaroshlik marosimi tugagach,chapdast qassoblar kattakon tuya ni so`yib ,terisini shiladilar ,eng qalin ,og`ir bo`yin terisini ajratib bo`laklarga bo`lishadi.
Hovuri chiqib turgan yopishqoq terini shu zahotiyoq hozirda suzuvchilar kiyadigan qalpoqcha singari ,tutqunning yangi qirilgan taqir boshiga kiydirib qo`yganlar...Mana shu-teri qoplash deyilgan.
Bunday qiynoqqa duchor etilgan qul yo dahshatli azoblarga bardosh berolmay o`lib ketar ,yo xotirasidan umrbod mahrum etilib ,o`tmishni eslay olmaydigan qulga –manqurtga aylanardi.O`zining odamligini ham esdan chiqaradi.
Ch. Aytmatov ulkan san'atkorgina emas, jasur inson ham bo'lgani uchun shunday tahlikali vaqtda odamiylik odamiylikdan baland ekanligini, kechag'i kunini eslamaydigan, bobolarning udumlari bilan faxrlanmaydigan, ularga amal qilmaydigan kimsalar na oti va na zotini biladigan manqurtdan farq qilmasligini Jo'lomon va Sobitjon timsollari misolida juda ta'sirli aks ettirdi.
Ko'nglining eng tubidag'i yuksak ezgu tuyg'ular ifoda etilgan bu romanga X asrda yashab o'tgan arman yozuvchisi Grigor Narikatsining "Musibatnoma" kitobidan "Bu kitob jism-u fig'onimdir mening, Bu kalom jon-u jahonimdir men¬ing" satrlarining epigraf qilib olinishida ham teran ma'no bor. Ch. Aytmatov uchun ham bu roman "jon-u jahon"ning o'zi edi. Asar chindan-da jahonga mashhur yozuvchining dilidag'i oh-u fig'oni, jonini o'rtagan dardlari, alamlari bayonidir. Kitobda odam degan yaratiqning azizligi, uni tarixiy ildizlaridan, tilidan, g'ururidan mahrum qilish joniga qasd etishdan ham dahshatli jinoyat ekani yovqur Nayman onaning tengsiz fojiasi tasviri asnosida aks ettirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Internet manbaalari 2.Chingiz Aytmatov “Asrga tatigulik kun” romani