Chingiz Aytmatov “Asrga tatigulik kun” asari tahlili

9-sinf. Adabiyot

Mavzu: Chingiz Aytmatovning ,,Asrga tatigulik kun’’ asari.

Darsning maqsadi: 1) Ta`limiy maqsad : O`quvchilarga ,,Asrga

tatigulik kun’’asarining mazmun-mohiyatini ochib berish.Badiiy asar tahlilini o`rgatish .

2)Tarbiyaviy maqsad:O`quvchilarga o`zbek va qardosh

xalqlar adabiyoti uygu`nligini tushuntirish, xalqlar do`stligini his etishni

o`rgatish.

3)Rivojlantiruvchi maqsad: Badiiy asarni tahlil

qilish, munosabat bildirish , mustaqil fikrlab , mustaqil ishlash malakalarini rivojlantirish.

Darsning kompetensiyasi: mavzu doirasida fikrni izchil va mantiqli, mustaqil va erkin ifodalay olish.

Darsda foydalaniladigan usullar: ,,Zinama-zina’’, ,,Blits so`rov’’, ,,Impuls’’.

Darsning jihozlari: darslik,mavzuga doir plakatlar, Ch.Aytmatov rasmlari, bukletlari, ,,Asrga tatigulik kun’’kitobi, tarqatmalar, noutbuk.

Darsning borishi: a)Tashkiliy davr:

K

Inson hayoti shatranj to`xtasidagi piyodaning yurishiga o`xshaydi,Goh oq katakdan o`tadi,goh qora katakdan….

un hikmati:

Kun kitobi:

O`tkir Hoshimovning ,,Daftar hoshiyasidagi bitiklar’’asari.

b)Uy vazifasi tahlili:

O`tilgan mavzu: Chingiz Aytmatovning hayoti va ijodi. Uy vazifasini

so`rashda o`quvchilar tayyorlab kelgan taqdimotlardan foydalaniladi.

1-o`quvchi Ch.Aytmatovnig ,,Hayot xaritasi’’ni yaratib

kelib,savollar yordamida ,,Hayot xaritasi’’ da ifodalangan har bir rasmga to`xtalib o`tadi.

2-o`quvchi Ch. Aytmatovning asarlarini ,,Blits so`rov’’ usuli

yordamida janrlarga ajratadi. 3-o`quvchi ,,Zinama-zina’’ usuli orqali yozuvchi hayoti va ijodidagi

muhim sana va yillarga aniqlik kiritib ketadi.

Bu uchala o`quvchi o`z taqdimotlari asosida sinfdagi boshqa

o`quvchilarning ham uy vazifasini so`rashda qatnashishga jalb qiladi.

Yangi mazvu bayoni: ,,Asrga tatigulik kun’’ramani oldingi darsda

o`qib kelish uchun berilgan .O`quvchilar bilan asarni tahlil qilish orqali

yangi mavzu yoritiladi. Dastlab asar qachon yozilgani va qanday nomlangani haqida

so`raladi. ,,Asrga tatigulik kun’’romani yozuvchining ilk romani bo`lib,asarni

to`r t oy ichida, ya`ni 1979-yilning dekabridan boshlab,1980-yilning

martiga qadar yozib tamomlagan va o`sha yili e`lon qilgan va bu asar dastlab “Asrni qaritgan kun”, “Kunda” nomlari bilah e`lon qilingan.

Asar nima uchun bunday nomlangan?

Asar voqealari bir kunda bo`lib o`tadi. Xilma –xil xotiralarga to`la bu

kun mohiyat mazmuniga ko`ra chindanda asrga tatigulik kun bo`lib

chiqadi

Asarning epigrafiga e`tibor beramiz: ,,Bu kitob jism-u fig`onimdir

mening, bu kalom jon-u jahonimdir mening’’. X asrda yashagan arman

yozuvchisi Grigor Narikatsining ,,Musibatnoma’’ kitobida olingan.

O`qituvchi asar tahlilida ,,Aqliy hujum’’dan foydalanadi.Asardagi voqealar ketma-ketligi asosida savollar beriladi.O`quvchilar

esa javob berish davomida asarni tahlil qilib beradilar. Masalan:1)Asar

qanday voqea bilan boshlanadi? Temir yo`l bekati xizmatchisi Edigeyning qadrdon do`sti Kazangap

qazo qiladi.Kazangap do`sti Edigeyga o`zini Ona Bayit qabristoniga dafn etishni vasiyat qiladi. Asarning boshida Kazangapning vafoti va Sobitjonning ta`ziyaga

kelishi voqealari tasvirlangan.Edigey Kazangapning o`g`li Sobitjonni

ko`rib,uning bolaligini eslaydi,ko`ziga yosh oladi,lekin undan hol-ahvol

so`ragandan so`ng ma`lum bo`ladiki, arzanda bilag`on o`g`il otasini

izzat-ikrom bilan ko`ngildagidek dafn etishga emas,balki qarzdan

qutilish ucgun naridan beri ustiga tuproq tortib,tezroq qaytib ketishga

kelgan ekanini aniqladi. Mana shu o`rinda Edigey va Sobitjon timsollarini qiyosiy tahlil qilib ketsak:

1-oquvchi: Edigeyni matndan kelib chiqib tavsiflab

kataman.Edigey Sobitjon bilan bo`lgan suhbatdan so`ng,,Qariganimda

ham ahmoq ekanman,-deb o`zini koyiydi.Men shu laqma bilan sal avval

quchoqlashib,ho`ngrab yig`lab yuborganimdan nomus qilaman, deb

afsuslanadi.Bunga sabab Sobitjon bunday odamgarchilikka arzimasdi.

2-o`quvchi:To`g`ri shu o`rinda Edigey bo`ronga xos bo`lgan sifatlarni

aytib o`tsak: u oqko`ngil, ma`naviyatli,tarixini hurmat qiladigan yuksak

udumlar asosida yashashga kuch topa olgan chin insondir 3-o`quvchi :Sobitjonning gaplaridan esa unda uni inson sifatida ko`rsatib

turuvchi insoniylik fazilatlari yo`q ekani,u faqat ishda topshiriqlarni

bajaruvchi ,hissiyotsiz kimsaga aylanganini guvohi bo`ldik.

4-o`quvchi: Sobitjon obrazini ochib berishda yozuvchining mahoratini

Edilboy Daroz va Sobitjon suhbatidan ham bilib olishimiz mumkin.

”Ona Bayit” rivoyatini ro`llarga bo`lib o`qish va tahlil qilish:

Bu asardan keltirilgan parchada Jo`lamonning holati:o`zligini

unutgan, xotirasida o`tmishi bilan bog`liq hech qanday ma`lumot

qolmagan,faqat buyruqlargagina bo`ysunadigan manqurt tasvirlanyapti.

O`zgalar ta`sirida manqurtga aylandi va ongsizlarcha onasining qotiliga aylandi. Bechora ona o`g`lining manqurt ekanini bilib ham o`g`lining oldiga

borishiga,o`zini xavfga qo`yishiga sabab nima?

Bunga sabab onalik mehri,dushmanga xor bo`lmaslik, manqurt

bo`lguncha o`g`lining o`lgani ma`qul deb o`ylagani onaning fikricha

o`g`lining ya`ni jangchining jasadi ham dushman tuprog`ida qolmasligi kerak degan fikrlaridir.

Jo`lamon o`zgalarning ya`ni dushmanlarning qurboni bo`ldi.

Hozirgi zamonda ham bunday manqurtlar uchrab turadimi?

Ha,hozirgi zamon manqurtlaridan biri asardagi Sobitjon .U

manqurtning zamonaviy va xavfli nusxasi.

Yana kimlarni manqurtlar deyishimiz mumkin?

O`z ota-onalasining qotillarini, o`g`rilarni,terroristlarni,vatanni sotganalrni. Mustahkamlash: kartochkalar bilan ishlanadi.”Impuls”da har bir kartochkaga bittadan tugallanmagan fikr yoziladi.

Ushbu asardagi…………………….voqea meni qiziqtirdi.

Men asar orqali o`rgangan bilimlarimni…………….qo`llayman.

Menga……………………………….voqea-lar juda ta’sir qildi.

Men shuni aniqlashtirmoqchi edimki,……………………………………….

Men asardagi timsollardan …...kabi fazilatlarni o`zlashtirdim. fafazilatlarni o`zlashtirdim.

Ushbu asarni o`qish jarayonida men…………..o`rgandim.

Men………………………to`g`risida ko`proq bilmoqchi edim.

O`quvchilar kartochkalardagi fikrlarni to`ldiradilar.

Uyga vazifa:”Asrga tatigulik kun” romanini o`qib tahlil qilish.