Абайды? ?ара с?здері.

Саба?ты? барысы.
1. ?йымдастыру кезе?і.
О?ушылармен амандасу, т?гендеу. Саба??а назар аудару.
2. ?й тапсырмасын тексеру кезе?і.
?йге А. ??нанбаевты? «?алы? елім, ?аза?ым, ?айран ж?ртым» ?ле?і жат?а м?нерлеп о?у?а берілген.

3. ?ткен та?ырыпты пысы?тау кезе?і.
а) «Сен - ма?ан, мен - са?ан» ойыны. Топтар бір - біріне ?ткен та?ырып бойынша с?ра? ?ояды.
?) «Б?шкеден шы??ан бас ?атыр?ылар»
v Абайды? ?аза? ?дебиетіндегі орны туралы ?алымдарды? ?андай пікірін білесі?дер?
v Абайды? ?н ?ле?дерін ата?дар.
v Реалистік сипатта?ы шы?армаларына ?андай ?ле?дері жатады?
v Абайды? ал?аш?ы ?ле?і ?андай?
v Махаббат лирикасына жататын шы?армаларын ата?дар.
v А?ынны? «Мен жазбаймын ?ле?ді ермек ?шін» деуіні? м?ні неде?
v А?ын ?ле?деріні? ?мірше?дігі туралы айт.
4. Жа?а саба??а даярлы? кезе?і.
К?н ретін, саба? та?ырыбын хабарлау. Абайды? шы?армаларын топтастыру ар?ылы оны? ?арас?здерін арнайы б?ліп алып ?арастыру ма?сат етіп ?ойылады.

Жа?а саба?.
а) М??алімні? кіріспе с?зі.
?арас?з туралы теориялы? т?сінік беру.
?арас?з (проза) – к?ркем ?дебиетті? ?лкен бір саласы. ?ле? с?зден бір айырмашылы?ы – онда с?з ыр?а?ы еркін, ?ле?дегідей ?андай да бір белгілі ?лшемдер болмайды. ?арас?здер саясат, публицистика, философия т?р?ысында жазыла береді. ?ара с?збен жазыл?ан к?ркем шы?армада ?мір ??былыстарын, ?р т?рлі уа?и?аларды баяндау т?сілі айры?ша болады.
Ал М?хтар ?уезов ?арас?з туралы: «Жалпы ал?анда Абайды? ?арас?з дейтін м?ралары к?ркем прозаны? ?зінен б?лек, бір алуаны болып ?алыптасады. Б?лар сюжетті шы?армалар емес. Стиль, мазм?н жа?ынан ал?анда осы шы?армалар Абайды? ?зі тап?ан, бір алуаны к?ркем с?з т?рі. Кейде б?лар сыншылды?, ойшылды? ж?не к?бінше адамгершілік, мораль м?селелеріне арнал?ан ?сиет, тол?ау т?різді» [М. ?уезов. 20 томды? шы?армалар жина?ы 20 - т., 218 - 219] деп пікір айт?ан. Демек, Абайды? ?арас?здеріні? ?зіндік ерекшелігі – олар на?ыл, ?сиет т?рінде келеді.

?) Абайды? ?арас?здері.
Абайды? толы? жина?ында 1890 - 1898 жылдар аралы?ында жазыл?ан шы?армалары «?арас?з» деп аталады. Абайды? ?арас?здері – философиялы? шы?армасы. Жалпы саны - 45. Б??ан «Бірер с?з ?аза?ты? т?бі ?айдан шы??анды?ы туралы» деген тарихи ма?аласы да ?осылады.
Абай ?арас?з жазуда?ы ма?сатын ?зіні? 1 - с?зінде былай деп береді:
«. А?ыры ойладым: осы ойыма келген н?рселерді ?а?аз?а жаза берейін, а? ?а?аз бен ?ара сияны ермек ?ылайын, кімде - кім ішінен керекті с?з тапса, жазып алсын, я о?ысын, керегі жо? десе, ?з с?зім ?зімдікі дедім де, а?ыры осы?ан байладым, енді м?нан бас?а ешбір ж?мысым жо?». Б?л - ел ?амын ойла?ан ?лы ойшылды? ?мір, ?о?ам, тіршілік, адамдар арасында?ы ?арым - ?атынас ж?ніндегі к?з?арасыны? жиынты?ы, философиялы? ой топшылауы еді.
1956 жылы Абайды? ?арас?здерін ал?аш жеке зерттеу обьектісі ретінде ?арастырып, оны ХІХ ?асырда?ы жазба ?дебиетте ?лкен орны бар прозалы? шы?арма деп ба?ала?ан – Х. С?йініш?лиев. Б?дан б?лек С. М??анов, ?. Бейсенбиев, Т. ?лім??ловтарды? зерттеу е?бектері бар. ?лы а?ынны? б?л философиялы? м?раларын шет тілдеріне аудар?ан ?. М??анов, С. Санбаев. 1933 жылы М. ?уезов ?арас?здерді? ма?ынасына ?арай ?зінше ж?йелеп орналастыр?ан.

М?тінмен ж?мыс. Топтар?а Абайды? ?арас?здерін б?ліп о?ыту.
1 - топ тапсырмасы: Абай ?арас?здерінен ?андай ерекшеліктерді бай?ады??
Т?жырым жасау.
Ø С?йлемдері ?ыс?а, ма?ынасы тере?;
Ø О?ушы?а ой саларлы?, ?ибрат беруді к?здей ??рыл?ан;
Ø ?арас?здеріні? к?пшілігінде философиялы? с?рау беріп, сол с?рау?а ?зі жауап беруге тырысады;
Ø Кейбір ?арас?здері ?зімен - ?зі ке?есу, ой - пікір білдіру ?лгісінде ??рылады. Б?л – Батыс, орыс ойшылдарыны? к?п ?олдан?ан ?дісі. ?ылым, к?ркем?нер, этика м?селелері туралы ?з к?з?арастарын білдіруде олар осы ?дісті ке?інен пайдалан?ан.

2 - топ тапсырмасы: Абай ?арас?здеріні? та?ырыптары ?андай?
?арас?здерін о?у, та?ырыбына ?арай топтастыру.
Ø ?мірбаянды?: 1 - с?з.
Ø Халы?тарды салыстыру: 2 - с?з.
Ø ?аза? сахарасын билейтін ?кім, тергеуші, соттар жайында: 3 - с?з.
Ø К?лкі туралы ойла?ан ойы, сыны. 4 - с?з.
Ø ?аза?ты? ма?ал - м?телдері туралы: 5 - с?з, 29, 24 - с?з.
Ø Ел мінезін суреттеу: 6, 8, 9, 10, 14, 19, 21, 22, 23, 26, 29, 30, 33, 39, 40, 41, 42, 43 - с?здер.
Ø Жас баланы? психологиясын еске алып талда?ан с?з: 7 - с?з.
Ø Білім, ?ылым, ?нер туралы: 18, 25, 31, 32 - с?здер.
Ø Дін, мораль, т?рбие жайында?ы ойлар: 12, 13, 16, 27, 28, 35, 36, 38, 45.
Ø Адамгершілік, ар - ?ят м?селелері: 11, 15, 17, 18 - с?з.
Ø ?мір туралы тол?аныстары: 20 - с?з, 34 - с?з
Ø На?ыл с?здерден ?ана т?ратын ?арас?зі: 37

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Абайды? ?ара с?здері.»

Абайдың қара сөздері

Категориясы: Қазақ тілі және әдебиеті

Сыныбы: 9
Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы: Абайдың қарасөздері
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік. Қарасөз туралы теориялық түсінік беру, Абай қарасөздерінің сипатына тоқталу, тақырыптық жағынан талдау, өзіндік ерекшеліктерін, мағынасын ашу;
2. Дамытушылық. Оқушылардың ой - өрісін, өмірлік көзқарасын, сыни
ойлау, байланыстыра сөйлеу дағдыларын жетілдіру;
3. Тәрбиелік. Абай қарасөздерінің тәрбиелік мәніне назар аударту,
адамгершілікті, ізгілікті дәріптеу.
Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту
Сабақтың түрі: ізденіс сабақ
Әдіс - тәсілдері: проблемалық ізденіс, талдау, ойын, топпен жұмыс, модульдік оқыту технологиясының әдістері
Көрнекілігі: Абайдың қарасөздері, слайд
Пәнаралық байланыс: өзін - өзі тану, Абайтану, өмірмен байланыс

Сабақтың барысы.
1. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу, түгендеу. Сабаққа назар аудару.
2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі.
Үйге А. Құнанбаевтың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңі жатқа мәнерлеп оқуға берілген.

3. Өткен тақырыпты пысықтау кезеңі.
а) «Сен - маған, мен - саған» ойыны. Топтар бір - біріне өткен тақырып бойынша сұрақ қояды.
ә) «Бөшкеден шыққан бас қатырғылар»
 Абайдың қазақ әдебиетіндегі орны туралы ғалымдардың қандай пікірін білесіңдер?
 Абайдың ән өлеңдерін атаңдар.
 Реалистік сипаттағы шығармаларына қандай өлеңдері жатады?
 Абайдың алғашқы өлеңі қандай?
 Махаббат лирикасына жататын шығармаларын атаңдар.
 Ақынның «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» деуінің мәні неде?
 Ақын өлеңдерінің өміршеңдігі туралы айт.
4. Жаңа сабаққа даярлық кезеңі.
Күн ретін, сабақ тақырыбын хабарлау. Абайдың шығармаларын топтастыру арқылы оның қарасөздерін арнайы бөліп алып қарастыру мақсат етіп қойылады.

Жаңа сабақ.
а) Мұғалімнің кіріспе сөзі.
Қарасөз туралы теориялық түсінік беру.
Қарасөз (проза) – көркем әдебиеттің үлкен бір саласы. Өлең сөзден бір айырмашылығы – онда сөз ырғағы еркін, өлеңдегідей қандай да бір белгілі өлшемдер болмайды. Қарасөздер саясат, публицистика, философия тұрғысында жазыла береді. Қара сөзбен жазылған көркем шығармада өмір құбылыстарын, әр түрлі уақиғаларды баяндау тәсілі айрықша болады.
Ал Мұхтар Әуезов қарасөз туралы: «Жалпы алғанда Абайдың қарасөз дейтін мұралары көркем прозаның өзінен бөлек, бір алуаны болып қалыптасады. Бұлар сюжетті шығармалар емес. Стиль, мазмұн жағынан алғанда осы шығармалар Абайдың өзі тапқан, бір алуаны көркем сөз түрі. Кейде бұлар сыншылдық, ойшылдық және көбінше адамгершілік, мораль мәселелеріне арналған өсиет, толғау тәрізді» [М. Әуезов. 20 томдық шығармалар жинағы 20 - т., 218 - 219] деп пікір айтқан. Демек, Абайдың қарасөздерінің өзіндік ерекшелігі – олар нақыл, өсиет түрінде келеді.

ә) Абайдың қарасөздері.
Абайдың толық жинағында 1890 - 1898 жылдар аралығында жазылған шығармалары «қарасөз» деп аталады. Абайдың қарасөздері – философиялық шығармасы. Жалпы саны - 45. Бұған «Бірер сөз қазақтың түбі қайдан шыққандығы туралы» деген тарихи мақаласы да қосылады.
Абай қарасөз жазудағы мақсатын өзінің 1 - сөзінде былай деп береді:
«... Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде - кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ». Бұл - ел қамын ойлаған ұлы ойшылдың өмір, қоғам, тіршілік, адамдар арасындағы қарым - қатынас жөніндегі көзқарасының жиынтығы, философиялық ой топшылауы еді.
1956 жылы Абайдың қарасөздерін алғаш жеке зерттеу обьектісі ретінде қарастырып, оны ХІХ ғасырдағы жазба әдебиетте үлкен орны бар прозалық шығарма деп бағалаған – Х. Сүйінішәлиев. Бұдан бөлек С. Мұқанов, Қ. Бейсенбиев, Т. Әлімқұловтардың зерттеу еңбектері бар. Ұлы ақынның бұл философиялық мұраларын шет тілдеріне аударған Ғ. Мұқанов, С. Санбаев. 1933 жылы М. Әуезов қарасөздердің мағынасына қарай өзінше жүйелеп орналастырған.

Мәтінмен жұмыс. Топтарға Абайдың қарасөздерін бөліп оқыту.
1 - топ тапсырмасы: Абай қарасөздерінен қандай ерекшеліктерді байқадың?
Тұжырым жасау.
 Сөйлемдері қысқа, мағынасы терең;
 Оқушыға ой саларлық, ғибрат беруді көздей құрылған;
 Қарасөздерінің көпшілігінде философиялық сұрау беріп, сол сұрауға өзі жауап беруге тырысады;
 Кейбір қарасөздері өзімен - өзі кеңесу, ой - пікір білдіру үлгісінде құрылады. Бұл – Батыс, орыс ойшылдарының көп қолданған әдісі. Ғылым, көркемөнер, этика мәселелері туралы өз көзқарастарын білдіруде олар осы әдісті кеңінен пайдаланған.

2 - топ тапсырмасы: Абай қарасөздерінің тақырыптары қандай?
Қарасөздерін оқу, тақырыбына қарай топтастыру.
 Өмірбаяндық: 1 - сөз.
 Халықтарды салыстыру: 2 - сөз.
 Қазақ сахарасын билейтін әкім, тергеуші, соттар жайында: 3 - сөз.
 Күлкі туралы ойлаған ойы, сыны. 4 - сөз.
 Қазақтың мақал - мәтелдері туралы: 5 - сөз, 29, 24 - сөз.
 Ел мінезін суреттеу: 6, 8, 9, 10, 14, 19, 21, 22, 23, 26, 29, 30, 33, 39, 40, 41, 42, 43 - сөздер.
 Жас баланың психологиясын еске алып талдаған сөз: 7 - сөз.
 Білім, ғылым, өнер туралы: 18, 25, 31, 32 - сөздер.
 Дін, мораль, тәрбие жайындағы ойлар: 12, 13, 16, 27, 28, 35, 36, 38, 45.
 Адамгершілік, ар - ұят мәселелері: 11, 15, 17, 18 - сөз.
 Өмір туралы толғаныстары: 20 - сөз, 34 - сөз
 Нақыл сөздерден ғана тұратын қарасөзі: 37

3 - топ тапсырмасы: берілген қарасөздердің түйінін тауып оқыңдар.
Үлгі: 18 - сөзінде өзекті ой мына сөйлемдер арқылы берілген:
«... Тегінде адам баласы, адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озбақ. Онан басқа нәрселермен оздым ғой демектің бәрі де - ақымақтық».
Дәптермен жұмыс.
Абайдың тек афоризмнен тұратын 37 - сөзін дәптерге түсіру, мағынасын ауызша түсіндіру.
Өмірмен байланыс.
1. Берілген нақыл сөзді қандай мақал - мәтелмен байланыстыра айта аласың?
2. Осы нақылға деген өмірлік көзқарасың қандай?
«Өзің үшін еңбек етсең, өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың, адамшылықтың қарызы үшін еңбек қылсаң, алланың сүйген құлының бірі боласың».
«Адамның адамшылығы істі бастағандығынан білінеді, қалайша бітіргендігінен емес».
«Қайратсыз ашу - тұл, тұрлаусыз ғашық - тұл, шәкіртсіз ғалым – тұл».

5. Білімді бекіту.
«Кім тапқыр?» ойыны арқылы бүгінгі сабақты қорытындылаймын.
1. Абайдың қарасөз жазудағы мақсаты не?
2. Қарасөз деген не?
3. Абайдың қарасөздерінің тақырыптары?
4. Қарасөздерінің ерекшеліктерін атаңдар.
5. Абайдың қарасөздерін зерттеген, шет тілдеріне аударған кімдер?
6. Қандай нақыл сөздерін білесің?
7. Абай қарасөздерін қай жылдар аралығында жазған?
8. Абай қарасөздерінен қандай тәлімдік ой түйдің?
6. Білімді бағалау.
Бағалау белгішелері арқылы оқушылардың өзін - өзі бағалауы.
7. Үй тапсырмасы.
Абайдың 25 - сөзін жатқа оқу.