"Ғасыр дерті" тәрбие сағаты

Күні: 20.11.2019

Сынып: 7 «г»

Сабақтың тақырыбы: «Ғасыр дерті»

Сабақтың мақсаты:  Оқушыларға  «ЖИТС-тың ғасырдың дерті» екенін түсіндіру. Оқушыларға “ЖИТС” сөзінің мәнін, мағынасын түсіндіре отырып, ғасыр дертінен бойларын алшақтату. Жасөспірімдердің теріс жолға түспей, ғасыр дертіне шалдықпауын санасына жеткізу. Салауатты өмір салтын қалыптастыру. Ұрпақ бойына жаман әдеттерден аулақ болып, жақсы қасиеттерді сіңірте отырып, ізгілікке адамгершілікке, инабаттылыққа, ел жандылыққа тәрбиелеу.

Түрі: дөңгелек үстел.

Әдісі: пікір алмасу, сұрақ-жауап, мәліметтер беру.

Көрнекілігі: оқушылар салған суреттер, интерактивті тақта, слайд.

Сабақтың барысы:  

Тренинг. «Сағат тілі» әдісі

Сағат 1-ге есімін жазған адаммен қол бұлғап амандас;

Сағат 3-ке есімін жазған адаммен қол алысып амандас;

Сағат 5-ке есімін жазған адаммен ауызша амандас;

Сағат 7-ге есімін жазған адаммен екі қолыңмен амандас;

Сағат 9-ға есімін жазған адаммен құшақтап амандас;

Сағат 11-ге есімін жазған адамға жақсы тілек айт.

Балалар, сіздер бір-бірлеріңізбен қол алысып, құшақтасып амандастыңдар. Егер осы жерде ЖИТСпен ауыратын адам бар десе, дәл осылай амандасар ма едіңіз?

(Оқушылардың жауабы)

Балалар, міне біз бүгін сіздермен ғасыр дерті  ЖИТСпен  танысқалы отырмыз. Соңғы жылдары жер шары халықтарының назары ХХІ ғасырдың обасы аталған ЖИТС (СПИД) дертіне аууда, қазірдің өзінде ондаған мың адамдардың өмірін жойған осы бір қатерлі дерт жайында жұмыр жердің түпкір-түпкірінде күн сайын хабар бермей отырған бірде бір ақпарат көздері жоқ десе де болады. Бұл дерттің қара бұлты бүкіл жер шарын басып келеді. Сондықтан да осы аурудың алғашқы және негізгі белгілері, одан сақтану жолдары, аурудың алдын алу және емделу тәсілдері сияқты мәселелер барша жұртты мазалап, ойландырып, толғандыруда. ЖИТС-тың таралуы мен сақтану жолдары туралы жеткілікті ақпаратқа қарамастан, өкінішке орай ЖИТС індетінің қарқыны басылар емес. ЖИТС-тың алдын алу принциптерін ұғыну қиын емес. Бұл вирус адам ағзасының сұйықтығынан тыс өмір сүрмейді, тұрмыстық қарым-қатынаста берілмейді және әр адамның қорғалуға және өз жақындарына көмек көрсетуге мүмкіндігі бар. Мен бүгін сіздерге осы сынып сағатына байланысты бірнеше сұрақтар  қойғалы отырмын.                                                        

1. ЖИТС дегеніміз не?                                                                                                   

2. Адамдар бұл ауруды қалай жұқтырады?                                                               

3. Қазақстанда осы ауруды жұқтырған адамдар көп пе?                                                  

4. Біз осы ауруға қарсы күрес жүргізу үшін не істеуіміз керек?                                        

5. Егер осы ауруды жұқтырған жағдайда кеңес алу немесе тексерілу үшін қайда бару керек?

1. ЖИТС дегеніміз не?

Жүре пайда болған иммундық дефицитiнiң синдромы (ЖИТС, ағылш. AIDS) - аса қатерлі вирустық дерт. Қоздырушы - адамның иммундық дефицит вирусы HIV (ИДВ). Вирус иммундық жүйесінің жасушаларының жұмысын бұзып, жойып, нәтижесінде Жүре пайда болған иммундық дефицитiнiң синдромы (ЖИТС) пайда болып, адам организмінің қорғаныс механизмдерінің жұмысы бұзылып, инфекция мен қатерлі ісіктерлерден кәдімгі иммунды статус қалыпта болған жағдайда дамымайтын оппортунисттік аурулар пайда болады.

Бүгінгі таңда адамның қорғаныш тапшылығы қоздырғышынан (АҚТҚ) туындайтын аса қауіпті дерт. АҚТҚ, ең алдымен организмнің әр түрлі ауруға қарсы тұруын қамтамасыз ететін иммундық жүйесін зақымдайды. Иммундық жүйе клеткаларының өлуі біртіндеп адамды сырқаттану факторларының алдында қорғанышсыз етеді. ЖҚТБ-мен ауыратын науқастардың өлімі әдетте өкпенің, нерв жүйесінің, қатерлі ісіктердің зақымдалуынан туындайды.

2. Адамдар бұл ауруды қалай жұқтырады?                                                               

Инфекцияның көзі ЖҚТБ- мен ауыратын науқас немесе АҚТҚ-ны жұқтырушы адам. Вирус қанда, спермада қынап сұйықтықтарында, омырау сүтінде көп болады.  Адамның түкірігінде, терісінде, көз жасында, нәжіс жолдарында және басқада физиологиялық сұйықтықтарында аздап қана кездеседі. АҚТҚ адам организіміне түскен кезінде ауру жұғады.  АҚТҚ бұдан бұрын АҚТҚ-ны жұқтырған адам пайдаланған зарасыздырылмаған шприцтерде, инелерде, соның ішінде таңба салуға арналған инелерде тұрып қалған қан қалдықтарымен бірге, сау адамның организіміне түсуі мүмкін. Бұл ауру қанмен ластанған кесетін заттарды, мысалы: ұстараның жүзін, ұстараны, пышақты, қайшыны падаланған кезде организмге енуі мүмкін. Қанның бөлшектері аспаптарда немесе олардың ішкі жағында көзге көрінбей қалып қоюы мүмкін. АҚТҚ  қан құю үшін пайдаланатын жұқтырылған қан мен кейбір қан өнімдері арқылы берілуі мүмкін.   Алайда біздің елімізде донорлық қанды мұқият тексеру мен өңдеудің арқасында жолмен жұқтыру қаупі жоқтың қасы. Егер инъекциялық есірткіні тұтұнушылардың әрбіреуі жеке шприцпен болсын бір сауыттан алып толтырған болса, оларға АҚТҚ — ны жұқтыру өаупі төнеді. Егер қан есірткіні дайындау процессінде пайдаланылса, АҚТҚ — ны жұқтыру қаупі өте жоғары болады.   АҚТҚ бөлінуінің  басқа жолы жыныстық қатынас. Егер жыныстық ұатынаста болған адамдардың біреуі ауруды жұқтырған болса, вирус жыныстық қатынас кезінде, берілуі мүмкін. Бұл жүктілік немесе бала туу процесінде және баланы емізген кезде болуы мүмкін.

3. Қазақстанда осы ауруды жұқтырған адамдар көп пе?

Өкінішке орай, көбі 2003 жылдың басында біздің елімізде АҚТҚ мен өмір сүруші біздің елімізде АҚТҚ мен өмір сүруші 3000-астамы ресми түрде тіркелді. Тіркелген АҚТҚ — ны тасымалдаушылардың шамамен алғанда 80% ын есірткіні инъекциялық жолмен пайдаланушы адамдар құрайды. Қалған 20%дың  көбісі АҚТҚ — ны гемосексуалдық немесе гетеросексуалдық байланыстардың нәтижесінде жұқтырды. Бұндай жағдайда адамдар негізінде зертханалық  тексерулерден өтіп тұрулары керек.

4. Біз осы ауруға қарсы күрес жүргізу үшін не істеуіміз керек?

ЖҚТБ орталықтарында, сол сияқты емханалардағы жасырын тексеру кабинеттерінде деректі құпия немесе жасырын түрде тексеруден өтуге болады. Алайда зертханалық тексеру кезінде вирустың өзі емес, оларда   антиденелер анықталады. АҚТҚ — ға антиденелер вирус организмге енгеннен кейін үш және одан астам ай бойы анықталмауы мүмкін. Сондықтан АҚТҚ-ны тасымалдаушы болып табылатын адамда АҚТҚ- ға қан тапсыру анализінің нәтижесі теріс болуы мүмкін. Соған байланысты егер сіз қатерлі мінез құлық өткерген болсаңыз немесе күнделіктенсеңіз АҚТҚ-ға қайта тексерілгеніңіз жөн. Денсаулығыңызға көңіл бөліңіз және АҚТҚ- ға тексеріліңіз. АҚТҚ-ны жұқтыру мүмкін болмайтындай өзін өзі ұстау керек. Соның ішінде инъекциялық есірткіден бас тартқан біреумен бірге ортақ шприцті, инені, ұстараның жүзін, ұстараны пайдаланбаған, кездейсоқ жыныстық қатынасқа түспеген жөн. Мұндай инъекциялар көп және әрбір ауру өзіне тән белгілермен ілеседі. Алайда егер сіз тұрақты түрде жыныстық қатынасқа түсіп отырсаңыз, мына бір белгілерден сақтанғаныңыз жөн. Жыныстық шүменің терісі мен шырышты қабықшаларының, тік ішек шаңынан қызаруы, олардағы ойық жаралар, күлбіреген жерлер, ауыз қуысының, жұтқыншақтың, еріннің, тілдің шырышты қабықшаларындағы ойық жаралар. Зәр шығару жолдары мен тік ішектен ағатын шығарылымдар оңай емес.

5. Егер осы ауруды жұқтырған жағдайда кеңес алу немесе тексерілу үшін қайда бару керек?

АҚТҚ-ны жұқтыру мен ЖҚТБ-ның дамуы арасында бірнеше жылдар өтуі мүмкін. ЖҚТБ-ны  жеңдік деп айтуға әлі де болса ерте болғанымен, медицина бұл жолда көптеген жетістіктерге жетті. Дәрігерлер АҚТҚ-ның ортанизмде дамуын тоқтатуды және соған байланысты АҚТҚ-ны жұқтырғандардың немесе ЖҚТБ  мен ауыратындардың өмірін ұзартуды біледі. Жақын арада медицинаның осы бағыттағы табыстары оданда асып түседі деген үміт бар. Әрине, АҚТҚ инфекциясы мен ЖҚТБ туралы білім алыңызда оны өз денсаулығыңыз үшін пайдаланыңыз. Өздеріңіздің  достарыңызға, туысқандарыңызға  ЖҚТБ туралы көбірек білуге көмектесіңіз. Өз құрбы құрдастарыңызға да  ЖҚТБ туралы көбірек білуге көмектесіңіз. Өз құрбы құрдастарыңыздың арасында ЖҚТБ-ның алдын алу туралы ақпаратты таратыңыз. Есте сақтаңыз! Достық қарым-қатынас арқылы АҚТҚ-ны жұқтыруға  болмайды. Егер сіз ЖҚТБ туралы көбірек  біліп, АҚТҚ-ға тексерілгіңіз келсе немесе біреуге жан тәніңізбен көмектескіңіз келсе, мына мекен жайға ЖҚТБ-ның алдын алу немесе оған қарсы күрес жөніндегі орталықтарға  баруыңызға болады. 

СТАТИСТИКАҒА СҮЙЕНСЕК:

* ЖИТС қоздырғышын 1983 жылы француз ғалымы, вирусолог Л. Мотанье тапқан.

* Қазақстанда ЖИТС жұқтыру жағдайы алғаш рет 1987 жылы тіркелді.

* Қазақстан бойынша 28 лаборатория, 14 облыстың 8 қаласында ЖИТС орталығы, аудандық ауруханалар бойынша 6 лаборатория жұмыс істейді.

Сұрақ-жауап (оқушылар тарапынан):

* 1-сұрақ: СПИД қоздырғышы қалай жетіледі және оны қоздыратын вирустың таралу жолдары жайлы айтып берсеңіз?

* 2-сұрақ: АИТВ инфекциясының алғашқы сатысында емделген адам жазыла ма?

* 3-сұрақ: ЖИТС-ке қарсы қолданатын дәрі-дәрмек, вакциналар бар ма?

* 4-сұрақ: Осы індетпен ауырған адамда аурудың алғашқы белгілері қалай білінеді?

* 5-сұрақ: ЖИТС-тен қалай қорғануға болады?

Оқушыларға сұрақтар:

1. АҚТҚ қандай жолдармен жұғады?

• АҚТҚ-мен зақымданған донордың қанын құйғанда немесе мүшелері мен ұлпаларын салғанда.

• Қан тамырларына есірткілерді енгізген кезде ине мен щприцтерді бірге қолданғанда.

• Медициналық манипуляциялар кезінде залалсыздандырылмаған құралдарды пайдаланғанда.

• Жыныстық қатынас арқылы.

• Анадан балаға (жүктілік кезінде және баланы емізгенде).

2. АҚТҚ қандай жағдайда жұқпайды?

— Қол алысып, құшақтасқанда;

— Ыдыс-аяқтан, тамақтан, дәретхана заттарынан;

— Төсек жабдықтары мен киімнен;

— Темір және қағаз ақшадан;

— Су мен ауадан;

— Ойыншықтардан, қолданыстағы заттардан;

— Есік тұтқасы мен көліктегі ұстағыштан;

— Жәндіктердің шағуынан;

— Моншада, саунада, бассейінде;

— Бой жазу, т.б.

3. Адамның АҚТҚ-мен зақымданғанын қалай білуге болады?

Адамның АҚТҚ-мен зақымданғандығын сыртқы келбетінен біле алмайсыз. АҚТҚ жұқпасы – бұл баяу өтетін созылмалы ауру. Сондықтан ауру белгілері бірден пайда болмай, 5-7 жыл ішінде білінеді. АҚТҚ жұқпасын қанды зертханалық зерттеуге тапсыру арқылы ғана анықтауға болады. Ағзада қоздырғыштың бар екендігі қоздырғыштың табылуынан емес, оған қарсы ендірілген антидене пайда болғанда анықталады. Антиденелер – ағзаға қоздырғыш енгенде, оған қарсы пайда болатын арнайы ақуыздар.

Рефлексия. Бүгін ғасыр дерті аталған ауру туралы көп мәлімет алдыңдар деп ойлаймын. Олай болса, осы ауруды жеңу үшін ел болып бірігуіміз керек. Яғни сауаттылықты арттыру керек, бүгін алған мәліметтеріңізді бөлісе жүрулеріңіз керек.

«Бес саусак» әдісі

Қорытынды: Құрметті оқушылар біздер осы өмірдің саналы жас ұрпақтары ұлтымыздың туын биік ұстауға, өзіміздің болашағымыз жарқын да бақытты болуы үшін қазірден бастап салауатты өмір сүрейік.