"Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы" ашық сабақ

Сабақтың мақсаты: 1)Қазақстандағы сәулет өнерінің ескерткіштері, XIV-XV ғасырлардағы Қожа Ахмет Йасауи кесенесін салуға қолданған материалдардың ерекшеліктері туралы түсінік беру. 2)Қазақстан аумағындағы сәулет өнерінің ескерткіштерін салыстыра отырып, оқушылардың танымдық қабілетін дамытып, өз бетінше қорытынды жасауға, ізденуге дағдыландыру. 3)Көне тарихи ескерткіштерді,ұлттық құндылықтарды сақтап,қастерлеуге өнерге және шеберлік шығармашылыққа тәрбиелеу.

Төмендегі көрсетілген уақыттарда қандай оқиғалар болды?

а)1841

ә)1857

б)1864

в)1879

г)1887

а)Ы.Алтынсарыұлының жастық шағы.

ә)Ы.Алтынсарыұлының ағартушылық қызметі

б)Ы.Алтынсарыұлы ғалым-этнограф

Үй тапсырмасын қорытындылау.

Сонымен ағартушы-педагог,жазушы,ғалым,балалар әдебиетінің атасы Ы Алтынсарыұлы ұлтымыздың халық ағарту саласында көп еңбек етті.Ол ерте қайтыс болса да, бар өмірін болашақ ұрпаққа тәлім болар мол еңбек қалдырды. Ы.Алтынсарыұлының еңбегі қазақ халқының мәдени және рухани дамуына алдынғы қатарлы озық мәдениетке жетуге игі ықпал етті.

Бүгінгі сабақтың тақырыбын оқушылардың дәптерлеріне жаздырып қосымша сұрақтар қою

1)Сәулет өнері дегеніміз не?

2)Сәулет ескерткіштеріне не жатады?

3)Қандай сәулет ескерткіштерін білесіңдер?

Сәулет өнері-құрылысшы деген мағынаны білдіреді.

Ал құрылыс дегеніміз жобасы күрделі биік әсем салынған

архитектуралық ғимарат.Өнердің бұл түрі ғимараттардың

іші-сыртын безендіру барысында қолданылады.

Ежелгі құрылыстар

1)Алғашқы адамдардың мекенжайы,үйі қандай болды?

2)Олар қайда өмір сүрді?

Ең алғашқы адамдардың баспанасы

үңгірлер

тау – қуыстары

жер бетіндегі үй

Ежелгі замандағы құрылыстар

жер кепе

киіз үй

Көшпелі мал шаруашылығы

күймелі арба

Еңбек құралдары, шаруашылық түрлерінің көбеюіне

байланысты адамдар біртіндеп тұрғын үй салуды

үйренді.

Ол замандағы тұрғын үйдің көне үлгілері,Қазақстан

жеріндегі ежелгі құрылыс қалдықтары бізге сол заман-

дағы сәулет өнері туралы мәлімет береді.

Орта ғасырлардағы сәулет ескерткіштері.

Мемлекеттің қалыптасуы,шаруашылықтың өркендеуі орта ғасырларда қазақ жерінде құрылыстың көп салынуына негіз болды.Біртіндеп құрылыс салудың үлгілері көбейіп,үнемі жаңарып отырды.Осылай сәулет өнері дамыды.

Құрылыс тұрғын үй салу өнерін сәулет өнері дейді.Бұл жобалау,салу деген береді.

Қазақ жерінде сәулет өнерінің тарихы қола дәуірінде жасалған

Беғазы-Дәндібай

Қола дәуірі

Түгіскен қоныстары мен қорымдары

кесене

1)Бұл құрылысқа қандай материалдар пайдаланған?

2)Қола дәуіріндегі салынған құрылыстардың қазіргі кезде

сақталмау себебі?

3)Шикі кірпіш дегеніміз қандай кірпіш?

Сәулет өнерінің жарқын туындылары ғұн заманда дүниеге келді.

Олардың ішіндегі ең айшықтылары – «дың»аталатын құрылыстар.

Тем ір дәуірінің ескерткіштері

Қозы Көрпеш-Баян сұлу

Семей өңірінде Аягөз өзенінің сол жағала

уында орналасқан.

Домбауыл

Орталық Қазақстанның Жезді ауданындағы

Кеңгір өзеннің жағалауында орналасқан.

Бұндай құрылыстарды – “дың”-үйтас.

Айша бибі кесенесі

Орта ғасырларда Қазақстан жерінде сарай , мешіт ,кесене,монша сияқты құрылыстар көптеп салынған.Бұлардың біразы тарихи-мәдени ескерткіш ретінде қазіргі күнге дейін сақталған.Сол ескерткіштерге қарап біз орта ғасырларда қазақ жерінде сәулет өнерінің жақсы дамығанын көреміз.

Орта ғасырлардағы кейбір ескерткіш құрылыстар атақты адамдарға ерекше үлгіде салынған.Құрылыс салуға жақсы сапалы материалдар қолданылған.Мысалы тас,күйдірілген кірпіш.

X-XII ғасырлардағы ескерткіштер

Бабаджа қатын кесенесі

Жошы хан к үмбезі

XIII ғ.Жезқазған қаласынан 40 шақырымдай

жерде Қаракеңгір өзенінің жағасында орналасқан.

Алаша хан кесенесі

XIV-XV ғ. арасындағы сәулет өнерінің

басты бір ескерткіші. Күмбез Ұлытау

ауданындағы Қаракеңгір өзенінің

жағасында салынған.

1)Қазақ даласында салынған тарихи ескерткіштерді кім көрді.

2)Олар қандай материалдардан жасалған?

3)Жасалу үлгілері қандай?

ХІV-ХV ғасырдағы салынған атақты сәулет өнерінің туындыларының бірі

Қожа Ахмет Йасауи кесенесі.

1)Балалар Қожа Ахмет Йасауи кім?

Қожа Ахмет Йасауи XI-XII ғасырларда өмір

сүрген ,мұсылман дінінің атақты қайраткері, философ,

ғұлама ғалым, ақын.Қожа Ахмет Йасауи Сайрам

(Исфиджаб) қаласында дүниеге келген.Туған жылы

белгісіз. Бірақ,Әбсаттар Дербісалы қажының жазған

деректерінде 1093,1094жылы туған делінеді,1166жылы

қайтыс болған.Әкесі – Шейх Ибрахим,анасы Айша.

Ұстазы атақты Арыстан Баб.

Еңбектері: “Диуани Хикмет” ,“Даналық кітабы”

“ Мират ул-кулуб” (Көңіл айнасы) еңбегі

шариғат-ислам дінінің заңдары мен әдеп-ғұрыптарының жинағы.

тарихат-әдеп жайында айтылған.

хақихат-құдаймен бірігу,оған жақындау.

мағрифат-дін жолын танып ,оқып білу.

Өтті өмірім шариғатқа жете алмадым,

Шариғатсыз тарихатқа өте алмадым,

Хақихатсыз мағрифатқа бата алмадым,

Қиын жолдар қайтіп өтем достар.

Қожа Ахмет Йасауиден қалған мұра

“ Диуани Хикмет”-(Даналық кітабы)

XII ғ.көне түркі тілінде жазылған

4 томнан тұрады.

Бұл еңбекте адамдарды даналыққа,

адалдыққа,кішіпейілділікке,

имандылыққа шақырады.

1)Кесене қайда орналасқан ?

2)Түркістанның географиялық орны қайда орналасқан?

3)Қордай мен Түркістанның арақашықтығы?

5)Түркістанның табиғаты қандай?

6)Қандай өсімдіктер өседі?

7)Жер бедері?

8)Халқының саны?

1)Кесенені кім салдырған?

Әмір Темір қолбасшы,мемлекет қайраткері.1336 жылы Түркістанда

туылған.Барлас тайпасының биі,Тарағай бектің баласы.1405 жылы

Қытайға жорыққа шыққанда жолай Отырарда қайтыс болды.

Сүйегі Самарқандағы Гүр Әмір кесенесінде жерленген.

Кесене порталды күмбезді құрылыс.

Ені 46,5 м,ұзындығы 65 м.

S=?

Биіктігі 40 м V=?

Кесенеде ең үлкен бөлменің

Ені 18,5 , ұзындығы 18,5

S= ?

Бөлменің пішіні қандай?

1)Кесенен ің күмбездері қандай?

2)Күмбездің жасалу жолына талдау жасау.

1)Кесененің сыртында қазақтың қандай ұлттық ою-өрнек түрлерін көруге болады?

2)Мозайка дегеніміз не?

Есікте қандай ою-өрнектер кездеседі?

Араб,Шығыс сәулет өнеріне тән безендендіру,бұл құран-сүрелерін өрнектеп жазу.Бұндай өнерге ұқсас өнер Қытай,Жапония елдерінде дамыған.

Оны Калиграфия - әдемі,сұлу жазу.

Кесенені сазды күйдіру арқылы жасаған материалды қыш кірпіш дейді,кірпіштің сыртын әйнекпен сырлап,құйма кірпішпен қаптаған.

Мұндай өнерді Глазур-ерекшелігі әр кірпішке ою-өрнек салып,әйнек сырмен бояп,өрнегін ауыстырмай қалаған.

Әмір-Темір ХIV ғасырда Самарқантта Гүр Әмір кесенесін салдырған.Қожа Ахмет Йасауи және Гүр Әмір кесенесінің салыну құрылысы,сыртқы безендендіруі бір-біріне өте ұқсас.

Кесененің ішкі бөлмесінің жасалу жолдарына,ішіндегі Тайқазанның жасалу жолдарына талдау жасау.

Электрондық оқулық.

Қожа Ахмет Йассауи кесенесі мен Үндістандағы Тәж-Махал кесенесі тарихи мұра ретінде «ЮНЕСКО» енгізілген.

Ендігі біздің міндетіміз тарихи-мәдени мұраларды қорғау.Осы туралы ҚазақстанРеспубликасының Конститутциясының 37 – бабында былай делінген:

Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасауға, тарих пен мәдени ескеркіштерін қорғауға міндетті

Үйге тапсырма:Ахмет Йассауи туралы эссе жазу.

Оқушылардың білімін бағалау.