Pascal программалау тілімен танысу

Сабақтың тақырыбы:  Паскаль – программалау тілі.

Сабақтың мақсаттары:

а) білімдік: Оқушыларды Паскаль – программалау тілімен, паскаль тілінің негізгі элементтері және тілдің алфавиті таныстыру.

ә) тәрбиелік: Оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге  және уақытты үнемдеуге тәрбиелеу

б) дамытушылық: оқушылардың ойлау қабілетін және логикасын дамыту

Мақсаты: Pascal тілі туралы бірінші мәліметтерді қалыптастыру. Мәліметтердің әр түрлі типтерімен, арифметикалық амалдармен және негізгі математикалық функциялармен танысу. Математикалық өрнектердің Pascal тілінде жазылу дағдысын қалыптастыру.

Міндеті: Pascal тілінде программалау құрылымы туралы алғашқы мәліметтерді қалыптастыру.  Алгоритмдерді өңдеу және Pascal тілінде мәтіндік  редакторында жұмыс істеу дағдысы мен біліктілігін қалыптастыру.

Күтілетін  нәтиже:

• Әрқандай мәселеге сыни тұрғыдан қарауға үйренеді;
• Еркін ойлайды;
• Жан-жақты ізденеді;
• Тіл байлығы дамиды;
• Белсенділігі асады
• Шығармашылықпен жұмыс жасауы артады;
• Бір-бірін тыңдау, сөйлеу мәдениеті қалыптасады

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдіс – тәсілдері: СТО стратегиялары; Блум таксаномиясы, бес жолды өлең, INSERT,RAFT, Эссе, Венн диаграммасы

Көрнекіліктері: түсті маркерлерлер, бағалау парағы, а - 4 форматтар

Сабақта қолданылатын құрал:, компьютер

Сабақтың барысы:

1. Психологиялық ұйымдастыру кезеңі:
   • Бүкіл сынып қол ұстасып, бір – біріне іштей тілек тілейді.
   • Сабақтың мақсаты, міндеті баяндау.
   • Бағалаушысын сайлау

1. Қызығушылығын ояту кезеңі:
   Блум таксаномиясы бойынша сұрақтар
2. Алгоритмен программаның қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар?
3. Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
4. Тармақталған алгоритм дегеніміз не?
5. Циклдық алгоритм дегеніміз не?
6. Құрама командалар құрылымдары?
7. Компьютерде есеп шығару кезеңдері?

• Венн диаграммасы

1. Мағынаны тану кезеңі:
   • Сабақтың тақырыбын бір оқушыға оқыту.
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Паскаль тілі 1968-1971 жылдары швейцариялық ғалым Никлаус Вирт оқып –үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде үсынған.  АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК тілдеріне қарағанда жетілдірілген, жұмыс істеуі ыңғайлы тіл, қарапайымдылығының арқасында дүние  жүзіне тез тараған.

Бұл тілде жазылған программа  алдымен трансляцияланады(машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады. Компьютерде осы уақытта екі нұсқасы болады:

1. алгоритмдік тілдегі алғашқы түпнұсқасы;
2. объектік кодтағы жазылған программа.

  Паскаль тілінің негізгі элементтері

   Белгілі бір мәселені және есептер шығаруға арналған.Есеп шығару барысында компьютерге бастапқы мәліметтер енгізіледі, олардың қалай өңделетінлігі көрсетіледі және нәтиже қандай түрде, қандай құрылғыға шығарылатыны айтылады.

     Программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Олар теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады.  Бір жолда бір-бірнеше команда немесе оператар орналаса алады, олардың арасы  нүкте үтір(;) арқылы ажыратылады.  Бірақ бір жолда бір оператардың түрғаны дұрыс, себебі түзетуге жеңіл және ыңғайлы.

     Паскаль тіліндігі программа үш бөліктен тұрады: тақырып,  сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

     Кез келген программа PROGRAM сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Одан кейін сипаттау бөлімі жазылады, онда программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бірнеше бөліктен тұруы мүмкін.

     Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі. Осы бөлімде іс-әрекет, командолар бөлімі орындалады. Ол begin  түйінді сөзінен басталып, end түйінді сөзімен аяқталады.

     Операторлар: шартқа, қайталанатын цикл немесе қосымша программа(подпрограмма, процедура) түрінде орындалады.            

     Дерек енгізу – бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе енгізу-шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.

     Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндерді меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру операцияларын орындайды.

     Нәтиже алу (шығару) - аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға, дискіге немесе енгізу-шығару порттарына жазу.

     Шартты түрде атқарылу - белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты (ақиқат болса), командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

     Цикл -  белгілі бір шарттар орындалған (кейде егер орындалмаса) жағдайда көрсетілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

     Көмекші программа – алдын ала қандай да бір атаумен аталған командалар тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын көрсету арқылы шақырылып атқарыла береді.

     Түсініктеме – программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған сөз тіркестері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер етпейді.

Тіл алфавиті

Программаның элементтерін құруда тілдің алфавиті символдар жиынынан тұрады. Тіл ерекшеліктеріне қарай  символдар тобын бірнеше топқа бөлуге болады: атаулар(идентификатор); цифрлар; айыру  белгілері; арнайы символдар.

Атаулар символдары: 26 латын алфавиті(бас және кіші әріптері).

 Цифрлар: ондық цифр(1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) және оналтылық цифрлар(ондық цифр және A-дан  F-қа дейінгі латын әріптері).

Айыру  белгілері:  бос орын, барлық басқару символдары, тыныс белгілер, ENTER және түсініктемелер жатады. Айыру белгілері атауларды, сандарды мағыналарына сәйкес арнаулы қызмет атқаратын түйінді сөздерді бір-бірінен бөліп тұрады. Түсініктеме  {және} немесе (*және*)  белгілермен қоршалып, ішіне жазылады, олар бір немесе бірнеше жолдардан тұруы мүмкін.

Айыру  белгілері: _(бос орын);, (үтір);. (нүкте); : (қос нүкте); ; (нүкте үтір); ‘ (апостроф); (,); [,]; {,}.

Пунктуация белгілерінің атқаратын қызметі

Белгілер

Атқаратын міндеттері

{және} немесе (*және*) 

Түсініктеме мәліметтерді  жақшамен беру

[және]

Жиын элементтерінің индекстерін және жолдың ұзындығын көрсету белгілері

(және)

Өрнектерді және параметрлер тізімін бөліп көрсету белгілері

‘ (апостроф)

Символдың және тіркестік тұрақтыларды  белгілеу таңбасы

:= меншіктеу

Айнымалыларға немесе типі көрсетілген тұрақтыларға  мән беру, яғни меншіктеу белгісі

; (нүкте үтір)

Операторларды бір-бірінен ажырату белгісі

: (қос нүкте)

Объектілерді типтерге ажырату және операторларға белгі салу таңбасы

= (теңдік)

Тұрақтылардың мәнін көрсету  және салыстыру белгісі

, (үтір)

Тізімдегі элементтерді бір-бірінен бөліп көрсету

. (екі нүкте)

Диапазонның шекарасын көрсету

. (нүкте)

Программаның соңын белгілеу, санның бүтін және бөлшек бөліктерін  ажырату белгісі

@

Айнымалылардың, типі көрсетілген тұрақтылардың адрестерін  белгілеу

# (нөмір белгісі)

Символды коды бойынша белгілеу

$ (ақша белгісі)

Компилятор директивасын немесе он алтылық сан белгісін көрсету

Арнайы символдарға пунктуация және арифметикалық операция(амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалық амалдар: (+)қосу, (-)алу, (*)көбейту, (/)бөлу

DIV – бүтін бөлу(мыс: 10 DIV 3 – нәтиже 3); 

MOD – қалдықты табу(мыс: 10 MOD 3 – нәтиже 1).

Логикалық амалдар:

AND – және(логикалық көбейту);  

OR – немесе(  логикалық қосу);  

NOT – емес(терістеу немесе жоққа шығару);  

XOR –арифметикалықнемесе;

SHL – биттер(1 мен 0-дер) тіркесін солға ығыстыру;

SHR - биттер(1 мен 0-дер) тіркесін оңға ығыстыру.  

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері:

=(тең),  <>(тең емес), <(кіші), >(үлкен), < =(үлкен емес,  £ таңбасының орнына), > =(кіші емес, ≥ таңбасының орнына).

     Әрбір символдың өзінің реттік нөміріне сәйкес белгіленген коды болады, ол мемлекеттік стандарт түрінде бекітілген.

      Паскаль тіліндегі түйінді сөздер үш топқа бөлуге болады: қордағы(резервтегі) сөздер, стандартты атаулар немесе идентификаторлар, бейстандарт идентификаторлар.

Паскаль тілінің дербес компьютерге арналған нұсқасының қордағы сөздері

absolute

абсолюттік

label

белгі

and

логикалық ЖӘНЕ

library

кітапхана

array

жиым (массив)

mod

бөліндінің қалдығы

asm

ассемблер

nil

болмау (бос болу)

begin

блок басы

not

Логикалық  ЕМЕС

case

нұсқа (вариант)

or

логикалық НЕМЕСЕ

const

тұрақты (константа)

of

одан (-дан, -ден, -тан, -тен)

constructor

конструктор

object

объект

div

бүтін бөлу

packed

тығыздалған

go to

ауысу (көшу)

Procedure

процедура

do

орындау, атқару

program

программа

downto

кішірейту

record

жзазба

destructor

деструктор (бұзушы)

repeat

қайталау

else

әйтпесе

set

жиын

end

блок соңы

shl

биттерді солға ығыстыру

exports

экспорт (жіберу)

shr

биттерді оңға ығыстыру

external

сыртқы

string

қатар (жол)

file

файл

then

онда

for

үшін

to

үлкейту

forward

алдындағы

type

тип (түр)

function

функция

unit

модуль

if

егер

until

дйін (шейін)

implementation

жүзеге (іске) асыру

uses

пйдалану

in

ішіндегі (ішіне ену)

var

анымалы

inline

негізгі

while

әзірше, болмайынша

interrupt

кідірту (үзу)

with

-дан, -ден, -тан, -тен

interface

интерфейс

xor

аып тасталынған

inherited

мұралау (қабылдау)

Келтірілген түйінді сөздерді айнымалы атаулар немесе тұтынушы қойған бейстандарт атаулар ретінде қолдануға болмайды.

     Арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен  біріктірілген айнымалылар, атаулар, функциялар, жиындар т.б. мағынасы бар сөздер тізбегі - өрнек деп аталады. Математикадағы формулалар, арифметикалық өрнектер, алгебрадағы көпмүшелер программалау тілінде тек осы өрнек ұғымы арқылы беріледі.

     Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлемі – оператор деп аталады.

     Тіл обьектілерін, яғни программада пайдаланылатын мәліметтердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны – программаның сипаттамасы болып табылады.

     Компьютер орындай алатын программа жазу үшін программалау тілінің синтаксисі (оның элементтерін жазу ережелері) мен семантикасын (оларды пайдаланудың мағыналық ережесін) білу қажет.

INSERT стратегиясы

Білем

Білмеймін

Мен үшін жаңа білім

RAFT стратегиясы

           Егер паскаль тілі болсаң?

1. Ойтолғаныс кезеңі:

1. Эссе жазу
2. Бес жол өлең

1. Үйге тапсырма  4, 5 есеп

1. Оқушылардың білімін бағалау