Саба?ты? к?рнекіліктері: ?йлестірмелі ?а?аздар, интерактив та?та, тестер, суреттер.
Саба?ты? барысы:
І.?йымдастыру кезе?і. (5 мин)
а) с?лемдесу.
?) т?гелдеу
б) о?ушыларды? назарын аудару
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау (с?ра?-жауап)(5 мин)
ІІІ.Жа?а саба?.(25 мин)
Берлген ?рнекті? м?ніне т?уелді бір немесе бірнеше оператор орындалатын жа?дайда тандау операторы пайдаланылады. Та?дау операторы алгоритмдік тілдегі та?дау командасына ??са?анымен бірге, аз ?згешелігі бар. Алгоритмдік тідде тандау шарт бойынша орындалса, Паскаль тілінде т?ра?тылар бойынша іске асырылады.
Жазылу т?рі:
Та?дау CASE ?рнек О? CASE -жа?дай
жа?дай 1-шарт: 1-серия 1-т?ра?гы: 1-оператор;
жа?дай 2-шарт: 2-серия 2-т?ра?гы: 2-оператор;
жа?дай n-шарт: n-серия n-т?ра?ты: n-оператор;
Тарма?талу командасында (операторында) белгілі бір шартты? орындалу немесе орындалмауына байланысты алгоритмні? 1-немесе 2-операторы орындалатынын ?арастырайы?.
Алайда, к?бінесе м?мкін болатын жа?дай екеу емес, одан да к?п бола береді, я?ни процесс к?п тарма?ты болады.
Мысал?а б?рімізге белгілі ерітіндіні? ?ыш?ылды?ын аны?тау алгоритмін шартты команданы пайдаланып, алгоритмдік тілде жазайы?.
Алг ерітіндіні? ?ыш?ылды?ын аны?тау
басы
1мл ерітіндіні ыдыс?а ??йы?дар
лакмус ?а?азын ыдыста?ы ерітіндіге салы?дар
егер ?а?аз ?ызарса
онда ерітінді ?ыш?ылы
?йтпесе
егер ?а?аз к?герсе
онда ерітінді сілтілі
?йтпесе ерітінді бейтарап
бітті
бітті
со?ы
Біз м?нда ?ш м?мкіндік бар екендігін бай?аймыз:
?а?аз ?ызарды;
?а?аз к?герді;
?а?азды? т?сі ?згермеді (ерітінді бейтарап).
Б?л алгоритмде тарма? ?шеу бол?анды?тан, екі рет шартты оператор жазылды, негізінде, тарма? т?рт, тіпті одпн да к?п болуы м?мкін. Б?ндай жа?дайда шартты операторды пайдалану ?олайсыз болады, ол программаны? (алгоритні? ) к?лемін ?л?айтып жібереді.
Та?дау операторы (case) бірнеше операторларды? ішінен та?дау жолымен к?п тарамды тарма?талуды ?йымдастырады. Тарма?талу берілген логикалы? м?нге ие болатын ?рнек т?ріндегі шартты текскруден басталады, ?рнек (селектор) м?ндері та?дап алын?ан типтерді? бірі болатын б?тін, символды?, логикалы? типтерді? бірінде жазылады. Б?л ?рнек оператор орындалар кезде белгілі бір м?нге ие болуы тиіс.Сол м?н о?ан байланысты орындалатын операторды? белгісі р?лін ат?арады. Егер ?рнекті? есептелген м?ні к?рсетілген м?нні? біріне с?йкес келсе, сол ?атарда?ы оператор орындалады.
CASE та?дау операторы к?п тарма?ты алгоритмдерді барынша ?арапайым ж?не к?рнекі т?рде жазу?а м?мкіндік береді. Оны? ??рамында селектор (celector -та?дау) деп аталатын ?рнек ж?не парметрлер тізімі болуы тиіс, ?рбір параметрге с?йкес та?дау т?ра?тылады болуы ?ажет.
CASE операторыны? синтаксистік диаграммасы
Та?дау командасы былай орындалады. Алдымен, селектор-?рнек м?ні есептеледі де, ол т?ра?тылармен салыстырылады. Егер ?рнекті? м?ні
1-т?ра?ты?ы те? болса, онда 1-оператор орындалады, ал ?рнекті? м?ні
2-т?ра?ты?а те? болса, онда 2-оператор, 3-т?ра?ты?а те? болса, онда
3-оператор т.б тізімдегі тек бір ?ана оператор орындалады да та?дау командасы осымен ая?талады. Егер селектор-?рнекті? м?ні ешбір т?ра?ты м?ніне с?йкес келмес,онда elseи с?зінен кейін т?р?ан оператор орындалады. Кейде оператор ??рамында else ?атары болмайды, ондайда end с?зінен кейін т?р?ан жол орындалады. Сонымен, та?дау командасында селектор-?рнекті? м?ні ешбір ??ра?ты м?ніне с?йкес келмеген кезде else тарма?ы болмас (ол команданы? ?ыс?артыл?ан т?рінде болмайды), онда та?дау командасыны? бірде-бір операторы орындалмайды.
Сонымен, та?дау операторы селектор мен т?ра?ты м?ндеріні? с?йкес келуіне байланысты бір ?ана операторды орындауы тиіс. Кейде ?рнекті? м?ні т?ра?тыны? к?рсетілген м?ндеріні? арасында болуы ы?тимал, м?ндайда т?ра?тыны? м?ні кесінді т?різді сандар бірлігін ?амтиды.
1-мысал.
P=1, егер ?рнек м?ні ‘+’, ‘-’, ‘*’, ‘/’ біріне с?йкес;
P=2, егер ?рнек м?ні ‘А’, ‘В’, біріне с?йкес;
P=3, егер ?рнек м?ні ‘h’ символына с?йкес.
Осы м?мкіндіктерді ж?зеге асыратын та?дау операторы былай жазылады:
IV. Жа?а саба?ты бекіту. (с?ра?-жауап) (5 мин)
?тілген та?ырыпты пысы?тап бекіту, о?ушыларды? білімін ба?алау.
1.Та?дау операторы не ?шін ?ажет ?
Та?дау операторы (case) бірнеше операторларды? ішінен та?дау жолымен к?п тарамды тарма?талуды ?йымдастырады.
Просмотр содержимого документа
«Паскаль тіліні? бас?ару операторлары. »
Сабақтың тақырыбы:Паскаль тілінің басқару операторлары.
Сабақтың мақсаты:
Қазіргі кезде Turbo Pascal программалау тілін қолдану кең өріс алуда. Паскаль тілінде басқару операторлары жайлы толық мағлұмат беру,оны компьютерде орындауға дағдыландыру.
1.Білімділік:Жаңа сабақпен таныса отырып,біліміне жаңа жол қосып паскаль тілінің басқару операторлары жайлы мәліметтер беріп, жұмыс істеу деңгейін жоғарылату.
2.Дамытушылық:Оқушылардың сөздік қорын молайту, сөйлеу тілін жетілдіру.Ой-өрісін дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, жұмыс істеу қабілеттілігін арттыру.
3.Тәрбиелік:Оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, ізденуге, мәдениетін
Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз және шартты көшу операторлары,цикл (қайталау)ұйымдастыру операторлары жатады. Бұлардың соңғылары құрылымы күрделі опреаторлар арқылы жүзеге асырылады. Программа операторлары, негізінен, жазылу ретімен орындалады. Олардың бұл орындалу тәртібін өзгерту үшін жоғарыда айтылған шартты немесе шартсыз көшу (өту операторы) GOTO қолданылады (оқылуы: гоу ту). Қойылған шартты тексеру арқылы оператордың орындалу ретін өзгертуге немесе өзгертпеуге болады.Шартты тексеру операторлары мен цикл операторлары көбінесе құрылымдық операторлар арқылы ұйымдастырылады.
Құрылымдық операторлар.Құрылымдық операторлар басқа операторларды белгілі бір ереже бойынша біріктіру жолымен құрылады.
Құрама оператор.Құрама оператор бір- бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және end түйінді сөздерімен шектей отырып ,оларды бір оператор тәрізді орындалатын етіп біріктіру жолымен ұйымдастырылады.Бірінші оператордың бірігуінен шыққан операторды құрама оператор деп аталады.
Құрама оператордың жалпы жазылуы:
begin
1-оператор;
2-оператор;
..................
N-оператор;
end.
Begin (басы) және end (соңы)сөздерін операторлар жақшасы деп қарастырайық, жоғарыдағыны мына түрде жазуға болады:
(1-оператор; 2-оператор;........N-оператор)
Құрама оператордың синтаксистік диаграммасы
Мұндағы операторды шектеп тұрған BEGIN (басы),END (соңы) түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады, BEGIN сөзінің соңына және END сөзінің алдындағы оператордан кейін нүктелі үтір «;» қойылмайды. Құрама оператордың ішінде тағы да құрам оператор болуы мүмкін. Мысалы, әріптермен белгіленген операторлар жақшалармен көрсетілгендей ((A,B,C,D), (K,L,M),E,(R,S)) топталатын болса,онда программадағы құрама операторлар былай құрылады.
begin
begin
Aоператоры;
B операторы;
C операторы;
D операторы;
end;
begin
Kоператоры;
L операторы;
Mоператоры;
end;
Eоператоры;
begin
Rоператоры;
S операторы;
end
end.
Құрама операторлар шартты өту,таңдау және қайталау операторлары құрамында жиі кездеседі.
Шартты операторлар.Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады.тармақталу белгілі бір шарттың орындалуы немесе орындалмауына тәуелді атқарылады. Кейде бір тармақ ішінде ешбір амал орындалмай да қала береді.Шарт ретінде логикалық өрнектің мәні пайдаланылады.
If шартты оператор. If (егер) операторы программадағы іс-әрекеттердің орындалу реттілігін өзгертетін мүмкіндіктің ең кең тараған тәсілі болып табылады.
өрнек
1-оператор
Шартты оператордың синтаксистік диаграммасы
Диаграммадан көрінгендей бұл оператор жалпы жазылуы:
Ifшартты өрнек
THEN1-оператор
ELSE2-оператор;
немесе қысқартылған түрде
Ifшартты өрнек
THEN1-оператор
(оқылуы: If-иф, THEN-зен, ELSE-элс). Мұндағы 1-және 2 операторлардың өздері қарапайым немесе құрама оператор болуы мүмкін. IFсөзінен соң жазылатын өрнек түрінде берілген шарт алдын ала есептеледі, оның нәтижесі логикалық (boolean-бульдік)типте болады. Егер ол шарттың мәні TRUE (ақиқат)болса, яғни шарт ақиқат болып орындалса,онда THEN (онда) сөзінен кейін жазылған 1-оператор атқарылады,онда ELSE сөзінен кейінгі 2-оператор атқарылмайды. Екінші жағдайда, шарт мәні FALSE (жалған)болса, яғни теріс болып орындалмаса, онда ELSE сөзінен кейінгі 2-оператор атқарылып, 1-оператор атқарылмайды. If операторлары бірінің ішінде бірі кіріп қабаттасып та орындала береді.
Программа – белгілі бір программалау тілінің синтаксистік ережелеріне сәйкес жазылған нұсқаулар тізбегі.
Оператор -программалау тілінің белгілі бір іс- әрекетті орындай алатынтиянақты мағынасы бар ең кең қарапайым сөздер.
Өрнек– арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен біріктірілген айнымалылар, атаулар, функциялар, жиымдар т.б мағынасы бар сөздер тізбегі.
Программаның сипаттамасы– программада пайдаланылатын мәліметттердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны.
Құрама программа -алдын ала қандай да бір атаумен аталған командалар тобы.
Идентификатор- программалау процесінде қолданылатын арнайы таңбалар мен белгілеулер міндетті түрде әріптен басқарылатын сандар мен әріптердің тізбегінен тұратын атау.
Операциялық жақша -операторды шектеп тұратын BEGIN (басы) END(соңы) түйінді сөздер.
Процессор циклы-командаларды таңдау және орындау циклы.
1-мысал.
Есептің программасы
Нәтижесі.
Есептің блок схемасы
Тармақталу функциясы
2-мысал.
Кез келген екі сан берілген делік.Егер 1-санның абсолюттік шамасы 2-санның абсолюттік шамсынан үлкен болса, онда 1-санды бес есе кішірейтіп ал олай болмаса,оларды өз қалпында қалдыратын программа құру керек.
Есептің программасы
Нәтижесі.
3-мысал.Берілген төрторынды санның цифрларының көбейтіндісін анықтайтын программа құрыңдар.
Есептің программасы
Нәтижесі.
Жоғарыда көрсетілгендей, егер шартты оператордың 1-немесе 2-сериясы бір емес бірнеше операторлардан, яғни құрама операторлардан тұрса, онда ол операторлар операторлық жақша BEGIN мен END ішіне алынып жазылады.
IV. Жаңасабақтыбекіту. (сұрақ - жауап) (5 мин)
1.Құрама оператор дегеніміз не?
Құрама оператор бір- бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және end түйінді сөздерімен шектей отырып ,оларды бір оператор тәрізді орындалатын етіп біріктіру жолымен ұйымдастырылады.
2.Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?
Операторды шектеп тұрған BEGIN (басы),END (соңы) түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады.
3.Паскаль тілінде қай оператор соңына « ; » қойылады,ал қандай жағдайда қойылмайды?
BEGIN сөзінің соңына және END сөзінің алдындағы оператордан кейін нүктелі үтір «;» қойылмайды
4.Құрама оператордың құрамындағы операторлар қалай шектеледі?
Құрама оператор бір- бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және end түйінді сөздерімен шектей отырып, оларды бір оператор тәрізді орындалатын етіп біріктіру жолымен ұйымдастырылады.
5.Құрама оператордың жалпы жазылуы.
begin
1-оператор;
2-оператор;
..................
N-оператор;
end.
Мына суреттердің атының алдыңғы және соңғы әріптерін алып тастап, сөз құраңдар.
'''' ' ''' '''''' '' ' ''
' ' '' '''''' ' '' '' '
Бағалау карточкалары
Бағалау. (3 мин)
Өтілген тақырыпты сұрақ жауап арқылы пысықтап, жақсы жауап берген оқушыларға жұлдызшаны, ал орташа жауап берген оқушыларға дөңгелекті таратып бағалау.
