Ақпаратты шифрлау

Ұзақ мерзімді жоспардың тарауы:

1. Ақпараттық процестер

Мектеп:№47 ЖОББМ

Күні:16.11.2018

Мұғалімнің аты-жөні: Бекей Таңжарық

Сынып: 6 «ә»

Қатысқандар:

Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы

Ақпаратты шифрлеу

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

6.2.1.1 – мәтіндік ақпаратты кодтау және декодтау;

Сабақтың мақсаты

• мәтіндік ақпараттың кодтау және декодтаудың маңызын түсінеді.

• мәтіндік ақпаратты кодтау және декодтау әдістерін талдайды.

• тәжірибеде бір файлды кодтайды және декодтайды.

Бағалау критерийі

• Ақпаратты шифрлаудың маңызын түсіндіре алады.

• Криптографиялық, шифрлау және дешифрлау әдістерін пайдалана біледі.

• Практика барысында шифрлау мен дешифрлау әдістерін қолдана алады.

Тілдік мақсаттар

Оқытудың тілдік мақсаты: Мәтіндік ақпаратты шифрлаудың әдістерін үйренеді.

Лексика мен терминология: Шифр, дешифр, криптография термин сөздерімен танысады.

Диалог пен жазу үшін пайдалы сөздер мен тіркестер:

Шифрлау дегеніміз ....

Дешифрлау дегеніміз ...

Криптография дегеніміз ....

Құндылықтарға баулу

Іскерлікке, нақтылыққа, ынтымастыққа баулу. «Мәнгілік ел» жалпы ұлттық идеясының қоғамымыздағы ұлттық бірлік, бейбітшілік пен келісім негізінде топта бірлескен жұмыс орнату, бір – бірінің пікірін тындау, құрметтеу арқылы білім алу.

Пән аралық байланыс

Математика,қазақ тілі, орыс тілі.

Алдыңғы білім

Ақпараттасымалдауүдерісінбіледі.

Сабақтың жоспарланғанкезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері

Ресурстар

Сабақ барысы

Сабақтың басы

Білу

Топқа бөлу

Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылармен амандасу. Сыныпта жағымды ахуал орнату үшін балалар бір-біріне Құнды қасиеттер жинау жаттығуын жасайды.

Ең алдымен машықкер бастайды.Жүрекшені алып, Мен сізге жүрекшені беремін , себебі сен .... қайрымдысың . Әр оқушы жүрекшені алып , жалғастырады. Сөйтіп барлық оқушы оз ойын айтып шығуы керек

«Молекула» әдісі арқылы балаларды топқа бөлу.

Оқушылар атомдар секілді қозғалыста болады. Машықкер белгілі бір санды айтқанда, атомдар молекула құрайды. Мысалы , үш дегенде ,үш оқушы

бір-бірінің қолынын, үш атомнан тұратын молеккула

құрайды.

Үй тапсырмасын тексеру.

«Сұрақ-жауап» тест түрінде алдын-ала дайындалған сұрақтар қоямын

1. Адам ақпараттың басым бөлігін қандай мүшелерінің көмегімен алады.5

2. Адамнан адамға ақпарат немен тасмалданады.2

3. Ақпаратты беру үшін не болуы шарт.3

4. Ақпаратты тасмалдау арналары арқылы тасмалдау.4

5. Қашықтықтан ақпаратты тасмалдау тәсілі.2

6. Бейнелік ақпарат қалай беріледі.1

7. Компьютерден компьютерге ақпарат қалай беріледі.5

8. Ақпаратты беру жүйесі неше бағытқа
   бөлінеді.3

Дескриптор:

• Ақпаратты тасымалдау тақырыбын қайталайды;

Саралау.Диалог және қолдау көрсету: Кейбір оқушыларға тапсырманы орындау барысында жан-жақты әрі нақты көмек қажет болады.

Жаңа сабақты түсіндіру.

Шифрлау не үшін қажет?

Мәтіндік ақпарат- табиғи және формальді тілдер көмегімен жазбаша түрде ұсынылатын ақпарат. Мәтіндік ақпарат құрамына әртүрлі алфавиттің кіші әріптері, бас әріптер, цифрлар, әртүрлі таңбалар, сондай-ақ математикалық таңбалар да кіреді.

Кейбір жағдайда мәтіндік ақпаратты бөгде біреу оқып қоймауы үшін оны құпия ұстау қажеттілігі туындайды. Мұндай жағдайда мәтінді құпия түрде шифрлау жүзеге асырылады.

Адамзат шифрлауды ең алғаш құпия ақпарат пайда болғаннан бері пайдаланып келеді. Уақытөте келе адамдар хабарламаларды шифрлаудың күрделі әдітерін ойлап таба бастады.

Шифрлау (кодтау)- рұқсат етілген тұлғаларға қолжетімді және рұқсат етілмеген адамдардан құпия сақталатын ақпаратты түрлендірудің қайтымды түрі. Шифрлау- кодтау болып табылады, алайда мұнда ақпаратты жіберуші мен қабылдаушыға ғана белгілі бір құпия әдіс қолданылады.

Шифрдан шығару(декодтау)- шифрланған ақпаратты бастапқы қалпына келтіру, яғни алғашқы мәтінді алу үрдісі.

Мәтіндік ақпаратты шифрлаудың қандай әдістері бар деп ойлайсыңдар?

Хабарламаларды жасырудың көптеген тәсілдері бар. М/сы: алмастыру, Морзе коды, Цезарь цифры. Енді осылардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталып өтейік.

Алмастыру- бұл шифрда алдын-ала белгілі ережелер мен кілттерді пайдалана отырып, әріптер бір-бірімен алмастырылады. М/сы: сөздер кері бағытта жазылуы мүмкін, яғни, «мен Отанымды сүйемін» сөйлемі «німейүсыдмынато нем» деп жазылады. Осындай шифрлаудың тағы бір нұсқасы ол әрбір екі көршілес әріптердің орындарын ауыстыру болып табылады. Бұл жағдайда жоғарыдағы сөйлем «ем он ат ын дм сы йү ме ні» деп жазылады.

Морзе коды (Морзе әліппесі)- бұл код емес, шифр болып табылады. Әліппенің әрбір әрпі, 0-ден 9-ға дейінгі сандар, сонымен қатар тыныс белгілері, қысқа және дыбыстық сигналдармен алмастырылады. Бұл сигналдарды әдетте «нүкте және сызықша» деп атайды. А әрпі « *-» белгісімен, Б әрпі «- * * *» және тағы сол сияқты белгіленеді. Басқа шифрлармен салыстырғанда Морзе коды хабарламаларды жасыру үшін қолданылмайды.

Цезарь цифры- ең алғаш Юлий Цезарь қолданған, сондықтан бұл шифр Цезарь атымен белгілі. Цезарь шифры әртүрлі шифрлардан тұрады. Шифрлар саны қолданылатын әліпбидің құрамына кіретін әріптер санымен сәйкес келеді. М/сы: қазақ әліпбиінде 42 әріп бар, демек шифрлар саны да 42 болады. Хабарламаланы шифрдан шығару үшін біз алдымен қандай шифр қолданылғанын білуіміз қажет. М/сы: К шифры пайдаланылған болса, онда А әрпі К әрпіне, Ә әрпі К әрпіне, Б әрпі Д әрпіне және т.с.с. ауысады.

Криптография- қазіргі уақытта белгілі бір күннің құпиялылығын қамтамасыз етудің көптеген тәсілдері бар. Осы тәсілдерді зерттейтін ғылым криптография болып табылады.

Криптография- арнайы кілттердің көмегімен шифрланған ақпаратты жеткізу және қабылдау әдістері мен қағидалары туралы ғылым.

Кілт- хабарламаларды шифрлау, шифрдан шығару кезінде криптографиялық алгоритмде қолданылатын құпия ақпарат.

Криптографияда екі кілт қолданылады: ашық және жабық кілт. Ашық кілт хабарламаны шифрлау үшін қолданылса, шифрланған мәтінді шифрдан шығару үшін жабық кілт пайдаланылады.

Электронды қолтаңба- электрондық сандық қолтаңба құралдарымен жасалған және электронды құжаттың дұрыстығын әрі мазмұнының өзгермейтіндігін растайтын электронды сандық терімі.

Құжатты шифрлау—шифрлаудың арнайы кілттерін қолдану арқылы құжат мәтінін өзгерту.

Ақпаратты сандық кодтау туралы келесі сабақта білетін боласыңдар.

Оқулық,

смайлик

Презентация түрінде

Сабақтың ортасы

Түсіну

Қолдану

Талдау

Екі топқа « Кластер құрастыру» топтық жұмыс (5мин).

І топ.

Шифрлау деген....

ІІ топ.

Дешифрлау деген...

ІІІтоп.

Криптография деген...

Дескриптор:

• Шифрлау, дешифрлау, аныктамасын айтады;

• Мысалдар келтіреді.

Саралау. Дереккөздер: Баспадан шыққан және электронды дереккөздерді де пайдаланады.

Қ/Б:Топтар екі жұлдыз, бір тілек арқылы кері байланыс жасайды.

Білгеніңді жинақтап, жаз. (жеке жұмыс)

1. Цезарь шифрын қолданып өз есіміңді шифрла. Шифрланған мәтінді және оның шифрын сыныптасына көрсет.

Есім ___________________

Шифр ___________________

1. Алдыңғы тапсырмадағы шифрды пайдаланып сыныптасыңа хабарлама жазып, оны дешифрлауды ұсын.

Сенің ___________________

хабарламаның ___________________

шифр мәтіні ___________________

Дескриптор:

• Цезарь шифрын қолданып есімдерін шифрлайды;

• Шифрды пайдаланып сыныптасына хабарлама жазып, оны дешифрлайды.

Саралау.Қарқын: Кейбір оқушылар басқаларына қарағанда жылдам жұмыс істейді.

Қ/Б:Оқушылар өздерін практикалық тапсырмаларын ауа райы арқылы қорытындылайды.

Шифрлау әдістерін салыстырып, ұқсастығы мен айырмашылығын анықта (топтық жұмыс)

Цезарь цифры

де

Алмастыру

Морзе коды

Алмастыру

Цезарь цифры

Морзе коды

Дескриптор:

• Шифрлау түрлерін салыстырып Венн диаграмма арқылы ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды.

Саралау.Тапсырма:Оқушылардың қажеттіліктеріне қарай (көмек керек пе, әлде күрделі тапсырмалар беру керек пе) түрлі кестелерді тапсырмаларды жасау.

Қ/Б:Топтар бір бірін бас бармақ арқылы бағалайды.

Оқулық

Плакат

Сабақтың соңы

Жинақтау

Бағалау

Кері байланыс

«Жасырын сөздер» (жеке жұмыс) Сөзжұмбақ

1. Хабарламаларды шифрлау/дешифрлау кезінде криптографиялық алгоритмде қолданылатын құпия ақпарат.

2. Өзіндік идеясы немесе мағынасы бар, қарым қатынас жасау үшін жарамды ақпарат ұсыну формасы.

3. Ұсынылатын ақпараттың құпиялығын сақтауды қамтамасыз ететін мәтінді түрлендірудің қандайда бір жүйесі.

4. Ұсынылу немесе бейнелену формасына мәлімдеме.

5. Жазбаша түрде табиғи және формальді тілдермен берілетін ақпарат түрі.

6. Телеграфты ойлап тапқан адам.

7. Заманауи мағынада сигналдардысым, радио немесе басқа да электробайланыс арналары арқылы беру құрылғысы.

8. Қарапайым шифрлау әдісі.

9. Шифрлардың саны шифрлау үшін қолданылатын алфавиттің әріптер санына тең болатын ежелгі шифр түрі.

10. Әріптер ден аталатын стандартты таңбалар жиынтығына негізделген жазба формасы.

11. Ашық мәтінді шифрланған мәтінге ауыстыру үрдісі.

12. «Шифрлау» сөзінің ежелгі баламасы.

• Білгенің жинақтап, сөзжұмбақ шешеді

Саралау.Диалог және қолдау көрсету: Мұғалім оқушыларды ойланту үшін және жауап алу үшін алдын ала дайындалған сұрақтар беріледі.

Қ/Б:Оқушылар өздерін шапалақ әдісі арқылы бағалайды

Қалай ойлайсың, Цезарь цифрасының ерекшелігі неде?

«1 мин әңгіме әдісі»арқылы жазу.(жеке жұмыс)

Дескриптор:

• Цезарь цифрасының ерекшелігін жазады.

Саралау. Қорытынды: Барлық оқушылар бір тапсырманы орындаса да олардың нәтижелері әртүрлі болады.

Қ/Б: Оқушылар бірін бірі «Шапалақ әдісі» арқылы бағалайды.

Тақырып бойынша алған керекті ақпараттарды чемоданның тұсына жазылған стикер жапсырады, ал әлі де оқуым керек, толықтыруым керек дегендері болса, еттартқыштың тұсына жапсырады. Сонымен қатар керек емес болған, артық дүниені себеттің тұсына жапсырады. Осылайша мұғалім өткен сабақтан қандай білім алғанын біледі.

Рефлексия

«Таңдау» әдісі.
1. Мен сабақ
қызықты _____________ қызықсыз болды деп ойлаймын.
2. Мен сабақта: үйрендім
көп нәрсені _____________ үйренгенім аз болды.
3. Мен басқаларды
мұқият ______________ зейінсіз
тыңдадым.
4. Мен пікірсайыстарға
жиі ______________ сирек
қатыстым
5. Мен сабақтағы өз жетістіктеріме
ризамын ____________ риза емеспін.
Бұл карточканы таратып бергенде оқушылар өздерінің сабаққа қатысу деңгейі мен сабаққа деген ынтасын білдіретін сөйлемдердің бірінің тұсына « +» белгісін қою

Үйге тапсырма: Ақпаратты шифрлау және адам құқығы арасындағы байланыс туралы эссе жазып Келу.

Оқулық

Жапсырма қағаз

Саралау – Сіз қандай тәсілмен көбірек қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз?

Бағалау – Сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау

«Қар кесегі» әдісі бойынша үй тапсырмасын қайталайды.

« Кластер құрастыру» топтық жұмыста шифрлау, дешифрлау, криптография аныктамасын айтады.

Білгеніңді жинақтап, жаз. (жеке жұмыс). Цезарь шифрын қолданып есімдерін шифрлайды,

шифрды пайдаланып сыныптасына хабарлама жазып, оны дешифрлайды.

«Венн диаграмма» әдісі бойынша кодтау, декодтау салыстырып ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды.

Білгеніңді жинақтап, атауларын жаз(жеке жұмыс) сөзжұмбақ шешу.

«5 н әдісі»арқылы қысқа эссе жазу.(жеке жұмыс) Цезарь цифраның ерекшелігін жазады.

«Смайлектер» арқылы бағалау

«Басбармақ» әдісі.

«Ауа райы» әдісі

«Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі.

«Чемодан, еттартқыш, себет» әдісі.

Денсаулық және қауіпсіздік техникасынын сақтау.

Тапсырмалар арасында

сергіту сәтін ұйымдастыру, ТҚ ережесін сабақ барысында естеріне салып отыру.

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?

Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме? Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба? Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?