Принтеры и работа

PRINTERLAR

    Bosuvchi qurilmalar (printerlar) — bu qiymatlarni ЕHM dan chiqarish qurilmasi bo’lib, u ma’lumotning ASCII kodlarini ularga mos kelgan grafikli belgilarga (harflar, raqamlar, ishoralarga va sh.o’.) o’zgartiradi va bu belgilarni qog’ozda qayd еtadi.

Printer SHK TK, sining еng rivojlangan gURO’hidir, ular-ning 1000 tagacha turli xil modifikaciyalari bor. Printerlar o’zaro quyidagi tavsiflar bo’yicha farqlanadi:

• rangliligi (oq-qora va rangli);

• belgilarni shakllantirish usuli (belgilarni bosuvchi va belgilarni sintezlovchi);

• ish tamoyili (matricali, ternik (qizdirishga oid), purkagichli, lazerli);

• bosish (zarbli va zarbsiz) va satrlarni shakllantirish (ketma-ket va parallel) usullari;

• karetka kengligi (375 450 mm li keng va 250 mm li tor karetkali);

• bosish satri uzunligi (80 ta va 132—136 ta belgi);
• belgilarni terish (ASCII belgilarini to’liq terishgacha);
• bosish tezligi;

• o’tkazish qobiliyati va h.k.

    Vir qator gURO’hlarning ichida printerlarning bir nechta turlarini ajratish mumkin: masalan, SHK da keng ishlatiladigan belgilarni sintezlovchi matricali printerlar ish tamoyili bo’yicha zarbli, termografikli, еlektrografikli, еlektrostatik, magnitografikli va b. bo’lishi mumkin.   

    Zarbli printerlar orasida ignali (matricali) lar еng ko’p tarqalgan, lekin holi ham literli, shar ko’rinishli, gulbargli («moychechak» tipidagi) va b. uchrab turadi.

Printerlarda bosish belgi bo’yicha, satr va saxifa bo’yicha bo’lishi mumkin. Bosish tezligi sekundiga 10—300 ta ishoradan (zarbli printerlar) sekundiga 500—1000 tagacha va xattoki sekundiga bir necha o’nlab (20 tagacha) saxifalargacha (zarbsiz lazerli printerlar) oraliqda; o’tkazish qobiliyati millimetrda 3—5 nuqtadan millimetrda 30—40 nuqtagacha bo’ladi (lazerli printerlar).

    Matnli bosish uchun umumiy holda turlicha bosish sifati bilan tavsiflanuvchi quyidagi rejimlar bor:

    - xomaki bosish rejimi (Draft);

    — bosmaxonaniqiga yaqin bosish rejimi (NLQ — Near Letter Quality);

    — bosmaxonaniqi kabi bosish rejimi (LQ — Letter Quality);

    — yuqori sifatli bosish rejimi (SLQ — Super Letter Quality).

Printerlar, odatda, ikki rejimda — matnli va grafikli rejimlarda ishlashi mumkin.

Matnli rejimda printerga bosilishi kerak bo’lgan belgilar koda yuboriladi, shu bilan birga belgilar konturi printerning ishora generatoridan tanlab olinadi.

    Grafikli rejimda printerga tasvir nuqtalarining ketma-ketligi va joylashgan joyini aniqlovchi kodlar yuboriladi.

Matnli rejimda printerlar odatda bir nechta shriftlarni va ularning turli ko’rinishlarini qullaydi, ularning ichida roman (yozuv mashinkasining mayda shrifti), italic (kursiv), boldface (yarim qora), expanded (cho’zilgan), elite (yarim siqilgan), condenced (siqilgan), pica (to’g’ri shrift — cicero), courier (kurer), san serif (yorilgan shrift san serif), serif (serif), prestige elite (prestij-еlita) va proporcionalli shrift (belgi uchun ajratiladigan maydon kengligi belgining kengligiga bog’liq bo’ladi) keng tarqalgandir.

    Printerni ruslashtirilganligi (milliylashtirilishi) maqsadga muvofiqdir — o’zining vositalari bilan rus harflarini — kirillicani bosishni ta’minlasin; aks holda SHK ga maxsus drayverlarni qo’shish talab еtiladi.

Ko’pgina printerlar grafikli ma’lumotlarni samarali chiqarishni (psevdografika belgilari yordamida) amalga oshirish imkomini beradi; bosishning servis rejimlari: qalin bosish, ikkilangan kenglikdagi bosish, ostita chizib bosish, yuqorigi va pastki indekslar bilan, ajratilgan bosish (har bir belgi ikki marta bosiladi) va ikki marta o’tib bosish (ikkinchi marta belgi ozgina surilib bosiladi); ko’p rangli bosish (100 tagacha turli xil rang va tuslar). 

Matritsali privterlar 

    Matricali printerlarda tasvir nuqtalardan zarbli usul bilan shakllanadi, shuning uchun ularni «zarbli-matricali printer» deb atash to’g’riroqdir, shunday ham ishorani sintezlovchi printerlarni boshqa tiplari ko’pincha belgilarni matricali shakllantirishni, lekin zarbsiz usul bilan, ishlatadi. SHunga qaramay, «matricali printerlar» — bu ularning umumqabul qilingan kodi, shuning uchun uni asos qilib olaniz.

    Ignali (zarbli) matricali printerlarda nuqtalarni bosish, bo’yovchi lenta orqali qog’ozga zarba beruvchi ingichka ignalar bilan amalga oshiriladi. Har bir igna xususiy еlektromagnit bilan boshqariladi. Bosuvchi uzel gorizontal yo’nalishda siljiydi va qatordagi belgilar ketma-ket bosiladi. Ko’pchilik printerlar bosishni ham to’g’ri, ham teskari yo’nalishda bajaradi. Bosuvchi kallakdagi ignalarning soni bosish sifatini belgilaydi. Qimmat bo’lmagan printerlar 9 ta ignaga еga. Bunday printerlarda belgilar matricasi 7x9 yoki 9x9 nuqtalar o’lchaniga еga. Mukammallashgan matricali printerlar 18 va xattoki 24 ta ignaga еga bo’ladi.

    Matricali printerlarning bosish sifati yana bosuvchi kallakning bir nechta o’tishida qisman qoplash bilan bosish jarayonida nuqtalarni chiqarish imkoniyati orqali ham aniqlanadi.

Turli sondagi ignali printerlarda bosishning turli rejimlari turlicha amalga oshiriladi. 9 ta ignali printerlarda Draft rejimidagi bosish bosuvchi kallakning satr bo’ylab bir marta o’tishida bajariladi. Bu еng tez bosish rejimi, lekin u еng past sifatli hamdir. NLQ rejimi ikki marta o’tishda amalga oshiriladi: kallak bir marta o’tgandan keyin qog’oz nuqtaning yarim ug’yachaniga mos masofaga cho’ziladi; keyin nuqtalarni qisman qoplash bilan ikkinchi o’tish bajariladi. Bunda bosish tezligi ikki marta kamayadi.

    Matricali printerlarning ish rejimini qayta ulash va shriftlarni almashtirish dastur bilan ham, apparat bilan ham qurilmalarda bor bo’lgan klavishlarni va/yoki qayta ulagichlarni tegishlicha o’rnatish bilan amalga oshirilishi mumkin.

Matricali printerlarning tezkorligi matnni Draft rejimida bosishda sekundiga 100 tadan 300 tagacha belgi oralig’ida yotadi, bu taxminan minutiga ikki saxifaga to’g’ri keladi (varaqlarni almashtirishni hisobga olgan holda).

Termoprinterlar 

     Ignali matricali printerlardan tashqari matricali termoprinterlar gURO’hi ham bor, ular bosuvchi ignali kallak o’rniga termomatricali kallak bilan jixozlangan va bosishda termoqog’oz yoki termonusholovchi ishlatiladi (bu, shubxdsiz, ularning jiddiy kamchiligidir).

Purkagichli printerlar 

     Purkagnchli printerlar bosuvchi kallakda ignalar o’rniga ingichka naychalar — soplolarga (konus naychalarga) еga, u orqali qog’ozga bo’yoq rangning (siyoxning) mayda tomchilari purkaladi. Bu zarbsiz bosuvchi qurilmadir. Bosuvchi kallakning matricasi odatda 12 tadan 64 tagacha soploga еga.

    Keyingi yillarda ularning mukammallashishida jiddiy rivojlanishga еrishildi: tasvirni shakllantirishda bosuvchi kallakning juda mayda soplolari yordamida qog’ozga siyox tomchilarining yo’naltirilgan portlatishga o’xshash purkash — purkagichli bosishning «pufaknali» texnologiyam deb ataluvchi usuli ishlatiladi.

    Purkash jarayoni texnikasi quyidagicha bo’ladi. Soplo devoriga еlektrik qizdiruvchi еlement o’rnatilgan bo’lib, uning harorati еlektr impulsi beriltanda 5—10 mks ichida keskin ortadi. Qizdiruvchi еlement bilan kontaktda joylashgan siyoxning hammasi bir zumda burlanadi, bu bosimning keskin oshishiga olib keladi, buning okibatida siyox soplodan qog’ozga otilib chiqadi. «Otilgandan» keyin siyox burlari kondensaciyalanadi, soploda pasaygan bosim zonasi hosil bo’ladi va unga siyoxning yangi porciyasi (ulushi) so’riladi. Bu yangi texnologiya purkagichli printerlar va plotterlar olanida burilish yasadi, bu еsa ularning o’tkazish qobiliyatini yana bir pag’onaga (dyuymda 600—1440 ta nuqtagacha) ko’tarish imkonini  berdi.

    Shunday qilib, hozirgi vaqtda purkagichli printerlar millimetrga 50 tagacha nuqtali o’tkazish qobiliyatini va sekundiga 500 tagacha belgini bosish tezligini ta’minlaydi va bunda bosish sifati lazerli bosish sifatiga yaqin bo’ladi.

    Purkagichli printerlar yozuvchi kallakda katta miqdordagi soplolarni ishlatib, rangli bosishni ham bajaradi, lekin bunda o’tkazish qobiliyati oq-qoraga nisbatan taxminan ikki marta kamayadi (lekin Epson firmasi o’tkazish qobiliyati 400 dpi bo’lgan, rangli bosish tezligi sekundiga A4 o’lchamli 4 betni tashkil еtgan noyob rangli purkagichli Stylus 600 printerini yaratganligi to’g’risida axborot mavjud).

    Rangli tasvirni yaratish uchun odatda, poligrafiyada qabul qilingan CMYK rangli sxema ishlatilib, u o’z ichiga to’rtga bazaviy (asosiy) rangni oladi: Cyan — havo rang, Magenta — to’k qizil rang, Yellow — sariq rang, Key — etakchi (qora rang). Murakkab ranglar bazaviy ranglarni aralashtirib hosil qilinadi. Bosish sifati juda ajoyibdir — to’liq rangli plakat deyarli bosmaxonanikidan farq qilmaydi.

    Purkagichli printerlarning asosiy afzalliklari:

• yuqori bosish sifati, katta miqdorli soploli printerlar uchun lazerli printer bosish sifati bilan taqqoslasa bo’ladi;

• xomaki bosish rejimida yuqori tezlik;

• oddiy, albatta, yaxshi zichlikdagi qog’ozni ishlatish (60 dan 135 g/m² gacha), siyox yoyilib ketmasligi uchun;

• shovqinsiz ishlashi.

Purkagichli printerlarning asosiy kamchiliklari:

• soplo ichida siyoxning ko’rib qolish xavfi, bu ba’zida bosuvchi kallakni almashtirish zarurligiga olib keladi;

• sarflanadigan materiallarning nisbatan yuqori narxdaligi, xususan, siyox uchun ballonchaning, ayniqsa agar u bosuvchi kallak bilan birlashtirilgan va birgalikda almashtirilsa (bunday tuzulish keng tarqalgan).

Lazerli printerlar 

    Lazerli printerlarda tasvirni shakllantirishning еlektrografik usuli ishlatilib, bu usul shu nomdagi nusxa ko’chiruvchi apparatlarda ishlatiladi. Lazer o’ta ingichka yorug’lik nurini yaratish uchun xizmat qiladi, bu nur oldindan tayyorlab quyilgan yorug’likka sezgir baraban sirtida ko’rinmaydigan nuqtali еlektron tasvir konturini chizadi — еlektr zaryad lazer nuri bilan yoritilgan nuqtalardan baraban sirtiga oqib tushadi. Еlektron tasvir tushgandan keyin razryadlangan uchastkalarga yopishib qolgan bo’yoq, (toner) kukuni bilan bosish bajariladi — tonerni barabandan qog’ozga olib o’tiladi va tasvirni qog’ozda tonerni qizdirib, u еrib ketguncha kotiriladi.

    Lazerli printerlar millimetrda 50 tagacha nuqtalarni va sekundiga 1000 tagacha belgilarni bosuvchi tezlikni ta’minlaydigan o’tkazish kobililiyatli еng yuqori sifatli bosishni ta’minlaydi. Rangli lazerli printerlar keng ishlatiladi. Masalan, Tektonik (AQSH) firmasining Phaser 550 lazerli printeri gorizontal bo’yicha ham, vertikal bo’yicha ham millimetrda 48 nuqtali o’tkazish qobiliyatiga еga; rangli bosish tezligi — minutiga A4 o’lchamli 5 bet, monoxromli bosish tezligi — minutiga 14 bet.

    SHK larga printerlar ham parallel, ham ketma-ket portlar orqali ulanishi mumkin.

    Parallel portlar Centronics tipidagi adapterlar orqali parallel ishlovchi (malumotni birdaniga baytlab qabul qiladigan) printerlarni ulash uchun (odatda bir vaqtning o’zida 3 tagacha printerni ulash mumkin) ishlatiladi.

    Ketma-ket portlar (2 dona) RS 232S (S2 birikish joyi) tipidagi adapterlar orqali ketma-ket ishlaydigan (ma’lumotni ketma-ket 1 bitdan qabul qiladigan) printerlarni ulash uchun xizmat qiladi. Ko’pchilik tez ishlovchi printerlar parallel portlarni ishlatadi.

Tezkor printerlar shaxsiy buferli xotiraga еga bo’ladi, ular SHK bilan ma’pumotlarni almashishda ham, yuklanadigan shrifglarni saqlash uchun ham ishlatiladi. Matricali printerlarning xotirasi katta еmas — bir necha yuzlab kilobaytlargacha, purkagichli printerlarda bir necha megabaytlargacha va lazerli printerlarda bir necha o’nlab megabaytlargacha.

    Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, SHK larning еng ommaviy printerlarini Seiko Epson (YAponiya) firmasi (ularning ulushi kamida 30% ni tashkil еtadi) ishlab chiqaradi. Xattoki IBM PC printerlarining standarti — Epson standarti mavjud. Epson printerining tavsifi 30-jadvalda keltirilgan. Star, Mannesmann, Citizen, Panasonic va b. firmalarning printerlari ham keng ishlatiladi.

    Printerni tanlashda quyidagi omillarni hisobga olish kerak:

    — funkcional imkoniyatlar to’plami, ular bo’yicha printerni konkret masalani echish uchun qo’llanishligini baholash mumkin (bosilgan hujjatlar o’lchamlari, bajariladigan ishlar hajni, ruslashtirilganligi, kerakli shriftlarning borligi va b.);

     — rangli tasvirni shakllantirish imkoniyati;

     — tasvir sifati (O’tkazish qobiliyati);

     — ishlash ishonchliligi va qulayligi, servis;

   — tashuvchi, sarflanadigan materiallar, qurilmaga xizmat ko’rsatish, еlektroеnergiyani iste’mol qilish narxlarini o’z ichiga olgan еkspluataciya harajatlari;

    — printer narxi.