Kompyuter sistemasi

КОМПЬЮТЕРНИНГ АСОСИЙ ҚУРИЛМАЛАРИ

Компьютер (ингл. computer — ҳисобловчи) – бу дастурланадиган электрон қурилма бўлиб, ахборотни қайта ишлаш, ҳисоблаш ҳамда символларни манипуляция қилишнинг бошқа вазифаларини бажариш қобилиятига эга

КОМПЬЮТЕР СИСТЕМАСИ

Аппарат қисми

Дастур қисми

МАРКАЗИЙ ПРОЦЕССОР

INTEL процессорлари

КОМПЬЮТЕР ХОТИРАСИ

ИЧКИ ХОТИРА

Ички хотира таркибига тезкор хотира, кэш-хотира ва махсус хотира киради.

Тезкор хотира (русча ОЗУ, ингл. RAM, Random Access Memory) — бу жуда катта ҳажмга эга бўлмаган ва процессор билан бевосита боғланган тез хотира қурилмаси бўлиб, бажариладиган дастурлар ва улар қайта ишлайдиган маълумотларни ёзиш, ўқиш ва сақлаш учун мўлжалланган.

Тезкор хотира маълумотларни фақат вақтинча сақлаш учун ишлатилади. Агар машина ўчирилса тезкор хотирада жойлашган барча маълумотлар ўчиб кетади.

ИЧКИ ХОТИРА

Кэш-хотира (ингл. cache) — бу катта ҳажмга эга бўлмаган жуда тез хотира хотира қурилмаси бўлиб, микропроцессор ва тезкор хотира ўртасидаги маълумот алмашинувида улар тезликлари фарқини компенсация қилиш учун ишлатилади.

Кэш-хотирани контроллер махсус қурилмаси бошқаради. Контроллер бажариладиган дастурни анализ қилиб, қайси маълумотлар ва буйруқлар яқин вақтда процессорга кераклигини аниқлайди ва уларни кэш-хотира га ўтказади..

ИЧКИ ХОТИРА

Махсус хотира қурилмаларига доимий хотира (ROM), дастурланадиган доимий хотира (Flash Memory), батарейкадан қувват олиб ишлайдиган CMOS RAM хотира, видеохотира ва хотиранинг баъзи бир бошқа турлари киради .

Доимий хотира (русча ПЗУ, ингл. ROM, Read Only Memory — фақат ўқиш учун хотира) — энергияга боғлиқ хотира қурилмаси бўлиб, кейинчалик ўзгартирилиши талаб қилинмайдиган маълумотларни сақлаш учун ишлатилади. Хотира таркиби қурилма тайёрланадиган вақтда доимий сақлаш учун ёзилади. Доимий хотира дан фақат ўқиш мумкин.

ИЧКИ ХОТИРА

Дастурланадиган доимий хотира (Flash Memory) — энергияга боғлиқ хотира қурилмаси бўлиб, унинг таркибини ўзгаритириш мумкин .

Доимий хотира ёки Flash-хотиранинг муҳим микросхемаси — бу BIOS модули.

BIOS (Basic Input/Output System — киритиш-чиқаришнинг базовий системаси) — компьютер ёқилганидан кейин унинг қурилмаларини автоматик текшириш ва операцион системани тезкор хотирага юклаш учун мўлжалланган дастурлар тўплами.

CMOS RAM — бу юқори тезликка эга бўлмаган ва батарейкадан кичик қувват олиб ишлайдиган хотира. Компьютер конфигурацияси ва таркиби ҳамда унинг ишлаш режимлари ҳақидаги маълумотларни сақлаш учун ишлатилади.

CMOS таркиби BIOSда жойлашган Setup (ингл. Set-up — ўрнатмоқ, "сетап" деб ўқилади) махсус дастури орқали ўзгартирилади

ТАШҚИ ХОТИРА

Ташқи хотира дастур ва маълумотларни узоқ вақтга сақлаш учун мўлжалланган бўлиб, ундаги маълумотларнинг сақланиши компьютер ўчирилган ёки ёқилганига боғлиқ эмас.

Ташқи хотира таркибига қуйидагилар киради:

• қаттиқ диск юритувчилар (винчестерлар); компакт-диск юритувчилар; flash – хотиралар ва бошқалар.
• қаттиқ диск юритувчилар (винчестерлар);
• компакт-диск юритувчилар;
• flash – хотиралар ва бошқалар.

ТАШҚИ ХОТИРА

Қаттиқ диск юритувчи (ингл. HDD — Hard Disk Drive) ёки винчестер — бу энг кўп тарқалган катта сиғимдаги хотира қурилмаси бўлиб, унда ахборот ташувчилар сифатида айлана алюмин пластиналар – платтерлар ишлатилади. Платтернинг иккала сирти магнит матариали билан қопланган бўлади. Маълумотларни узоқ вақт сақлаш учун ишлатилади.

ТАШҚИ ХОТИРА

Компакт-диск юритувчилар

Бу ерда ахборот ташувчи сифатида компакт-диск ишлатилади. Компакт-диск – бу диаметри 12 см ва қалинлиги 1,2 мм бўлган шаффоф полимер диск бўлиб, унинг бир томони ёруғлик қайтарадиган алюмин қатлами ва унинг устидан лок ҳимоя қобиғи билан қопланган бўлади.

ВИДЕОСИСТЕМА

КОМПЬЮТЕР ВИДЕОСИСТЕМАСИ

МОНИТОР

ВИДЕОАДАПТЕР

ДРАЙВЕРЛАР

Видеоадаптер мониторга бошқариш сигналлари ва синхросигналлар юборади. Монитор бу сигналларни кўринадиган образларга ўтказади. Дастурий воситалар эса видеомаълумотларни қайта ишлайди.

• Видеоадаптер мониторга бошқариш сигналлари ва синхросигналлар юборади. Монитор бу сигналларни кўринадиган образларга ўтказади. Дастурий воситалар эса видеомаълумотларни қайта ишлайди.

ВИДЕОСИСТЕМА

Видеоадаптер — бу электронная плата бўлиб, видеомаълумотларни қайта ишлайди ва дисплей ишлашини бошқаради. Видеохотирани, киритиш-чиқариш регистрларини ва BIOS модулини ўз ичига олади. Дисплейга бошқариш сигналлари ва синхросигналлар юборади.

ВИДЕОСИСТЕМА

Монитор — маълумотларни визуал тасвир (текст, жадвал, расм ва б. кўринишида) эттириш қурилмаси.

Ҳозирги вақтда қуйидаги монитор турлари мавжуд:

1. Электрон-нурли трубка асосида ( на основе ЭЛТ ) .

2. Суюқ кристалли мониторлар (Жидкокристаллические

Мониторы, LCD ).

3. Плазмали мониторлар.

• 1. Электрон-нурли трубка асосида ( на основе ЭЛТ ) . 2. Суюқ кристалли мониторлар (Жидкокристаллические Мониторы, LCD ). 3. Плазмали мониторлар.

ВИДЕОСИСТЕМА

Электрон-нурли трубка асосидаги монитор

Дисплейнинг асосий элементи — электрон-нурли трубка. Унинг фойдаланувчига қараган қисми ички томондан люминофор (электрон билан тўқнашганда ўзидан ёруғлик чиқарадиган модда) билан қопланган.

ВИДЕОСИСТЕМА

Люминофор учта асосий ранг (қизил, яшил, кўк) нуқталари набори қилиб йиғилади. Люминофор нуқталарининг набори учбурчак триадалари бўйича жойлашади. Триада пиксел (тасвирни ташкил этувчи нуқта) ни ташкил этади.

ПРИНТЕР

Принтер — чоп этувчи қурилма. Компьютердаги кодланган маълумотни текст ёки графика кўринишида чоп этади.

ПРИНТЕР

ПРИНТЕР

МАТРИЦАЛИ

ЛАЗЕР

ПУРКОВЧИ

Матрицали принтерлар кичик стерженларни комбинациясидан

Лазер принтерлари ксероксга ўхшаб ишлайди.

Пурковчи принтерлар символларни сиёҳли нуқталар

фойдаланади, улар рангли қоғоз орқали уриб

қоғозга керакли символни ҳосил қилади.

Компьютер хотирасида саҳифанинг "образ"ини ҳосил қилади

ва уни принтерга узатади. Саҳифа ҳақидаги маълумот

лазер нури орқали айланадиган барабанга проекцияланади.

кетма-кетлиги кўринишида чиқаради. Принтернинг

чоп этадиган каллаги кичик трубкачалардан

ташкил топган. Трубкачалар орқали саҳифага

тез қурийдиган сиёҳлар сепиб керакли символни ҳосил қилади.

СКАНЕР

Сканер (ингл. scanner) — объектни (одатда тасвир, текст) анализ қилиб, унинг рақамли тасвирини яратади ва уни компьютерда сақлайди.

СКАНЕР

ПЛАНШЕТЛИ

ҚЎЛ

ВАРАҚ ТОРТАДИГАН

КИТОБЛИ

БАРАБАНЛИ

СКАНЕР

Барабанли

Планшетнли

СКАНЕР

МОДЕМ

Модем — компьютер маълумотларини узоқ масофага телефон каналлари орқали узатиш учун мўлжалланган қурилма.

Модем компьютер рақамли сигналларини товуш диапазони частотасидаги ўзгарувчи токка ўтказади (бу жараён модуляция деб аталади) ва тескари жараённи бажаради (бу жараён демодуляция деб аталади). Бу ердан қурилма номи олинган: модем — мо дулятор/ дем одулятор.

МОДЕМ

ТАШҚИ

ИЧКИ

ЎРНАТИЛГАН

МОДЕМ

МОДЕМ

СИСТЕМАЛИ БЛОК