Информатика ахборот технологиялари

КОМПЬЮТЕР ТАРМОҒИНИНГ АРХИТЕКТУРАСИ, ТОПОЛОГИЯСИ, ТАРМОҚ СИСТЕМАСИНИНГ МОДЕЛИ

РЕЖА:

• Компьютер тармоқларининг архитектураси
• Компьютер тармоқларининг топологияси
• Тармоқ системасининг моделлари

Kompyuter tarmog’i

• Maxsus kommunikatsion asbob-uskunalar va dasturiy ta’minotlar yordamida bir-biri bilan o’zaro axborot almashish imkoniyatiga ega tugunlar (узел) majmuasi.

КОМПЬЮТЕР ТАРМОҚЛАРИНИНГ АРХИТЕКТУРАСИ

Тармоқ архитектураси - унинг топологиясини, қурилмалар таркибини ва тармоқдаги ўзаро алоқанинг қоидаларини аниқлайдиган маълумотлар узатиш тармоғининг амалга оширилган структурасидир.

Тармоқ архитектурасининг бир қисми сифатида ахборот кодлаш масалалари, унинг манзили ва узатилиши, хабарларни оқим назорати, фавқулодда вазиятларда тармоқни таҳлил қилиш ва хатоларни таҳлил қилиш ва характеристиканинг ёмонлашиши ҳисобга олинади.

Компьютер тармоқлари-коммуникацион қисм системалари ёрдамида ягона системага бирлаштирилган ғужланган компьютер системалари тўпламидир. Ғужланган компьютер системаларига алоҳида ЭҲМлар ҳамда локал компьютер тармоқлари (ЛКТ) кириши мумкин.

Коммуникацион қисм система қуйидагиларни ўз ичига олади:

• коммуникацион модуллар(КМ);
• алоқа каналлари;
• концентраторлар;
• тармоқлараро шлюзлар (кўприклар).

ЭҲМ 3

ЭҲМ n

ЛКТ 2

Концентратор

k сегментга

Куприк

ЭҲМ 2

КМ 1

КМ 2

КМ 3

ЭҲМ 1

КМ i

Шлюз k

(Куприк)

КМ 4

Шлюз 1

Шлюз 2

(Куприк)

ЛКТ 1

2 сегментга

• Коммуникацион модулларнинг асосий вазифаси олинган пакетни бошқа коммуникацион модулга ёки абонент нуқтасига маълум маршрут бўйича узатишдир. Коммуникацион модуль пакетларни коммутацияловчи марказ деб ҳам юритилади.
• Алоқа каналлари тармоқ элементларини ягона тармоққа бирлаштиради.
• Концентраторлар информацияни тезлиги катта бўлган каналлар орқали узатилишидан аввал зичлаштириш учун хизмат қилади.

Тармоқлараро шлюзлар ва кўприклар тармоқни локаль компьютер тармоқлари билан улашга ёки глобаль тармоқ сегментларини бирлаштиришга хизмат қилади. Кўприклар ёрдамида тармоқ протколлари бир хил бўлган тармоқ сегментлари бирлаштирилади.

Ҳар қандай тармоқда қуйидаги қисм системаларини ажратиш мумкин:

• фойдаланувчи қисм системаси;
• бошқариш қисм системаси;
• коммуникацион қисм системаси;

Фойдаланувчи ёки абонент ва Бошқариш қисм системаси

• Фойдаланувчи ёки абонент қисм системаси фойдаланувчиларнинг (абонентларнинг) компьютер системаларини ўз ичига олади ва фойдаланувчиларнинг информацияни сақлаш, ишлаш ва олишдаги эҳтиёжларини қондиришга хизмат қилади.
• Бошқариш қисм системаси компьютер тармоқларининг барча элементларини уларнинг ўзаро алоқаси ягона қоида бўйича амалга оширилувчи ягона системага бирлаштиришга хизмат қилади. Бу қисм система бутун тармоқ ишлаши учун оптималь шароит яратиш мақсадида хизматчи информацияни йиғиш, тахлил қилиш ва элементларга таъсир этиш йўли билан система элементларининг ўзаро алоқасини таъминлайди.

Коммуникацион қисм системаси

Коммуникацион қисм системаси фойдаланув-чилар манфаатлари ва тармоқни бошқариш учун тармоқда информацияни узатишга хизмат қилади. Бошқача айтганда, тармоқнинг ишлашини узоқлаштирилган жараёнларни коммуникацион қисм система орқали ўзаро алоқаси каби тасаввур этиш мумкин. Узоқлаштирилган жараёнларнинг ўзаро алоқаси деганда файлларни алмашиш, электрон почта орқали ахборотларни узатиш, программани бажаришга буюртма юбориш ва натижани олиш, маълумотлар базасига мурожаат ва ҳ. тушунилади.

Компьютер тармоқларида информация ҳимояси

Информация ҳимояси нуқтаи назаридан компьютер тармоқларини корпоратив ва умум фойдаланувчи тармоқларга ажратиш мумкин.

Корпоратив тармоқларда барча элементлар (алоқа каналлари бундан истисно бўлиши мумкин) битта корхонага тааллуқли бўлади.

Умум фойдаланувчи коммерция тармоқларида асосий мақсад информацияни тарқатиш бўлиб, шахсий информацион ресурсларни ҳимоялаш, асосан, фойдаланувчилар сатҳида амалга оширилади

Корпоратив тармоқлар умумфойда-ланувчи тармоқлар билан боғланиши мумкин. Бу ҳолда корпоратив тармоқнинг маъмурияти (эгаси) умумфойдаланувчи тармоқ томонидан келувчи хавфни тўсиш мақсадида қўшимча эҳтиёт чораларини кўришга мажбур.

Ҳар қандай тармоқ учун информацияни ҳимояловчи системани яратишда қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур:

• системанининг мураккаблиги. Системанинг мураккаблиги қисм системаларининг сони, турли-туманлилиги ва бажарувчи вазифалари билан аниқланади;
• катта масофаларда тақсимланган ресурслардан фойдаланиш устидан самарали назоратни таъминлаш мумкин эмаслиги;
• ресурсларнинг турли эгаларга мансублиги.

КОМПЬЮТЕР ТАРМОҚЛАРИНИНГ ТОПОЛОГИЯСИ

Топологияларнинг иккита асосий тури мавжуд:

• Жисмоний
• Мантиқий
• Жисмоний топология воситанинг уланганлик усулларини аниқлайди.
• Мантиқий топологиялар маълумотларни узатиш пайтида тармоқ стантсиялари ўртасидаги ўзаро алоқа қоидаларини таърифлайди.

ТАРМОҚ ТОПОЛОГИЯСИ

" Тармоқ топологияси " атамаси компютер-лар, кабеллар ва бошқа тармоқ таркибий қисм-ларининг жисмоний жойлашувини таърифлай-ди. Тармоқ топологияси унинг хусусиятларини аниқлайди.

• Муайян топологияни танлаш қуйидагиларни таъсир қилади:
• керакли тармоқ ускуналари таркиби
• тармоқ ускуналари спецификациялари
• тармоқ кенгайтириш имкониятлари
• тармоқ бошқаруви усули

ТАРМОҚ ТОПОЛОГИЯЛАРИ

Кoпгина тармоқлар қурилган уч асосий топология мавжуд.

• Шина (Bus)
• Юлдуз (Star)
• Халқа (Ring)

Агар компютерлар бир сими орқали уланган бoлса, топология " Шина (bus)" деб номланади.

  Компютерлар битта нуқтадан ёки марказдан келиб чиққан сими сегментларига уланганда, топология “юлдуз(Star)” деб номланади.

Агар компютерлар уланган кабел халқада ёпилган бoлса, ушбу топологияга “ Халқасимон(Ring)” дейилади.

TARMOQ TOPOLOGIYALARI

6

YULDUZ(star)

• Har bir kompyuterdan alohida kabel konsentrator(hub) qurilmasiga ulanadi. Kabel sifati o’ralgan juftlik, koaksial, optik tolali kabellar ishlatishi mumkin. Bu topologiyaning afzalligi tarmoqda biror-bir kompyuterning ishdan chiqishi, tarmoq faoliyatiga ta’sir ko’rsatmaydi.

6

YULDUZ(STAR)

6

Shina(Bus)

• Barcha kompyuterlar o’rtasida kabel qo’yiladi. Shina sifatida koaksial kabellar ishlatiladi. Bu kabelllar bir-biri bilan maxsus rayomlar yordamida ulanadi.

6

SHINA(BUS)

6

Halqa(ring)

• Bu topologiyada kompyuter o’zidan oldingi va o’zidan keyingi kompyuter bilan 2 ta tarmoq qurilmasi yordamida ulanadi.Bu topologiyaning kamchiligi tarmoqdagi ixtiyoriy kompyuterning ishdan chiqishi natijasida tarmoq faoliyati to’xtab qoladi.

6

HALQA(RING)

6

TARMOQ TOPOLOGIYALARI

6

6

Дарахт топологиялари

"Пассив дарахт" типидаги тармоқ топологияси

"Фаол дарахт" типидаги тармоқ топологияси схемаси

Комбинатсияланган тармоқ топологиялари

Юлдузли ҳалқали тармоқ топологиясининг схемаси

Юлдузли шинасимон тармоғи топологиясининг схемаси

"Тўрсимон" тармоқ топологияси

Тўлиқ ва қисман тўрсимон топологияси схемаси

LOKAL TARMOQ KOMPONENTLARI

• Lokal tarmoqni tashkil etish uchun har bir kompyuterga tarmoq kartasini o’rnatib, maxsus kabelllar yordamida ulash mumkin.

6

Zamonaviy kompyuterlarda tarmoq kartasi o’rnatilgan.

6

Konsentrator(HUB) yoki SWITH

• Konsentrator (HUB yoki Swith) – kompyuterlarni tarmoqga ulash uchun ishlatiladi.

• Konsentrator turli xil ulanish portlariga ega (odatda 8 to 32 gacha bo’ladi.)

6

Konsentrator(HUB)

6

Lokal hisoblash tarmoqlari 3 ta dasturiy ta’minotlardan tashkil topgan:

• 1) Ishchi stansiyalarda o’rnatilgan avtonom operatsion sistema ;
• 2) Lokal hisoblash tarmog’ining asosi bo’lgan ajratilgan serverlarda o’rnatilgan tarmoq operatsion sistemalari ;
• 3) Tarmoq ilovalari yoki tamoq xizmatlari.

6

Avtonom OT

• Ishchi stansiyalar uchun avtonom OT sifatida zamonaviy 32-razryadli opertasion tizimlar ishlatiladi – Windows 95/98, Windows 2000, Windows XP, Windows VISTA.

6

TARMOQ OT

• ОС Unix;
• ОС NetWare фирмы Novell;
• Microsoft firmasiga tegishli tarmoq OT(ОS Windows NT, Microsoft Windows 2000 Server, Windows Server 2003, Windows Server 2008)

6

TARMOQ ILOVALARI

• LHT foydalanuvchilari tarmoq xizmatlari yordamida tarmoqdagi mavjud kompyuterlar ro’yxatini ko’rishi, faylni o’qib bilishi(tarmqodagi), kompyuter tarmog’ida o’rnatilgan printer yordamida hujjatni bosmaga chiqarishi yoki pochta xabarlarini jo’natish imkoniyatiga ega bo’ladi.

6