Сабақтың тақырыбы: Периодтық жүйенің құрылысы.
Сабақтың мақсаты:
1.Оқушыларды периодттық жүйенің құрылысымен таныстыру.
2. Оқушылардың периодтық жүйе бойынша атомдардың қасиеттерін және жалпы
диалектика заңдылығын білу қабілетін дамыту.
3.Оқушыларды жеке жұмыс істеуге баулу, адамгершілікке тәрбиелеу .
Сабақтың типі:Жаңа сабақ
Сабақтың түрі: дәріс.
Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ-жауап,деңгейлік тапсырмалар.
Сабақтың пән аралық байланысы:Математика.
Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,карточка, есептер жинағы.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын сұрау.
V.І. Бағалау
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, .
Периодтар горизонталь қатардан тұрады. Периодтык, жүйеде 7 период бар, олар рим сандарымен белгіленген. I, II және III периодтар бір қатардан түрады ж\е кіші периодтар деп аталады, ал IV, V, VI, VII периодтар екі катардан тұрады олдрды үлкен периодтар деп атайды. І периодта — 2 элемент, ІІ және ІІІ — 8-ден, 4жене 5-де — 18-ден, 6 — 32, жетіншіде (аякталмаған) — 32 элемент бар. Әрбір период, біріншіден баскасы, сілтілік металдан басталып, инертті газбен аяқталады.
Менделеев II ж\е III период элементтерін типтік деп атады. Бұл элементтердщ касиеттері типтік металдан екідайлы элементтерге одан бейметалл мен инертті газға карай заңдылықпен өзгереді.
Үлкен периодтардын элементтері тотығу дөрежелері бойынша (Менделеевтін кезінде — валенттік бойынша) екі катарға бөлінген. Мы-салы, IV периодтағы элементтердін тотығу дәрежелері жұп катарда К-ден Мn-ке карай +1-ден+7-ге дейін артады, оған жалғасьш сегізшші топта Fe, Co, Ni триадасы келеді, содан сон қайтадан тотығу дәрежелерінің артуы так қатардағы Cu-тан Вг-ға дейінгі элементтер де байкалады. Қалған үлкен периодтарда да дәл осылайша болады.
VI периодта лантаннан кейін нөмірлері 58—71-ге тең 14 элементті лантаноидтар деп атайды. La—Lu. Лантаноидтардың химиялык касиеттері өте үксас.
VII периодта реттік нөмірлері 90—103-ке дейін 14 элементті актипоидтар деп атайды. Тігінен орналаскан элементтердщ қатарын топтар деп атайды. Периодтьщ жүйеде сегіз топ бар, олардың нөмірі рим сандарымен белгіленген. Топ нөмірі элементтің ең жоғары тотығу дөрежесіне сәйкес келеді, F -тотыгу дәрежесі әркашан -1 -ге тең мыс, күміс, алтынның тотығу дәрежелері +1, +2 ж\е +3-ке тең, ал VIII топ элементтерінен +8 тотығу дірежесі тек осмий, рутений ж\е ксенонға тән.
Әрбір топ — негізгі (А) жөне қосымша (Б) деп екі топшаға бөлінеді. Негізгі топшаны табиғи ұялас элементтер кұрайды: оған типтік элементтер (II жөне III период элементтері) және химиялык қасиеттері соларға үқсас үлкен периодтардың элементтері кіреді. Қосымша топшаны үлкен периодтын элементтері — металдар ғана құрайды.
VIII топ қалған топтардан ерекшеленеді. Инертті газдардың негізгі топшасынан басқа, онда үш қосымша көлденеңінен алғанда триада деп атайды, мәселен темір триадасы Ғе, Co, Ni.
Негізгі және косымша топша элементтері химиялык қасиеттерімен ерекшеленеді. Мысалы, VII топтың негізгі топшасын бейметалл галогендер Ғ, С1, Br, I, At, ал косымша топшасын металдар Mn, Tc, Re күрайды. Тошпалар өзара үксас элементтерді біріктіреді.
Бір топта орналаскан элементтер үксас оттекті косылыстар түзеді. Периодтык жүйеде әрбір топтың астында элементтердің жоғары оксидтерішң жалпы формуласы берілген: R2O, RO, R2O3, RO2, R2O5, RO3, R2O7, RO4 мүндағы R сол топтың элементі.
Негізгі топшаларда орналаскан бейметалдар IV топтан бастап газтектес сутекті косылыстар түзеді. Оларды да жалпы формула-лармен: RH4, RH3, RH2, RH ернектейді. Сутекті косылыстардың формуласы тек қана негізгі топша элементтеріне катысты.
Топшадағы элементтердін қасиеттері ұқсас, бірақ бірдей емес: жоғарыдан төмен қарай металдык қасиеттері күшейеді де, бейметалдык қасиеттері өлсірейді. Демек, металдык касиеттер франций мен цезийде, ал бейметалдык касиеттер фторда өте күшті білінеді.Элементтердің периодтық жүйесі — периодтық заңның графиктік көрінісі.
III Сұрақтар мен жаттыгулар
•1. Химиялық элементтердін периодтык жүйесі қалай құрылған?
•2. Типтік элементтер деп кандай элементтерді атайды?
•3. Жұпта кай химиялык элементтін металдық касиеті:
а) К немесе Са; ә) Mg немесе А1; б) Rb немесе Sr; сондай-ак бейметалдык қасиеті: а) С1 немесе I; ө) Р немесе S; б) Р немесе As айқын білінеді?
• 4. Бір периодтағы элементтердін тотыгу дөрежелері:
а) жоғары оксидтерде;ә) сутекті косылыстарда қалай өзгереді?
ІV. § 2.1.
