Қазақстанның қазіргі жер бедері қандай күштердің әсерінен қалыптасты?
Жер сілкіну кестесі мен оның күшін қалай анықтайды?
Біздің өлкеміз қандай сейсмикалық зонаға жатады?
Жер бедерін өзгертетін сыртқы күштерді ата.
Ішкі күштер – дегеніміз не?
Тектоникалық қозғалыстар дегеніміз не?
1964 жылы үш сейсмолог ғалым есімдерінің бас әріптерінен құралған кесте қабылданды – олар кімдер?
Сыртқы күштер- дегеніміз не?
1887 жылы маусымда ,қай қалада Жер сілкіну қанша балдық күшпен болды.
Медеу шатқалында сел тасқыны – қашан болды?
1921 жылы шілде айында болған сел тасқыны кезінде су астында қалған қала?
ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Жер шарындағы жер бедерінің барлық пішінін Қазақстан жерінен кездестіруге болады. Республика аумағының ұзақ уақыт геологиялық тарихи дамуы нәтижесінде қазіргі жер бедерінің пішіндері пайда болды.
«Ой қозғау?»
топ тапсырмасы. Қазақстан жерінде қандай ірі жазықтар бар?
топ тапсырмасы . Қазақстан аумағында қандай үстірттер мен қыраттар бар?
«Тапқыр болсаң тауып көр?».
Ү. Кескін картамен жұмыс
топқа. Батыс Сібір жазығының Жер бедерін түсір
топқа. Тұран жазығының жер бедерін түсір
«Кім ұтқыр?»
ҮІ-шығармашылық жұмыс
1- топқа. Өзіміз оқыған бір жазыққа жарнама жасау
2 -топқа Егер мен Алматы облысының әкімі болсам, экологияны жақсарту үшін не істер едім...
1. Жазықтар
Қазақстан жерінің үштен бірін Батыс Сібір жазығының оңтүстік бөлігі, Тұран ойпаты мен Каспий маңы ойпаты алып жатыр.
Батыс Сібір жазығының оңтүстік аймағы республиканың солтүстігінде, солтүстік-шығысында Орал тауларынан Алтайға дейін созылған ұзынша өңірді қамтиды. Бұл жазықтың жер бедері біріңғай тегіс. Қай жерлерінде ғана солтүстік-шығыс бағытта 2-8 км-ге созылған 5-15 м аласа жалдар мен жондар бар. Батыс Сібір жазығы Ертіс маңы және Есіл-Тобыл жазықтары болып екіге бөлінеді.
Тұран ойпаты Орта Азияның солтүстік- батысты және Қазақстанның оңтүстік-батысындағы едәуір жерді алып жатқан ойпаң өңір. Сырдария өзені Тұран ойпатын Қазақстан жерінде екі бөлікке – солтүстікке және оңтүстікке бөледі.Оңтүстігін Қызылқұм,солтүстігін Қарақұм, Үлкен және Кіші Борсық құмдары алып жатыр.
Каспий маңы ойпаты солтүстігінде Жалпы Сырт қыраты, шығысында Орал алды үстірігі, оңтүстігінде Каспий теңізінің аралыңында жатыр.Каспий теңізі жағасындағы ойпат теңіз денгейінен 27 м төменде жатыр. Теңізден қашықтаған сайын, оның биіктігі бірте-бірте көтеріліп, 100 м-ге дейіг брады.каспий маңы ойпатында күмбез тәрізді қыраттарда кездеседі.Олрдың кебіреулерінің биіктігі 100 м- ге көтеріліп, тегіс жазықтардың арасынан құм төбелер көрінеді.Ойпаттың оңтүстік бөлігінде биіктігі 10-45м, ұзындығы 25 км, ені 200-300м, ара қашықтығы 1-2 км шамасындағы бэр төбешіктері кеңінен таралған.
2. Үстірттер мен қыраттар
Қазақстан жер бедерінің биігірек үлкен бөлігін қыраттар алып жатыр. Олар Үстірт, Торғай, орал алды үстірттері, Жалпы Сырт қыраттарының бір бөлігі, Бетпақдала және Балқаш маңындағы жазықтар.
Үстірт солтүстік және солтүстік-батысында Каспий маңы ойпатымен, батысында маңқыстау жазығымен шектеседі.Үстірт –теңіз деңгейінен биіктігі 200м-ге жуық биіктік үстіндегі жазық.Қазақстан жеріндегі ең биік тұсы – Мұзбел жоны, биктігі 340м.Үстірт салыстырмалы биіктігі 150м-ге дейін жететін тік жарлармен шектеледі.
Торғай үстірті шығыстағы Сарыарқа ,батыстыстағы Мұғалжар және Оңтүстік Оралдың аралығында жатыр.Үстірттің орталығында солтүстіктен, оңтүсткке созылып жатқан ойыс – Торғай қолаты бар, оны Торғай бұғазы немесе Торғай қақпасы деп те атайды.
Орал алды (Жем) үстірті Каспий маңы ойпаты мен Мұғалжар тау аралығында жатыр. Үстірттің абсолюттік орташа биіктігі 100 м-ден 300 м-ге жуық. Ол солтүстік –шығысында 400-500 м-ге биіктейді де, оңтүсткке қарай аласарып, төбелі-жонды жазыққа ұласып кетеді.
Жалпы Сырт – Орал тауы мен Еділ өзені аралығында үлкен қырат. Қазақстанға оның қиыр оңтүстк шағын бөлігі кіреді.
Бетпақдала үстірті шығысында Балқаш көлі, батысында Сарысу және оңтүстігінде Шу өзені, солтүстігінде Сарыарқа аралығында жатқан аймақ.Жер бедерінің абсолюттік биктігі 300-350 м.Сарыарқаға ұласатын солтүстік –шығысы бөлігі биіктеу (400-700м) келеді.Оңтүстік-батысы құмтас,саз, малтатастан түзілген жазық (биіктігі 200-300м) және аласа бөлігі ежелгі теңіздік және континенттік шөгінділерден түзілген.
Балқаш маңы жазығы- Балқаш көлінің оңтүстік жағасында, оңтүстік –шығысында Жетісу Алатауы, оңтүстігінде Іле Алатауы мен батысында Шу –Іле тауларының аралығында жатқан аймақ.Жазықтың құрылысына тән өзіндік ерекшелігі – жекеленген таулы қыраттармен көмкерілген. Балқаш маңы жазығында көптеген құрғақ арналар кесіп өтетін құмды шөл Тауқұм, Сарыесік Атырау құмы және Бақанас тақырлы, сазды-құмды жазығы созылып жатыр. Балқаш маңы жазығында қырқалар мен бекіген құмды жалдар басым, төбелі құмдар мен сазды-құмды жерлер кәдімгі шағылдармен алмасып отырады.
ІV. Бекіту
К/К Қазақстанның ойпаттары мен қыраттарын түсіріңдер
V. Қорытынды «Сұлулықты сақтау, көркемділікті қорғау- өмір сүрудің сара жолы»-деген нақыл сөзбен сабақты қорытындылау.
