3. «Заман тынысы» апталық саяси жаңалықтармен таныстыру.
II. Сабақтың мақсаты мен жоспарын хабарлау (5 мин):
Модуль Д 5.4. Африка елдері
1. Территориясы, шекарасы, жағдайы
2 . Халқы
3 . Өнеркәсібі
Австралия Одағы немесе Австралия мемлекетінің құрамына Австралия материгі,
Тасмания аралы, іргелес шағын аралдар кіреді. Бұл - кемел дамыған мемлекет,
Ұлыбритания бас-таған Достастықтың мүшесі.
III.Негізгі білімдерді қайталау және қорытындылау, оқушылардың
білімдерін бақылау (25 мин):
Оқушының жеке жұмыс істеуіне арналған тапсырмалары бар дәптердегі 1 – 7 тақырып
3- 24 беттердегі тапсырмаларды орындату, топтарға бөліп 1-7 тапсырмалардың орындалуын
бақылау интерактивті әдістен және ізденіс әдісі бойынша білімді бақылау парағы арқылы
бағалау.
артқа
К а р т а м е н ж ұ м ы с
артқа
К а р т а м е н ж ұ м ы с
артқа
К а р т а м е н ж ұ м ы с
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру (30 мин):
Африка елдері
Территориясы, шекарасы, жағдайы.
А ф р и к а - ауданы (30 ,3 млн км2) бойынша үлкен аймақ. Қүрамында 55 мемле кет бар. Жер шарындағы Евразиядан кейінгі екінші үлкен материк. Аумағы солтүстіктен оңтүстікке қарай 8 мың км - ге, батыстан шығысқа қарай 7,5 мың км - ге созылып жатыр. Африканың қазіргі саяси картасының қалыптасуына европалық отарлау, кейіннен отар елдердің тәуелсіздігін алуы басты ықпал етті. XV ғ ортасында Португалия, XV ғ соңында Голландия Африканы отарлауға кірісті. Ағылшындар Африканың ішкері аудандарын отарлаудан бұрын арнайы жасақталған ғылыми зерттеу экпедицияларын жіберіп, барлау жұмыстарын жүргізді. XX ғ басында Африка аумағының 90% европалық отарларға айналды. XX ғ 60 - жылдарына қарай Африкада он тәуелсіз мемлекет болды: Египет, Эфиопия, Либерия, ОАР, Ливия, Марокко, Тунис, Судан, Гана, Гвинея.
1960 жылы тарихқа «Африка жылы» ретінде енген он жеті отар өз тәуелсіздігін алды. Отарлық бұғаудан босауға бағытталған күрес Африка жерінде 1990 ж ортасына дейін жалғасын тапты. Елдердің көпшілігі мемлекеттік құрылымы жөнінен унитарлық республикалар . Ферерациялық республикалар: Нигерия, ОАР, Эфиопия, Комор аралдары. Үш монархия: Лесото, Свазилент, Марокко. Көптеген елдер Британ бірлестігінің мүшелері болып табылады.
артқа
Еуропалық метрополиялар
Иеліктері
Франция
Солтүстік Африкада: Алжир, Тунис;
Батыс және ОрталықАфрикада: Батыс және Шығыс Сахара, Франсуздық Батыс Африка, Франсуздық Конго; Шығыс Африкада: Сомалидің жағалық бөлігі, Комор аралдары, Мадагаскар.
Ұлыбритания
Солтүстік Африкада: Египет, Ливия шөлі; Шығыс және Орталық Африкада: Ағылшындық – Египеттік Судан, Басутоленд, Бечуааналенд, Родезия, Британиялық Шығыс Африка; Британдық Орталық Африка, Уганда, Занзибар, Пемба, Маврикий, Сейшель аралдары, Британдық Сомали; Батыс Африкада: Гамбня, Нигерия, Сьерра - Леоне, Алтын Жағалау, Әулие Елена аралы; Оңтүстік Африкада: Наталь, Кап отары.
Португалия
Ангола, Азор және Жасыл Мүйіз аралдары, Мозамбик, Мадейра, Сан - Томе және Принсипи аралдары.
Германия
Танзания, Руанда, Брунди, Того, Гана, Комерун.
Бельгия
Заир
Италия
Эритрен, Сомалидің едәуір бөлігі
Испания
Канар аралдары, Батыс Сахараның оңтүстігі, Испаниялық Гвинея
Африка ең ыстық материк, экватор сызығы бойында жатыр. Жанартаулық әрекеттер әлі де жүруде, осы аймақта материктің ең биік нүктесі – Килиманджаро (5895 м ) қалыптасқан. Жерорта теңізі жағалауында Африкадағы ең жас тау жүйесі – Атлас тауы орналасқан. Африканың жер қойнауы минералды ресурстарға өте бай. Мұнай мен газдың ірі кен орындары Ливия, Нигерия, Алжирде. Кобальт пен мыстың аса ірі қоры Замбия мен Конгода. Платина, алтын, темір Оңтүстік Африкада. Уран Нигерияда, Фосфорит Марокко, Тунисте орналасқан. Материктегі су ресурстарының тең жартысы Конго, Ніл, Зомбези, Оранж өзендеріне тиеді. 19 71 ж КСРО - ның көмегімен Асуан бөгеті Ніл өзенінде салынды. Конго өзенінің гидроэнергетикалық қуаты өте жоғары, онда Инга СЭС - і салынды. Африка жерінің 10 % орман алқабы алып жатыр. Африканың өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі оның басты байлығы болып саналады. Жер шарындағы ең үлкен Сахара шөлі Африкада.
Халқы.
Халқы 1 млрдтан астам адам, халқының қоныста тығыздығы әр түрлі, табиғи өсу өте жоғар ы.
Урбандалу деңгейі төмен (30%), б і рақ м ил лионер қалалар бар (Каир). Негізінен, «жал пы урбандалу.
Африкада 200-ге жуық этнос бар (арабтар, :зрубалар, хауса, фульбе, амхара т.б.).
Елі көп ұл тты. Ұлттық діндер таралған.
Африкада х а л ы қ т ы ң ұ д а й ы ө с у і байқалады (әлемде ең жоғары көрсеткіш).
Африкада “ ақшаң жоқ болса кедейлігің, ал балаларың жоқ болса сорың ” , дейді.
Мұнда көпшілік мемлекет демографиялық саясат жүргізбейді.
Африка әлі халықтың өлімі ең жоғары мемлекет. Бұған қоса Африкадағы халықтың
сапасы да ең төменгі дәрежеде, өйткені ересектердің жартысынан көбі сауатсыз, СПИД пен ауыратындар көбейіп жатыр.
Африканың азаттық алған елдері бір кезде этникалық ерекшеліктерді ескерместен жүргізілген отарлық шекараны мұра етіп алған. Осының нәтижесінде көптеген біртұтас халықтар шекараны өз пайдасына қойған.
Өнеркәсібі.
Африка еддері экономикалық жағ д айы жөнінен артта қалған (әсіресе,
тропиктік –а фрика) Оңтүстік Африка елі жақсы дамыған. Ө ндіруші өнеркәсіп Либерияда, Мавританияда, Гвинеяда (боксит), Мороккода (фосфор) дамыған.
Алжир мен Ливияда, Тунис пен Египетте, Нигерияда, Габонда мұнай өндіріледі.
ОАР көмір, алтын, алмаз өндіріп, экспортқа шығарады. Ауыр өңдеуші өнеркәсіп ОАР-да, Египетте, Алжирде, Нигерияда, Мароккода, Заир мен Замбияда бар.
Көптеген елде жеңіл әнеркәсіп пен тамак; өнеркәсібі нашар дамы-ған. Ауыл шаруашылығы - Африка экономикасының негізгі саласы. Солтүстігі
мен оңтүстігінде мал шаруашылығы, басқа аудандарында өсімдік шаруашылығы дамыған. Көптеген елі біржақтылық бір дақыл (монокультура) деңгейіне жетті.
Бір дақыл өндіруге (бір тауар ғ а) мамандану дегеніміз - елдегі шаруашылықтың бір, әдетте, экспортқа арналған шикізаттық немесе азық-түлік тауарын өндіруге бір жақты мамандануы.
Бір дақыл өсіретін елдер: Эфиопия (кофе), Сенегал (жер жаңғағы), Кот-Дивуар, Гана (какао). Отарлау кезінде теміржол мен теңіз көлігі дамыды (шикізатты тасу үшін). Соңғы кезде автомобиль, әуе, к ұ быр көлігі дамып келеді.
Африканың еңбек ресурсында жастардың үлесі жоғары, бірақ олардың кәсіби дайындығы өте төмен деңгейде. Аймақ экономикасы аграрлық сипатта болғандықтан еңбекке жарамды халықтын 2/3 ауыл шаруашылығы саласында жұмыс істеуге мәжбүр. 1990 ж бері Африка жерінде жиі қайталанып жатқан әскери қақтығыстар мен ұлт араздығы нәтижесінде орталық және шығыс Африка жерінен еріксіз қоныс аударған бес млн. астам адам босқындық күй кешуде. Ауыл шаруашылығы ұлттық табыстың 40% жуығын береді. Африка елдерінің экспортындағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің үлесі 70% жетеді. Өсімдік шаруашылығы жетекші сала болып есептеледі. Плантацияларда какао, кофе, жер жаңғақ, майлы пальма, шай, банан, мақта өсіріледі. Мал шаруашылығы біршама жақсы дамыған. Мұнда дүниежүзіндегі ірі қараның 14 %, түйенің 73 % шоғырланған.
Қазіргі заманғы көлік желісін құру және оны ұтымды орналастыру – Африка дамушы елдерінің алдындағы аса маңызды міндеттерінің бірі. Ішкі жүк тасымалы негізінен темір жол арқылы жүзеге асырылады. «Танзам» теміз жолы салынған, қазіргі кезеңде сахаралық темір жол салу туралы жоба жасалуда. Теңіз көлігі көбінесе сыртқы жүк айналымын жүзеге асырады. Ол түгелге жуық шетел кемелерінің көмегімен атқарылады. Теңіз жүк айналымының көрсеткіші бойынша Либерия дүниежүзінде бірінші орынды иеленеді. Ең ірі порттары: Александрия, Касабланка, Дакар, Дар - эс - Салам, Момбаса жатады. Әуе көлігі жолаушылар тасымалында маңызды орын алады. Әуе компанияларының басым көпшілігі шетелдік қаржыгерлер қолында. Алжир, Ливия, Нигерияда құбыр бөлігі едәуір дамыған.
Африка елдеріндегі сыртқы сауда айналымының ¾ европаның жоғары дамыған елдеріне және АҚШ пен Жапонияның үлесіне тиеді. Мемлекет аралық байланыстарды кеңейтуде Африкалық бірлік ұйымы ерекше орын алады. Африка елдерінің экономикасы сыртқа шығаруға арналған шикізаттық және ауыл шаруашылығы өнімдеріне негізделеді. Елдер сыртқы мұнай, темір, уран, марганец, фосфорид, мыс, мақта, кофе, зәйтүн майын шығарады. Африка елдері тарихи кезеңдерден бері және қазіргі экономикалық географиялық жағдайларына сәйкес бірнеше аймақтарға бөлінеді: Солтүстік Африка, Батыс Африка, Орталық Африка, Шығыс Африка, Оңтүстік Африка елдері.
Оңтүстік Африка Республикасының территориясы -1221мың км2 халкы-43,4 млн адам Астанасы-Претория. Мемлекеттік тілдері африканс және ағылшын.
Оңтүстік Африка Республикасы көшпелі капитализм типіне жататын Африкадағы жалғыз жоғары дамыған мемлекет.
Континенттің Оңтүстігінде ежелгіде койсан семьясына жататын бушнендер мен готтентоттар қоныстанған. Ал 17 ( он жетінші) ғасырда бұл территорияға негроидты нәсілдер – зулу, косо, суто, тована тайпалары қоныстанды. 18-19 ғасырда бұл жерді Англия басып алды.
1961 жылы Оңтүстік Африка союзға британдық ұлттар достығынан шығып, Оңтүстік Африка Республикасы болып құрылды. Бұрынғы бантустандардың орнына 70-80 жылдары қара халықтың 13 % -ін құрады және осы жолдары жаңа 9 – провинция құрылды. Батыс, Шығыс және Солтүск Кейпенд, Оренжевая тәуелсіз мемлекеті, наталь Батыс Солтүстік және Шығыс трансваль және Орталық провинция ( Претория Витватерсранд)
VI.Сабақты пысықтау және қорытындылау
(тест–нұсқау1;тест–нұсқау2)
Сұрақ-жауап үлестірмелі тарқатпа материалдары арқылы қорытындылау:
VII.Үйге тапсырма беру (5 мин):
Өзіндік дайындалуға арналған сұрақтар:
1. Территориясы, шекарасы, жағдайы.
2. Табиғи жағдайы
3. Халқы
4. Өнеркәсібі
артқа
1 - тапсырма: Африканың солтүстік шеткі нүктесін көрсету. (Альмади мүйісі) Африканың оңтүстік шеткі нүктесін көрсету. (Игольный мүйісі) Африканың батыс шеткі нүктесін көрсету. (Рас Хафун мүйісі) Африканың шығыс шеткі нүктесін көрсету. (Бен Сека мүйісі) Африканы қандай сулар шаяды? Ең биік тау жүйесін көрсет? Ең ежелгі мемлекеттерді анықта... 2 - тапсырма Африка материгінің зерттелу тарихы бойынша кестені толтыру. Тест сұрақтары: 1. Дүние жүзінде ең ыстық материк... А) Еуразия Ә) Оңтүстік Америка В) Аустралия С) Африка Д) Солтүстік Америка 2. Африкада Жер шарында ең үлкен тропиктік континенттік шөл: А) Намиб Ә) Сахара В) Қызылқұм С) Қалахари Д) Мадагаскар
3. Ұзындығы 6671км созылған Жер шарындағы ең ұзын өзен: А) Нигер Ә) Замбези В) Конго(Заир) С) Нил Д) Эйр 4. Мадагаскар аралының символы болып табылады: А) Лемур мен саяхатшылар ағашы Ә) Керік В) Майлы пальма С) Қабылан Д) Вельвичия 5. Ең бойшаң адамдары – тутси мен химилер: А) 150160см Ә) 160 - 170см В) 170 - 180см С) 180 - 200см Д) 200 - 210см
6. Даму дәрежесі ең жоғары мемлекет: А) Либия Ә) ОАР В) Эфиопия С) Египет Д) Судан 7. Египеттің астанасы: А) Александрия Ә) Триполи В) Алжир С) Рабат Д) Каир 8. Африканың оңтүстік шеткі нүктесі: А) Игольный мүйісі Ә) Бен - Секка В) Рас - Хафун С) Альмади Д) Пиай 9. Шығыс Африкадағы жанартау, биіктігі 5895 м: А) Атлас Ә) Килиманджаро В) Анды С) Гималай Д) Тянь-Шань
Үй тапсырмасын орындауға ұсынылатын әдебиеттер:
Негізгі:
В.П.Максаковский, Ш.М.Надыров. Экономикалық және әлеуметтік әлем географиясы. Алматы: «Просвещение-Казахстана» 2004г.
Қосымша:
1. География 10, жаратылыстану-математикалық бағыты, Алматы «Мектеп» 2010 ж. 78-85 б .
2. Полулях Л.Н. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы 2-ші бөлім. Тәуелсіз мемлекеттер достсатығының елдері 10 сынып / Қазақ тіліне аударған М. Б. Жакиянова – Алматы: « 8 & 8», 2010 жыл .
3. Оқушының жеке жұмыс істеуіне арналған тапсырмалары бар дәптер 8-тақырып. 3 -4 б .
