Оқушыларға арналған қозғалмалы ойындар сабақтан тыс уақытта.

Павлодар облысы білім беру басқармасының аймақтық оқу-тәжірибелік дене тәрбиесі орталығы

Оқушыларға арналған қозғалмалы ойындар сабақтан тыс уақытта

Құрастырған:

Дене шынықтыру пәні мұғалімі

А.Т.Бегалинов

2016 ж.

Жоспар

1. Кіріспе

2. Қозғалмалы ойындар. Оларды ұйымдастыру  және өткізу әдістемесі.

3. Қозғалмалы ойындардың міндеттері.

4. Қозғалмалы ойындарды ұйымдастыру және өткізу.

5. Қозғалмалы ойын түрлері.

Сабақтан тыс уақыттағы қозғалмалы ойындар

Кіріспе

ХХІ ғасырда әлемдік өркениет жаңа даму сатысына көтерілді. Қазақстан Республикасының қазіргі білім жүйесінің стратегиялық мақсаты жоғары білімді бәсекелестік қабілеті мол шығармашыл және денсаулығы мықты тұлға қалыптастыру үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады. Мектептерде балалар белгілі білім мен білік алып қана қоймай, алған үлгі-өнегені өмір бойы пайдалана білуі тиіс.

      Ойын ерте заманнан бері адам өмірінің ажырамас бөлігі болып келеді, оны өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу және дене тұлғасын дамыту мақсатында қолданды.Ойын – балалар мен ересектердің қатысты өзіндік іс-әрекеті. Ол адамдардың демалыстағы, көңіл көтерудегі, танымындағы, рухани және дене күштерін дамытудағы қажеттіліктерін қанағаттандырады.

      Қозғалмалы ойындар қозғалыс орны айқын сезілетін ойындық іс-әрекеттердің көрінуіне қатысты. Қозғалмалы ойындар үшін өзіндік сюжетпен мотивацияланған (түрткі болған) белсенді шығармашылық қозғалыс әрекеттері сипатты. Бұл әрекеттер қойылған мақсатқа қол жеткізу жолында әртүрлі қиындықтарды жоюға бағытталған ережелермен (жалпы қолданылған, жетекші немесе ойнаушылар орнатқан) бөлшекті шектелуі мүмкін.

      Педагогикалық практикада ұжымдық және индивидуалды қозғалмалы ойындар, сонымен бірге спорттық әрекеттерге жетекші ойындар қолданылады.

    Ұжымдық қозғалмалы ойындар – бір уақытта қатысушылардың үлкен емес тобы секілді, тұтас сынып немесе спорттық секциялар, ал кейбір жағдайда ойыншылардың айтарлықтай көп саны қатыса алатын ойындар.

      Индивидуальды (жеке) қозғалмалы ойындарды әдетте кіші балалар құрады және ұйымдастырады. Мұндай ойындарда әркім өзінің жоспарын белгілеп, өіне қызықты шарттарды орнатады, ал кейде қалағандарынша өзгертеді. Жеке қалаулар бойынша ойластырылған іс-әрекеттерді іске асыру жолдары таңдалынады.

      Қозғалмалы ойындар мазмұны оның сюжеті (тақырыбы, идеясы), ережесі және қозғалыс әрекеттері қарайды. Мазмұны ұрпақтан ұрпаққа берілетін адамзат тәжірибесінен келіп шығады.

      Ойын сюжеті ойыншылар әрекет мақсатын, ойын конфликтісінің (соқтығысының) даму сипатын анықтайды. Ол қоршаған орта ақиқтынан алынып, оның әрекеттерін көрсетеді немесе ойыншылардың әртүрлі өзара әрекеттестік кезіндегі қарсы күрес сызбасы түріндегі дене тәрбиесі міндеттерінен арнайы құрылады. Ойын сюжеті ойыншылардың тұтас әрекеттеріне жан беріп қана қоймайды, тактика элементтері мен техникасының жеке тәсілдеріне мақсатты бағыттылық беріп, ойынды тартымды етеді.

      Ереже – ойынға қатысушылар үшін міндетті талаптар. Олар ойыншылардың орналасуын негіздейді, ойыншылардың  міндеттерін, құқықтарын, тәртіптер сипатын нақтылайды. Осыған қоса ойын ережесі аумағында ойыншылардың шығармашылық белсенділігі мен иницативаларының көрінуіне шектеу жасамайды.

      Қозғалмалы ойындардағы қозғалыс әрекеттері алуан түрлі. Олар болуы мүмкін, мысалы, еліктеуші, бейнелі – шығармашылық, ритмикалық (ырғақты); ептілік, шапшаңдық, күш және т.б. дене сапаларының көрінуін талап ететін қозғалыстық тапсырмалар түрінде орындалуы мүмкін. Ойындарда бағыттың аяқ асты өзгеруі және қозғалыс кідірісі бар қысқа жігірулер; қашықтыққа және нысанаға әртүрлі лақтырулар; кедергіні секіріспен, күш қолданумен жеңіл шығу; арнайы дене даярлықтары үрдісінде меңгерілген алуан түрлі қозғалыстардың қолданылу білігін талап ететін әрекеттер кездеседі. Осы барлық әрекеттер әртүрлі комбинациялар мен үйлесімдер орындалады.

 Жаттығулар кей балаларға шиеленістен бой жазуға көмектессе, басқасына ой-назарын жинақтауға, қозғыштықтан бой жазуға көмектеседі. Бұндай бой жазулар арнайы дайындалған ойын- тәсілдері арқылы жасалады. әрқайсысына бейнелі атау беріледі, бұл балаларды қызықтырады. Олар жай ғана сергіту жаттығуларын жүргізушіге қарап жасап қана қоймайды, сол берілген бейнелерге бейімделеді. Көп балалар бұл жаттығуларды дұрыс қабылдап сергиді. Бұны баланың сырт келбетінен аңғарамыз: бет-әлпетінің салмақтылығы, түзу ритмді тыныс алу, икемі сылбыр қолдар.

Қозғалмалы ойындар. Оларды ұйымдастыру  және өткізу әдістемесі

      Педагогикалық практикада, әлеуметтік өмірде және тұрмыста қозғалмалы ойындарды ұйымдастырудың екі негізгі формасы бар: белгіленген және белгіленбеген.

      Қозғалмалы ойындар өткізудің белгіленген формасы мұғалімнің жетекші рөлін, қатысушылардың өзгеріссіз құрамы бар сабақтардың реттілігін, ойын материалының регламентацияланған (белгілі бір ережеге бағындырылған) мазмұны мен көлемі және берілген ойын енетін оқу-тәрбие үрдісінің әдістемесі, мазмұны және ұйымдастырылуы бар оның өзара байланысы.

      Белгіленбеген формаға қозғалмалы ойындар балалардың ішінен ұйымдастырушылардың, көшбасшылардың үлкен рөлін бөліп көрсетеді, олар ереже бойынша эпизодтық түрде ұйымдастырылады, қатысушылар құрамы өзгереді, ал ойындар ойын материалдарының көлемі және мазмұны бойынша түрленеді.

Оқушылардың қозғалыс тәртібіндегі қозғалмалы ойындарға жіберілетін уақыт оқушылар оқитын сынып, жас деңгейлеріне, оқытудың жылдық күн тәртібіне және басқада әрекеттермен демелудың түрлеріне тәуелді.

Жоғарыда көрсетілгендей қозғалмалы ойындарды өткізудің бекітілген формасында келесі міндеттерді шешуі тиіс жетекші басты орынға ие, олар: 1) сауықтандыру; 2) білім беру; 3) тәрбиелік.

Қозғалмалы ойындардың сауықтандыру міндеттері:

      Ойыншылардың дене даярлықтарын және жас ерекшеліктерін ескерілген сабақты дұрыс ұйымдастыру кезіндегі қозғалмалы ойындар бой өсуіне, сүйек-байланыс аппараттарының бекітілуіне және дамуына, балалар мен жасөспірімдердің дұрыс тұлғасының қалыптасуына, сонымен бірге ағзаның қызметін жоғарлатады.

      Ойындары бар сабақтар кезінде дене жүктемелері оңтайлы болуын қадағалау қажет. Ойындары бар жүйелі өткізілетін сабақтар кезінде интенсивті жүктемелерге ағзаның үнемі оларға үйрене беруі үшін жол беруге болады. Бұл өмірмен еңбекте үлкен маңызға ие. Алайда қатысушыларды қатты шаршап-шалдығуға апаруға болмайды.

      Белсенді, энергетикалық, көп қайталама қозғалыс әрекеттері бар, бірақта ұзақ бір жақты күш қуаттылықпен (әсіресе статистикалық) байланысты емес ойындар балалар мен жасөспірімдер ағзасына оң әсер етеді. Міне, сондықтан да ойындарда шамадан тыс бұлшықет қуаттылығы және тыныс алудың созылмалы кідірістері болмауы қажет.

      Сауықтандыру қатынасында қозғалмалы ойындарды таза ауада жыл бойы өткізу айрықша құнды: айналысушылар шыныққан бола түспек, ағзаға келіп түсетін оттегі көлемі көбейеді.

      Қозғалмалы ойындар – ұзақ ақыл-ой іс-әрекетінен кейінгі жақсы белсенді демалыс, сондықтан олар мектеп қоңырауларында, ұзартылған күн топтарындағысабақтар аяқталған кезде немесе мектептен келгеннен кейін үйде өте қолайлы.

      Қозғалмалы ойындар сауықтандыру әсерін беретін ойын үрдісіндегі балаларда туатын функционалды және эмоционалды көтерілу аурушаң балалардың денсаулығын қалыпқа келтірудегі арнайы емдік мақсаттарға да қолданылады.

Қозғалмалы ойындардың міндеттері:

     Ойын жеке тұлға қалыптасуына үлкен ықпал етеді: бұл талдау, салыстыру, жалпылау және қорытындылар шығару іскерлігі көрінетін және дамытылатын саналы іс-әрекет. Ойындармен айналысу күнделікті практикалық іс-әрекеттегі маңызға ие әрекет ету қабілеттерін дамытуға әсер етеді.

      Қозғалмалы ойындар қозғалыс әрекеттері және ережесі ойыншыларда нақты өмірдегі мінез-құлық туралы сенімді ұғымдарды қалыптастырады, олардың саналарында қоғамдағы адамдар арасындағы қарым-қатынастар ұғымын бекітеді.

      Гимнастика, жеңіл атлетика, спорттық ойындар, шаңғы даярлығы, жүзу және т.б. спорт түрлері сабақтары кезінде оқытылатын қозғалыс әрекеттері сияқты қозғалыс сипаты мен құрылымы бойынша ойындар білім беру мәніне ие.

Қозғалмалы ойындардың тәрбиелік міндеттері:

      Көп жағдайда қозғалмалы ойындар төмендегі дене қасиеттерін тәрбиелеуге жағдай жасайды, олар: шапшандық, ептілік, күш, шыдамдылық, икемділік (иілгіштік) және бұдан да маңыздысы, бұл дене қасиеттері комплексте (жинақта) дамытылады. Қозғалмалы ойындардың көпшілігі қатысушылардың шапшандылықты талап етеді. Бұл дыбыстың, көру, тактильді белгілерге шұғыл жауап беру қажеттілігіне құрылған; шұғыл тоқтау, кідіру және қозғалысты жандандыруы бар ойындар, қысқа уақыт ішінде үлкен емес ара-қашықтықты жеңіп шығуға бар ойындар.

      Ойындағы үнемі өзгеруші күш-жай, қатысушылардың бір қозғалыстан екіншісіне жылдам ауысуы ептілікті дамытуға әсер етеді.Күш пен энергияның көп жоғалуына алып келетін үнемі қозғалыстың белсенділігі және қуаты қозғалыстардың көп қайталануы бар ойындар шыдамдылықты дамытуға әсер етеді.

      Қозғалыс бағыттары жиі ауысумен байланысты ойындарда иілгіштікті жетілдіру жүзеге асады.

      Тартымды ойын сюжеті қатысушылар бойында жағымды эмоцияны тудырады және қажетті ерік сапалары мен дене қабілеттерін қоса отырып кез-келген тәсілдерді көп қырлы зор белсенділікпен жеңіп отыруға шақырады. Ойынға деген қызығушылықты тудырып отыру үшін ойын мақсатына қол жеткізудегі жол үлкен мәнге ие – ойынмен қанағаттану үшін, нақты нәтижелерге қол жеткізу үшін жеңіп шығуы тиіс кедергілер қиындықтарының деңгейі мен сипаты.

      Ұжымдық қозғалмалы ойындардың сипаты мақсатқа қол жеткізу үшін ерлік пен бірбеткейлікті, шешімділікті көрінуін талап ететін ойыншылар іс-әрекеттерін белсендіре алады. Алайда ойын шиеленісуі ойыншыларды бөліп-жармауға тиіс екендігін ескерген жөн. Ұжымдық қозғалмалы ойындарда әрбір қатысушы жалпы мақсатқа қол жеткізуге және кедергілерді жеңуге бағытталған жалпы, достық күш салу артықшылықтарына көрнекі көп жеткізеді. Ұжымдық қозғалмалы ойында қабылданған іс-әрекеттерді ережелер мен ерікті түрде қабылданған шектеу ойын ойнаушыларды тәртіпке де салады.

Ойыншыларды ойын әрекеттерін бірлесе орындау кезінде өзара құрметтеуге, өз істері үшін жауапкершілікке үйрету үшін ұжымдағы ойын рөлдерін жетекші дұрыс бөлуі тиіс.

      Қозғалмалы ойын ұжымдық сипатқа ие. Құрдастар пікірі, белгілі болғандай, әрбір ойыншы мінез-құлқына үлкен әсер етеді. Қозғалмалы ойын қатысушысының белгілі бір рөльді орындау сапасына тәуелді жолдастарының мақтауына немесе, керісінше, қанағаттанбауына ие болады; осылайша балалар ұжымдағы ойынға ойыншылар алдында шұғыл шешім жасауды талап ететін, әртүрлі міндеттерді шешу пайда болатын бір ойыншының басқасына, бір команданың – екіншісіне қарама-қарсы әрекет ету тән. Бұл үшін өте қысқа мерзім ішінде қоршаған орта жағдайын бағалап, дұрыс әрекетті таңдап алып және оны орындау қажет. Осылайша қозғалмалы ойындар өзіндік тануға жол ашады.

Осыған қоса, ойыны бар сабақтар координацияланған, үнемді және келісімді қозғалыстарды шығарады; ойыншылар жұмыстың қажетті темпі мен ритіміне тез кіру іскерлігін меңгереді, өмірде өте маңызды қажетті күш салу мен тұрақтылық көрсете отырып әртүрлі қозғалыс тапсырмаларын тез әрі епті орындайды.Сауықтыру, тәрбиелік және білім беру міндеттерін комплесте шешу қажет, тек осы жағдайда ғана әрбір қозғалмалы ойын балалар мен жасөспірімдердін жан-жақты дене тәрбиесінің тиімді құралы болмақ. 

 Қозғалмалы ойындарды ұйымдастыру және өткізу.

Ойынды өткізуге даярлау.

      Ойынды өткізуге даярлау егер ойын алғаш рет ұсынылса және оның барысында қалыптасуы мүмкін барлық жағдаяттарда педогог алдын-ала көре алмайтын кезде өте маңызды.

      Ойынды таңдау ең алдымен сабақтың жалпы міндеттеріне тәуелді, оларды құру кезінде негізгі критерийлер оқушылардың жас ерекшеліктері, олар дамуы, дене даярлықтары, қатысушылардың саны болып табылады.

      Ойынды таңдау кезіңде сабақ формасын (сабақ, қоңырау, мереке,қыдыру) ескеру қажет. Сабақ пен қоңырау уақыт бойынша шектелген; сабаққа қарағанда қоңыраудағы ойын мазмұны мен міндеттері өзгеше; мереке кезінде негізінен әртүлі жастағы және әртүрлі дене даярлығы бар балалардың бәрі қатыса алатын көпшілік ойындар мен аттракциондар қолданылады.

      Ойынды таңдау оның өткізілу орнына  тікелей тәуелді. Үлкен емес, тар залда немесе алаңда сызықтық сапқа тұруы бар ойындар, кезектесіп қатысатын ойындар өткізіледі. Үлкен спорт залдарда немесе алаңдарда бытырап жүгіруі, спорттық ойындар элементі, үлкен және кіші доптарды лақтыруы бар ойындар өткізген жақсы. Қыдыру және экскурсия кезінде жер қолданылатын ойындар ойналады. Алаңда қыс болғанда шаңғыдағы, конькидегі, шанадағы ойындар өткізіледі.

      Ойынды көшеде ұйымдастыру кезінде ауа-райы жағдайын ескерген жөн (әсіресе қыс күндері). Егер ауа температурасы төмен болса, қатысушылардың белсенді қозғалысы бар ойындар таңдалады. Өз кезегін күтіп, ұзақ тұратын ойындарды қолдануға болмайды. Қатысушылардың ойын тапсырмасын кезектесіп орындайтын аз қозғалмалы ойындар ыстық ауа-райы кезінде өте қолайлы. Көмекші құрал мен инвентардың болуы ойынның таңдалынуы әсер етеді. Сәйкес инвентардың болмауы немесе оны сәтсіз ауыстыру кезінде ойын құрылмауы да мүмкін.

Ойынға арналған алаңды даярлау:

      Жергілікте ойналатын ойындарды өткізу кезінде жетекші онымен алдын-ала танысып, ойынға қажетті шартты шекараны белгілеп өтуі тиіс. Ойынға арналған орынды жетекші оқушылармен бірге отырып, даярлайды. Алаңды белгілеп өту көп уақытты талап ететін жағдайда бұл ойын басталмастан бұрын жасалынады. Қарапайым белгілеуді ойын шартын түсіндірумен бір уақытта немесе ойын басталғанға дейін жасауға болады, ал әңгіме белгіленген шекараны көрсетумен толықтырылады. Егер ойын жиі өткізілсе, үнемі қолданылатын белгілеу жасауға болады.

Қозғалмалы ойынға арналған инвентарь даярлау:

      Қозғалмалы ойын сәйкес инвентармен қамтамасыз етілуі тиіс. Бұл жалаушалар, түрлі-түсті бояулар, әртүрлі көлемдегі доптар, ағаштар, сақиналар, секіргіштер және т.с.с. Инвентарь жарқын түсті, ойынды байқаулы болуы керек,  бұл әсіресе бастауыш сынып оқушылары үшін маңызды, ал көлемі мен салмағы – ойыншылардың әлі келетіндей болуы тиіс. Инвентар саны алдын-ала қарастырылады.

Ойынды алдын-ала талдау:

      Ойынды өткізбес бұрын жетекші ойын үрдісін ойлап табуы және ойын барысында туатын барлық мүмкін жағдаяттарды қарастыруы тиіс. Әсіресе қаламаған құбылыстардың алдын-ала, қарастыру қажет.

      Ойыншылардың берілген ұжымын жақсы білетін жетекші ойыншылар ролін алдын-ала белгілеп, ойынға әлсіз және пассивті ойыншыларды қалай тарту керектігін қарастыруы керек.

      Кейбір ойындарды өткізу үшін ол алдын-ала өзіне көмекшілерді таңдап алады, олардың қызметтерін анықтайды, қажет болған жағдайда оларға даярлануға мүмкіндік береді. Көмекшілер бірінші болып ойын ережесі мен оның өткізу орнымен танысады.

ОЙЫНҒА ЖЕТЕКШІЛІК ЕТУ.

      Сонымен, ойынды өткізу кезінде жетекшіге келесі аспектілерді ойлап тауып, есепке алу ұсынылады:

• Балаларойнайтынойынережесі және талаптармен танысу. Ол басталмас бұрынбарлыққажеттіматериалдар мен құрал-жабдықтардыдаярлау;

• Балалардың даму деңгейін, олардың талаптарын, қолдарынан келерлері мен келместерін ескеру. Балалардың бойы, күші, өмірлік тәжірибесіне сәйкес берілген жастық топтың қол жетерлік ойындарды ғана ұсыну. Өздерікүрделіболатынқатысушылардыойыннансәттішығарабілу;

• Ойыншылар бойында жоғары энтузиазм қаттықозуболуынақамту;

• Қарапайым ойыншы ретінде ойынға қатысуға даяр болу, үлкендержасауғаболмайтынережелергебағыну;

• Компенетті емес және координацияланбаған балаларға көмектесу, олардың машықты деңгейлерін есепке ала отырып жаттығу орындауға мүмкіндік беру немесе орындауға тапсырма беру. Белгілі бір кемшілігі бар бала сот – хронометрист, ұпайлар есепшісі немесе өзі қатыса алмайтын ойында бас сот болғаннан қанағаттану сезімін алады. Кейбір балалардың қателеріне көңіл бөлмеу қажет немесе ойынды тоқтатпастан оларды байқап түзету. Егер бала ереженібұзсанемесеойындықателесебасқалардыңалдындаоғанұрсып-зекімеу;

• Әрбір ойын ережесін уақытында түсіндіру және балаларға белсенді ойын басталмас бұрын бір немесе бірнеше рет машықтануға рұқсат беру. Егер балаларжетекшіұсынғанбірінші ойынды қабыл алмаса, қорда алдын-ала даярланған альтернативті ойындардың бір қатары жәнеқажеттіқұралдарғаие болу;

• Балалардың жастары мен мүмкіндіктерінесәйкесойындарарасындадемалысуақытын беру;

• Күрделенумүмкіндіктерінесепке ала отырып ойынды таңдау: қарапайымнан бастап, машықтандыра отырып, балалардың ептілігін жақсарту шарасы бойынша үнемі күрделендіру.

ОЙЫНШЫЛАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ ЖӘНЕ ОЙЫНДЫ ТҮСІНДІРУ КЕЗІНДЕГІ ЖЕТЕКШІ ОРНЫ.

      Ойынды түсіндіруді бастамас бұрын қатысушыларды жетекші көзбен жақсы көріп, оның әңгімесін ести алатындай орналастыру қажет. Ең дұрысы ойыншыларды ойынды бастайтын бастапқы қалыпқа қойған дұрыс.

        Егер ойын шеңберде өткізілсе, онда түсіндіру сол шеңберлік құрылымда жүзеге асады. Жетекші орталықтан емес, ойыншылар қатарынан орын алады, немесе ойнаушылардың соңы көп болса, олардан аз ғана алда орналасады. Ойнаушылардың жартысы жетекшінің желке тұсында қалып қоятындықтан шеңбердің ортасына орналаспау қажет. Егер ойыншылар екі командаға бөлініп, бір-біріне қарама-қарсы үлкен ара қашықтықта орналасса, түсіндіру үшін командаларды жақындатып, одан кейін өз шекараларына апартқызу керек. Бұл жағдайда жетекші ойынды түсіндіру кезінде алаң ортасындағы ойнаушылардың арасында тұруы қажет, мұнда біресе бірінші командаға, біресе басқасына көңіл аудара алады. Егер ойын бытыраңқы қозғалыспен басталса, ойыншыларды сапқа құруға болады, немесе жетекшіні барлығы көріп, ести алатындай өз жанына топтастыруға болады. Ойын мазмұндамасын көрсетумен толықтырып отыру қажеттігін есте ұстаған жөн. Көрнекілік ойынды жақсы түсінуге көмектеседі және осыдан кейін қатысушыларда сұрақта болмайды. Ойынды түсіндіру кезінде балаларды күнге қарсы (олар жетекшіні нашар көретін болады) немесе терезеге қарсы (олар терезеге қарап, көңілдерін бөледі) қоюға болмайды.

ОЙЫНДЫ ТҮСІНДІРУ.

      Ойынның дұрыс түсіндірілуі белгілі бір мөлшерде оның жетістігіне әсер етеді. Жоғарыда айтылғандай, ойынды бастамастан бұрын жетекші оның мазмұнын анық түсініп, алдын-ала талдап алу керек, тек осыдан кейін ғана оны түсіндіруге кірісуге болады.

     Әңгіме қысқа болуы тиіс: созылған түсіндіру ойынды қабылдауға кедергі келтіреді. Бастауыш сыныптардағы ойындардың ерекшелігі оларды ертегі, тартымды формада түсіндіруге болатындығында. Әңгіме логикалық, бірізді болуы тиіс. Кез-келген ойынды шамамен мына сызбада түсіндіруге болады:

• Ойын атауы (ойынның қандай мақсатта өткізілетіндігін айтуға болады);

• Ойнаушылардың рөлі және олардың алаңда орналасуы.

• Ойынмазмұны;

• Ойын мақсаты;

• Ойын ережесі.

       Ойынды түсіндіру ойыншылардың сұрақтарына жауап берумен аяқталады. Барлығына назар бөле тұрып, қатты дауыспен жауап етілуі тиіс. Ойын барысы туралы әңгімелей отырып жетекші, талассыз, ережелерді де атап өтеді, алайда әңгіме соңында балалар есінде жақсы сақтау үшін оларды тағы бір атап өту керек.

ЖҮРГІЗУШІЛЕРДІ БӨЛІП КӨРСЕТУ.

      Ойын жетекшісі әрбір бала кезектесіп жүргізуші болатындай етіп орналастыруы керек. Жетекші ойындағы рөлін ескере отырып жүргізушіні белгілейді. Бұл тәсілдің артықшылығы ең сәйкес келетін жүргізушіні тез таңдалуында. Бірақ мұндай тәсілде ойнаушылардың инициативасы басым болады. Балалар бір-бірімен таныс емес, жетекшінің өз уақыты болғанда жүргізуші тағайындалады. Жүргізушіні белгілеуде жетекші қатысушылардың оның жеке ойыншыға айрықша көңіл бөлуінен күмәнданып қалмауы үшін өз таңдауын қысқаша түсіндіріп өтуі тиіс.

      Жеребе, жүргізушіні кезекті таңдау, ойыншылар таңдауы, алдыңғы ойындар нәтижелері бойынша жүргізушіні таңдау тәсілдері бар, ол ойынның бас басталуының жауапты таңдауы талап етілетін ойындарда команда мүшелері немесе команда мүшелері, ал әрбір жеке жағдайда таңдау нәтижелерін анықтайтын және тиын лақтыратын ойыншымен жүзеге асуы мүмкін.

Жүргізушіні таңдаудың жоғарыда аталған тәсілдері қойылған міндеттерге, сабақ шарты, ойын сипаты, ойнаушылар саны мен  олардың көңіл-күйіне тәуелді кезектеседі.

КОМАНДАЛАРҒА БӨЛУ.

       Командаларға бөлу де әртүрлі тәсілдермен жүзеге асады:

       1. Жетекшікүштерібойыншашамаласкомандалардықұруқажететілетін жағдайларда ойнаушылардыөзқарастыруыбойыншакомандаларға бөледі. Мұндай тәсіл жоғары сыныптарды күрделі қозғалмалы және спорттық ойындарды өткізу кезінде жиі қолданылады. Командаларды  құруға ойнаушылар қатыстырылмайды.

      2. Командаларғаойнаушылардыбөлудіңбасқатәсіліоқушылардыбірсапқатұрғызып,бір-екігесаналту, біріншінөмерлілер-біркоманданы, екіншілері-басқасынқұрады. Осы тәсілімен бірнеше команда құруға болады.

  Осылайша жылдам бөлу уақыт бойынша шектелген сабақ үшін де мақсатты бағыттылы, алайда мұндағы бір кемшілік командалар күштері бойынша  шамалас емес.

КОМАНДА КАПИТАНЫН ТАҢДАУ

      Командалар капитандар рөлі өте зор: олар тұтасымен барлық команданың және жеке ойыншылардың тәртіптеріне жауап береді. Капитанға командадағы рөлдерді бөлуге, ережелер мен тәртіптің сақталуын басқаруға құқық беріледі. Ол жетекшінің тікілей көмекшісі болып табылады.

      Капитандарды ойнаушылардың өздері таңдайды немесе оларды жетекші белгілейді. Ойнаушылар капитанды өздері таңдаса ,олар обьективті түрде бірін-бірі бағалауға үйренеді, ал капитан ойнаушылар сенімін саналы қабылдап, өз жауапкершілігін мойындайды. Егер ойнаушылар жеткіліксіз ұйымдастырылған немесе бір-бірін жетік танымаса жетекші капитандарды өзі таңдайды. Кейде тәрбиелік мақсаттарда капитандарды пассивті ойыншылар немесе жеңілқозатын, тұрақсыздар арасынан таңдайды, ал осы арқылы мінез құлықтың қажетті сипаттарын қалыптастырады.

      Әдеттеалдыменкомандалардықұрады, содан кейін ғана капитандарды тағайындайды.

      Үнемі бірқалыпты қалыптасатын командаларда капитандар қайта-қайта тағайындалады.

КӨМЕКШІЛЕРДІ БӨЛІП КӨРСЕТУ.

      Әрбір ойын үшін жетекші ережелердің орындалуын қадағалайтын, ойын нәтижелерін ескеретін, сонымен бірге инвертарларды таратып, орындарына қоятын көмекшілерді таңдайды.

      Оқу жылы бойы көмекшілердің ролінде барлық оқушылардың қатысқаны дұрыс, себебі олар-ойынның болашақ ұйымдастырушылары.

      Көмекшілер саны ойынды ұйымдастырылу және ереже күрделілігіне,ойнаушылардың санымен алаң, ғимарат көлеміне тәуелді. Көмекшінің тағайындалуы туралы жетекші барлық ойнаушыларға хабарлайды.

ОЙНАУШЫЛАРДЫҢ ТӘРТІПТЕРІ МЕН ОЙЫН ҮРДІСІН БАҚЫЛАУ.

      Ойынды басқару жетекші орнатқан сауықтыру, білім беру және тәрбиелік міндеттерді шешу үшін маңызды мәнге ие. Балалардың ойынды меңгеруі және ойнаушылардың мінез-құлықы дұрыс жетекшілікке тікелей тәуелді. Ойын үрдісін шебер басқару мәнін П.Ф.Лесгафт атап өткен болатын. Оның сөзінше, жетекші «келтірілген ережелердің мәні мен маңызын өзі жақсы түсінуі тиіс және өзінің тарапынан өз ойлаулары мен әрекеттерінде кішкентай болса да қате жібермеуі тиіс, сонымен бірге оқушыларға қатысты әрқашанда толығымен обьективті болып қалуы тиіс ... Айналысушылар ойын кезінде өзіндік әрекетке үйренуі үшін ... олардың өзін ойынға бағыттап, қабылданған ережелердің дәл орындалуын қадағалау қажет».

      Ойын ұйымдасқан түрде және өз уақытында, шартты белгі (бұйрық, ысқырық, алақанмен шапалақтау және т.с.с) басталуы тиіс. Ойынды бастай тұрып, жетекші кідіріске жол бермеуі тиіс, себебі бұл қатысушылар қызығушылығын төмендетіп,балалардың ойынға даярлығын азайтады. Команда ішінде әрекет ету жоспарын қатысушылардың талқылауы қажет етілген жағдайда ойынның басталуын тоқталуға болады. Ойын басталғаннан кейін жетекші оның барысын, ойнаушылардың тәртіптерін мұқият қадағалайды, ойынның жалпы барысын тоқтатпастан түзетулер мен ескертулер енгізеді. Егер ойнаушылардың көпшілігі бірдей қате жіберсе, ол ойынды тоқтатып, тактикаға назар бөлгізеді, ойын тәсілдерін қалай дұрыс орындау керектігін нұсқаулық жасайды. Алайда осыған қоса ол балаларға максимум инициатива беріп, бейтарап әрі әділ сот болып қала береді.

      Кіші, әлсіз ойыншылармен жетекші өте мұқият көңіл аударуы керек және зиян келтіретін әрі шаршау сезіміне әкелетін ережелерді орындауды олардан талап етпеу керек, әсіресе ұжымда ойнап үйренбеген балаларға ерекше көңіл болу керек.

      Егер қозғалмалы ойын күрделілігімен ерекшеленсе, жетекші алдымен балаларды негізгі ережелермен таныстыруы керек, осыдан кейін ойын барысы бойынша оларды үнемі толықтырып отыру керек.

      Ойын аяқталғанда берілетін белгіні барлық қатысушылар шаршағанда емес, одан қанағаттану сезімін алғанда берген дұрыс. Ойынды айқаймен, шұғыл бұйрықпен тоқтатуға болмайды, себебі оқушылар үшін ойынның осылай аяқталуы қанағаттанбау, кері реакцияны тудырады.

      Ойынбарысындабалалардыжиі тоқтатуға тура келеді. Жетекші қозғалмалы ойын психологиялық климатын қадағалау қажет, оның үрдісі балаларға жағымды болуы тиіс.

      Жетекшінің балаларды ойынға тарту, қызықтыру іскерлігі өте маңызды. Ойын қызықты болуы үшін  ол болалардың қызығушылықтары мен мүмкіндіктеріне сәйкес келуі тиіс. Ойнаушылардың қалауына, олардың көңіл-күйлеріне назар аударған жөн.

      Жетекшінің ең маңызды міндеттерінің бірі-балалар ұжымына кіре білу, ойын әрекеттері аймағына ену.

ТӨРЕШІЛІК

     Обьективті және бейтарап судьялық-әрбір қозғалмалы ойынның міндетті шарты. Егер қатысушылар оның ережесін қадағаламаса, ойын өзінің педагогикалық құндылығын жоғалтады. Обьективті және дәл судьялық басталуы жарыстыққа тән және әрбір команда ұтысқа қызығушылық танытатын командаларға бөлінген ойындарда ерекше маңызға ие. Обьективті емес судья сенім мен құрметті жоғалтады, оның беделі түседі, онымен есептеспейді.

      Ойын кезінде судья барлық ойнаушыларды көре алатындай және оларға кедергі келтірмейтіндей орналасуы тиіс. Кейбір ойындарда ол алаң бойынша жылжып, ойнаушылардың орналасуын қадағалайды. Ереженің бұзылғандығын хабарлайтын белгілі өз уақытында және оның берілуі тиіс. Судья ойнаушылармен таласқа түспестен ескертуді корректі жасауы тиіс. Ойын қорытындысының дұрыс жасалуы судьяға тәуелді. Қозғалмалы ойындардағы қатаң судьялық балалар бойында адалдық, судья мен ережелерге құрметпен қарауға тәрбиелейді.

      Судьялыққа қатысты ескертулер мен түсіндірулер ойын аяқталған кезде жасалуы тиіс.

ОЙЫН ҮРДІСІНДЕГІ ЖИЕКТЕМЕН МӨЛШЕР.

      Жетекші міндеті-қозғалмалы ойынды дұрыс таңдап, оны бастау ғана емес, сонымен бірге оны саналы есептеп, уақытында аяқтау. Ойындағы жүктеме қатысушылардың жалпы қозғалыстылығын азайту немесе ұлғайтумен есептелінеді. Дене және эмоциональды жүктемені ретке келтіру үшін келесі тәсілдерді қолдануға болады:

1.Ойын элементтерінің қайталану санын және ұзақтылығын азайту.

2.Алаң өлшемдерін ұлғайту немесе кішірейту.

3.Ойын ережелерін қарапайымдандыру немесе күрделендіру.

4.Салмағы және өлшемі үкен немесе кіші инвентарь қолдану.

5.Қысқа үзілістер енгізу.

Қозғалмалы ойын тұтасымен алғанда сабақ жүктемесінің интенсивтілігі және көлеміне аптимальды (оңтайлы) сәйкес келуі тиіс.

ОЙЫННЫҢ АЯҚТАЛУЫ.

      Қозғалмалы ойындарды дұрыс ұйымдастыру оның дұрыс өткізілуін ғана емес, сонымен бірге өз уақытында аяқталуын қарастырады. Ойынның уақытынан бұрын тоқтатылуы немесе шамадан  тыс созылуы орынсыз. Ойын ұзақтығы оның сипатына, сабақ шарттарына және айналысушылар құрамынатәуелді. Қатысушылар саны (олар аз болған, ойын да қысқа), олардың жас мөлшерлері (бастауыш сынып оқушылары ұзақ күш жұмсауы тиіс), ойын мазмұны (үлкен жүктемені талап ететін ойындар қысқа болуы тиіс), жетекші ұсынған өткізілу орны, темпі, оның тәжірибелілігі (аз тәжірибелі жетекші ойындары қысқа болады) сияқты факторлар ойын ұзақтығына әсер етеді.

      Ойынның аяқталу сәті шаршаудың алғашқы белгілері бойынша анықталады, олар: көңілдің алаңғасырлығы, ережелердің бұзылуы, қозғалыстың дәл орындалмауы, қызығушылықтың төмендеуі, қатысушылардың көпшілігіндегі жиі дем алу. Осылар пайда болған жағдайда ойынды тоқтату қажет.

      Жетекші ойын басталмас бұрын оған жіберілетін уақытты хабарлай алады. Оны ескере отырып, қатысушылар өз күштерін бөле бастайды. Орнатылған уақыт аяқталғанға дейінгі 1-3 мин ойнаушыларды ескерту қажет. Егер ойын командалық болса ол басталмас бұрын ойынның қайталану санын қатысушыларға хабарлаған жөн.

      Сабақ формасы да ойын ұзақтығына әсер етеді: дене мәдениеті сабағында өткізілетін ойын уақыты бойынша шектелген. Егер ол сабақтан тыс уақытта өткізілсе, онда ол ұзақ әрі балаларда шыдамдылықты тәрбиелеуге ықпал етеді.

ОЙЫН ҚОРТЫНДЫЛАРЫН ШЫҒАРУ

      Ойын қорытындысын шығару, оның нәтижелерін анықтау, қателер мен дұрыс емес әрекеттерді табу үкен маңызға ие. Ойын нәтижелерін жарияламас бұрын жетекші тыныш жағдай қалыптастырады, егер қажет болса көмекшілерінен мәліметтер мен ұпайлар есебін жинайды да, зор дауыспен нәтижелерді жариялайды. Ешқандай жағдайда да ойыншылардың судьямен таласып және ұрысына жол бермеу қажет. Судья шешімі талқылауға жатқызылмайды. Балаларды өз әрекеттері мен қылықтарын дұрыс бағалауларына үйрету үшін ешкімді бөліп көрсетпестен ойын нәтижелерін қысқа жариялау қажет. Ойынды обьективті талдау ойыншыларды дұрыс өзіндік бағалауға үйретеді. Егер ойын алғаш рет өткізілсе,кейін мұндай қателер жіберілмес үшін толығырақ талдауға болады.

      Ойын нәтижелерін анықтау кезінде шапшандық қана емес, қатысушылар алдын-ала ескертілген бөлімі бір тапсырмалардың орындалу сапасы да ескеріледі. Сонымен бірге жетекші ережелерді білу және олардың қадағалауын, ойында мақсатты бағыттылы және сәйкес әрекет ету әскерлігі, белгілі бір ойын ситуацияларында таныс қозғалыс әрекеттерін қолдануды бағалайды.

      Ойын қорытындыларын шығару жетекшіні өзі үшін педагогикалық құндылыққа ие: балалар мен мұғалім талқымайтын ойын үрдісінде жасалған бақылаулар мен қорытындылар балалар ұжымымен және жеке-жеке әрбір оқушымен жұмыс үшін өте үлкен маңызға ие.

      Жоғарыда айтылған ойын ережелер мен тәсілдерін орындауын тікелей бағалаудан өзге әртүрлі жоспарлы ойындарды өткізу үрдісінде оқушылардың дене дамулары, темперамент және мінез-құлықтар ерекшеліктерін нақтылау үшін жетекші олардың тәртіптеріне келесі бақылауларды жүзеге асыруына болады:

• Баланыңжалпыденедамуынбағалау;

• Жеке денесапалар даму деңгейі;

• Осы қозғалыссапаларынойындаүйлестіруқабілеті;

• Назарын орталықтандыра білу қабілеті (сыртқы тітіркену бар болса);

• Баланыңинциативажәнетабандылықкөрсетуі;

• Шешім таба алмаушылық және қорқақтық көрсетуі;

• Ойындағы қарсыластарына қатынасы;

• Командадағысеріктестерінеқатынасы;

• Өзіжібергенқатежәнеолардықайталамаойынкезіндетүзетебілуі;

• Жалпытәртіптілік, өзінеталапқоябілу;

• Жеңіспен, жеңілуге қатынасы.

ОЙЫНДЫ ТАЛҚЫЛАУ

      Нәтижелерді жариялау кезінде қатысушылармен бірге ойынды талқылау қажет, олардың қателерін шығарып, жағымды сәттерді нұсқау, жеке рөлдерді жақсы орындаған, сонымен бірге ойын ережесін қадағалап, шығармашылық инициатива көрсете білген қатысушыларды атап өту керек.

       Осындай талқылаулар кезінде ережелер жақсы меңгеріліп, ойын бөлшектері нақтыланады, конфликт жойылады. Талқылау жетекшіге ойынның қаншалықты меңгерілгендігін, ойыншыларға не ұнап, бұдан әрі қалай жұмыс істеу керектігін нақтылауға көмектеседі.

       Қорытындыда ойынды өткізу үрдісінің өзі өте күрделі, бұл жұмыс шарттары, балалар сүйектерінің жас ерекшеліктеріне ғана емес, сонымен бірге балалардың ұжымдық ойындарға даярлық деңгейлеріне, олардың көңіл-күйлеріне, ойын жетекшісінің шеберлігіне тәуелді. Ойынды өткізу – әрқашанда болжануға жатпайтын педагогикалық үрдіс.

Қозғалмалы ойын түрлері

«Сантики-Фантики-Лим-по-по»

Барлығы шеңбер бойымен тұрып, бір баланы таңдайды да бөлменің сыртына шығарады. Шеңбердегі балалардың ішінен бір баланы жүргізуші етіп сайлайды, ол шенбердегі балаларға қозғалыстарды көрсетіп тұрады. Барлық ойыншылар жүргізушінің артынан көрсеткен қимылдарды қайталау керек. Қимылдарды қайталаған кезде жүргізушіге қарамай, білтіртпей жасау керек. Шеңбердегі балалар шапалақ ұрып, «САНТИКИ, ФАНТИКИ, ЛИМПОПО» деп айтып ойынды бастайды. Бөлме сыртында тұрған бала ойыншылардың дауыстарын естіп, бөлмеге кіреді де шеңбердің ортасына тұрып, кім жүргізуші екенін табу керек. Егер жүргізушіні тапса, жүргізуші есіктің сыртына шығады. Ойын сол ретімен жалғасып отырады.

«Төрт апат»

Оқушыларға «жер»- төмен қарай, «от»- дегенде жоғары қарай, «су»- дегенде алға қарай, «ауа»- дегенде жанына қарай созуы керектігі түсіндіріледі. Алдымен рет-ретімен орындап, содан-соң шатастырылып айтылады.

«Бумба – юмба тайпасы»

Біз Бумба – юмба тайпасына келдік деп көз алдарыңа елестетіңдер.Олардың дәстүрі бойынша сәлем берейік. Олар дене мүшелерін бір біріне тигізіп амандасады екен. Мен қазір шапалақпен сигнал беріп қалай амандасу керек екенін айтып отырамын «Бастаймыз» мұрынды-мұрынға; құлақты-құлаққа; тізені-тізеге; иықты-иыққа; иекті – иекке; өкшені – өкшеге; маңдайды – маңдайға; арқаны – арқаға; шынтақты – шынтаққа; қолды – қолға. Талдау: ұнады ма бумба – юмба тайпасының дәстүрі бойынша амандасу? Несі ұнады?

«Тап та, ұстай ғой».

Бұл ойынға қатысушыларға бөлмені шарлап жүруге ұсынылады. Бөлменің ішінде жай ғана жүрмей, кез келген заттарды ұстай қалуға тырысу керек. Жүргізушінің тапсырысына байланысты кез келген заттарды тез арада ұстай қалу керек. Мысалы:

• қызыл затты;

• суық затты;

• бұдыр-бұдыр затты;

• жарты кг. салмағы бар затты;

• домалақ затты;

• темір затты;

• көгілдір затты;

• жасыл затты;

• алтын затты;

• 15 санды;

• кітапты. т.б.

«Бағдаршам».

Жасыл, сары, қызыл түсті қағаздар пайдалынылады. Балалар пойыз сияқты бірінің соңынан бірі тұрып жүреді. Оқушылар зейін аударулары керек, мұғалім қай қағазды көрсетеді сол кезде тапсырманы орындау керек. Жасыл түсті көтергенде – қорсылдау керек, бірақ жүру жалғаса береді. Сары түсте – тоқтайды, сол орнында қатып қалады. Қызыл түсті көргенде – орындарындажерді тебіну керек.

«Тасбақалардың жүгірісі»

Бұл жүгірудің еркекшелігі, мәреге ең соңғы келген ойыншы жеңеді. Ойыншылар бөлменің бір жағына қатарлап тұрады, содан соң қарама-қарсы жаққа «жүгіреді». Бір орында тұруға болмайды. Барлығы қимыл-қозғалыста болуы қажет. Қимылдары баяу болады. Ең соңғы мәреге жеткен «тасбақа» жеңіске ие болады. Жүлдегерге сыйлық беріледі.

«Жунглидағы жаңбыр»

Бір-біріңіздің соңынан шеңбер жасап тұрыңыздар. Жунглида жүрміз деп елестетіңіздер. Ауа райы өте тамаша, күн жарқырап, ыстықжәне қапырық болып тұр. Бір уақытта самал жел соқты, (алдыңызда тұрған адамның арқасына жұғысып жеңіл қимылдар жасаңыз).

• Жел көтеріліп желкіді ( арқаны қаттырақ басамыз) .

• Қатты дауыл соқты (қимылдарыңыз күшейіп шеңбер бойында жүргізіледі)

• Ұсақ жаңбыр сіркіреді (серіктесіңіздің арқасын саусағыңызбен басасыз)

• Кенет нөсер жауын құйды (алақандарыңызбен жоғарыдан төмен қимылдар жасаңыздар).

• Бұршақ жауды (арқаны қаттырақ соғамыз).

• Тағы да нөсер жауын жауды.

• Ұсақ жаңбыр сіркіреді.

• Дауыл соқты.

• Жел соқты.

• Жел басылып келеді

• Табиғат тынышталды

• Қайтадан күн шықты.

Ал енді 180 градусқа айналамыз. Ойынды қайтадан бастаймыз.

«Ине мен жіп»

Жүру барысы: бір адам ортаға шығып ине болып, ал қалғандары жіп рөлін иеленеді. Инебөлмеде жүгіріп жүріп, дөңгеленіп тұрған жіп рөліндегілерді бір-бірлеп іліп алады. Иненің көзіжұмулы болады. Ілінгендер ине артынан қалмай жүгіреді, жіпті ине өзі таңдайды. Ине рөлінтұйық, ұялшақ бала ойнаған жөн. Осылайша рөлдерді ауыстырып отырады.

«Арқан тарту»

Ойынның ережесі: Арқан тарту. Алаң ортасына көлденең сызық сызылады. Ойынға екі ұшы тұзақтап байланған ұзын жіп немесе арқан керек. Ойынға қатысушылар өз топтарымен бірге екі жақтан арқанды белге салып өз жағына қарай тартады. Ортадағы көлденең сызықтан қай топ бұрын сүйреп өткізсе, солар жеңіске жетеді.

«Көрсет».

Жүргізуші: Екі қатардың балалары қарама-қарсы тұрғызылады.Бірінші топтағыларқолыңызды иығыңызға апарып, сұқ саусағыңызды жоғары көтеріңіз. Белгіні естіген соң, қолыңызды алға созып қарсы топтағы біреуді көрсетіңіз. «Рахмет» деген сөзден кейін ғана, қолыңызды алғашқы қалпына келтіресіз ( 4 рет қайталанады). Бір адамды көрсеткен қолдар саны көп болса, сол топ мадақталады.

«Жұдырық, саусақ, алақан»

Жүргізуші: Әр қатар шеңбер жасап тұрады. 3 – ке дейін санағанда жұдырық, бас бармақ және алақанын көрсету керек. «Рахмет» деген сөзден кейін ғана, қолын түсіруге болады ( 4 рет қайталанады). Көбінесе сәйкес келген қатар мадақталады.

«Өрмек» ойыны.

Жүргізуші түрлі түсті жіптің ұшын өзінің алақанына орайды.

Сендер менің не істегінімді көрдіңдер ме? Мен өрмекте келесі кім болатындығын таңдаймын, оған мынадай сөздерді айтып : «Сен маған ұнайсың, себебі ...» (мүмкін таңертең сыпайы есік ашқан шығар немесе кеше математика бойынша қиын есепті шығаруға көмектестін) жіптің шумағын беремін. Өзіңе айтылған сөзді тыңдап, ойыншы алақанына орап, осындай сөздерді айтып ойынға қатысушы басқа бір балаға айтады «Сен маған ұнайсың, себебі...». Жіптің шумағын бергенде сізге қандай сөз айтылды соны есте сақтауға тырысыңдар.

Жіптің шумағын соңында кім алса, сол оны кері бағытта қайта шеше бастайды. Мұның өзінде сіздердің әрқайсыларың өздеріңе айтылған сөзді, сол сөзді айтқан кісіге қайталап айтуларың қажет.

Тартыс — ұлттық ойын

Ойыншылар тепе - тең екі топқа бөлінеді, екі - екіден жұптасып тұрысады. Ортаға екі жұп шығады. Бірі екіншісін арқалап алады. Белгі бойынша олар бір - біріне жақындаса бастайды. Мақсаттары бірін - бірі аударып кету. Тартыс басталады. Егер арқадағы ойыншының бір жері жерге тиіп кетсе, жеңілген болып есептеледі. Ойынға келесі екі жұп шығады. Олар да осылай тартысады. Ойын жалғаса береді. Қай топ көп аударса, сол топ жеңген болып есептеледі. Артынан ойыншылар бір - бірімен орын ауыстырады.

Асық ойыны «Тас қала»

Ойынға қатынасушыларға шек қойылмайды. Олар тегіс жерді таңдап алып шеңбер сызады да, дәл ортасына асықтарды бірінің үстіне бірін пирамида етіп жияды. Сонан соң асық тігілген жерден ойынға қатынасушылардың жас ерекшелігіне орай көн белгіленеді. Оның қашықтығы 7 — 8 метрден кем

болмайды. Ойынды бірінші болып бастайтын ойыншыны анықтау үшін сақаларын иіреді. Кімнің сақасы бұрын алшы түссе ойынды сол бастап, қалғандары да осы тәртіппен өз кезектерін алады. Алшы бірінші, тәйке екінші, бүге үшінші, шіге төртінші.

Егер ойыншының асығы омпа түссе, онда ол алшыдан жоғары болып есептеледі де, бірінші орынды сол алады. Егер де екі не үш адамның асығы бірдей не алшы не бүк, не шік, не тәйке түссе, онда саңалар қайта иіріледі.
Атушы «Тас қалаға» сақасын дәл тигізіп, бір асықты шеңберден шығарса, ойынды жалғастырып, сақасы түскен жерден қайта атады. Шеңберден атып шығарған асықтарын ала береді. Егер бірінші атушы тигізе алмаса, онда екінші ойыншы атады. Егер атқан ойыншы «Тас қаланы» бұзып, бірақ асықты шеңберден шығара алмаса, онда айыбын қосып «Тас қаланы» қайта түрғызады. Егер атушы тас қаланы бұзып бір асықты шеңберден шығарса, онда қалған асықтарды шеңберден шығара алмаганға дейін ата береді. Қалған ойыншыларды бүзылған «Тас қаланың» бытырап жатқан қалдықтарын атып алады. Көнде жатқан асықтар түгелдей біткен соң, ойын қайта басталады.

«Қуып жет» ойыны

Ойынның мақсаты: жан – жағына жалтақтамай, қуғыншыдан тез қашуға үйрету. 
Ойын алаңына екі жерден сызық жүргізіледі. Біріншісі – «сөре» сызығы. Одан 20-30 м қашықтықта «мәре» сызығы сызылады. Ойыншылардың арасынан 2-3 қуғыншы тағайындалады. Олар «сөре» сызығының үстінеде тұрған ойыншылардың артында 2 м жерде тұрады. 

Мұғалімнің белгісі бойынша ойыншылар: «Бір, екі, үш» - деп дауыстап санайды. «Үш» дегенде, сызықтың үстінде тұрған балалар алға қарай жүгіре жөнеледі. Артындағы қуғыншылар оларды қуып, «мәре» сызығына жеткенше ұстауға тырысады. Қуғыншылардың қолдары тиген ойыншылар шетке шығып тұрады. 
Келесі ойында қуғыншылар ұсталмаған балалардың арасынан сайланады. 

Ойынның ережесі: 

1. Қуғыншыдан қашқанда артқа қарамай, түзу жүгіріп қашу керек. 

2. Қуғыншылар ойыншыларды қағып – соқпайды, оларға тек қолдарын ғана

тигізеді. 

3.Жүгіріп келе жатып, тоқтап қалуға болмайды. 
Әдістемелік нұсқаулар: сыныптағы оқушылардың шамасына қарай, олар ұлдардың командасына, қыздардың командасына немесе аралас командаларға бөлінеді. Ойыншылардың жүгіретін қашықтығын қысқартуға немесе ұзартуға болады. Жүгіргенде балалардың бір – біріне кедргі жасамауларын қадағалау қажет. 

«Ақ сандық, көк сандық» ойыны 

Ойынның мақсаты: екі – екіден тұрып, бір – бірімен күштерін салыстыруға үйрету. 

Ойыншылар санау арқылы екі – екіден бөлініп, ойын алаңында шашырап тұрады.  Мұғалімнің берген белгісінен кейін, олар бір – біріне теріс қарап тұрып, қарсыласын арқасына көтеріп алуға тырысады. Кімде – кім бірінші қарсыласын көтеріп алса, сол қарсыласын арқасында ұстап тұрып, сұрақ сұрай бастайды: 
«Аты – жөнің кім?», «Не көрдің, не білдің?», «Қандай кітап оқыдың?», «Қандай тақпақ білесің?», «Менің жұмбағымды шеше аласың ба?» деген сияқты бірнеше сұрақ беріп, оларға жауап алуы қажет. Жауап алған соң барып ол арқасындағы баланы жерге түсіреді. 

Екінші жолы күш сынаспай – ақ кезекті екінші ойыншыға береді. Ол да бірінші ойыншы сияқты сұрақтарына тез, дұрыс жауап алуға тырысады. 
Ойын мұғалімнің қалауы бойынша тоқтатылады. Ойынның соңында мұғалім қарсыласын көпке дейін шаршамай арқасында ұстаған, көп сұрақ қойған «күштілерді» ерекше атап өтеді. 

Ойынның ережесі: 

1.Күштері бір – бірімен теңдес балалар өзара жұп құрады. 

2.Араға көтеру әдісі барлық ойыншы үшін бірдей болуға тиіс. 

3.Арқадағы бала аяғын жоғары көтермеуі керек. 

4.Сұрақ, жауапты әр жұп өздері ойларынан шығарады. 

«Алтын балық» ойыны 

Ойынның мақсаты: бір – біріне соғылып қалмай, бұлтарып жүгіруге дағдыландыру. 
Ойын алаңының (теңіздің) ені 5-6 м, ұзындығы 20-22 м. «Теңіздің» бір шетінде «балықшының» «қорабы» сызылады. Мұғалім ойыншылардың арасынан өзіне бір көмекші таңдап алады. Көмекші «теңіздің» бір жағында, ал мұғалім – «балықшы» қолына бір шетіне құм салынған қалташа байланған ұзындығы 5-6 м жіп ұстап, «теңіздің» екінші жағасында жүреді. 
Балалар – «балықтар» теңіздің ортасында «малтып» жүреді. Мұғалім кенеттен «ұста» деп, көмекшісіне жіптің бір шетін лақтырады. Сол кезде жіптің бір жағындағы «балықтар» ұсталған болып есептеледі. Олар балықтарды жіппен қаумалаған күйі балықшының «қорабына» апарып «салып» қояды. 
Балықшының «Балықтар, малти беріңдер!» деген белгісі бойынша ойыншылар ойынды әрі қарай жалғастыра береді. 

Ойын осылай екі рет ойналған соң үшінші ретте ұсталған балықтардың арасынан балықшы «алтын балықты» таңдап алып, өзіне көмекші етіп сайлайды. 

Ойынның ережесі: 

1.Балықтар «ұста» деген белгіні күтіп, балықшының қимылын аңдиды. 

2.Балықшы мен оның көмекшісіне «теңізге» кіруге болмайды. 

3.Ұсталған балықтарға «аудан» шығуға болмайды. 

4.Балықшы балықтарды қолымен ұстауына болмайды. 

«Қуғыншыдан құтқару» ойыны 

Ойынның мақсаты: балаларға тез бұлтарып жүгіру тәсілдерін меңгерту. 
Мазмұны: Алаңда үлкен шеңбер немесе төртбұрыш сызылып, ойнайтын жер алдын ала дайындалады. Ойыншылардың арасынан санамақ арқылы бір «қуғыншы» сайланады. Ойын алаңнан шықпай, ішінде жүріп ойналады. 
Мұғалімнің «Қуғыншы табылды!» деген белгісінен кейін сайланған бала қолын жоғары көтеріп: «Мен қуғыншы»! – деп айқайлайды да, балаларды қуа жөнеледі. 
Қуғыншының қолы тиген ойыншы қолын жоғары көтеріп , қуғыншы болғанын білдіреді де, ойынды әрі қарай жалғастырады. 

Бірақ ойыншылар қуғыншыдан бір-бірін құтқаруларына болады. Ол үшін : қашып келе жатқан ойыншы мен қуғыншы екеуінің арасынан кесіп жүгіріп өтсе; Қашып келе жатқан ойыншыға қол тигізсе; 

Қашып келе жатқан ойыншымен қол алысса, онда қуғыншы сол ойыншыны қуады. Ойынның ережесі: 

1. Қуғыншы қолын көтеріп: «Мен қуғыншы» деп басқаларға ескерткеннен кейін ғана ойыншыларды ұстауына болады. 

2. Ойын алаңынан шығып кеткен ойыншы ойыннан шығады. 

Әдістемелік нұсқаулар. Бүл ойынды ұйымдастыру үшін алаңды дұрыс таңдаған жөн. Ойыншылар жүгірген кезде бір-біріне немесе басқа заттарға соғылып қалмау үшін қадағалау керек. Ойын қызықты өтуі үшін ойынныі мазмұнына әртүрлі қосымша тапсырмалар енгізуге болады. Бір ойында бір қуғыншы ғана емес, бірнеше қуғыншы сайлауға болады. 

«Сызықтан секіру» ойыны 

Ойынның мақсаты: Қос аяқтап секіру тәсілдерін үйрету. 
Мазмұны: Ойын алаңының бір шетінен түзу сызық сызылады. Сыныптағы оқушылар санау арқылы төрт командаға бөлініп, олардың біріншілері сол сызықтың үстінде тұрады. Осы сызықтан 4-5 қашықтықта бір-бірінен ара қашықтығы 40-50 см болатындай өзара параллель 8-10 сызық жүргізіледі. 
Мұғалімнің белгісі бойынша әр команданың бірінші тұрған ойыншысы бірінші сызыққа дейін жүгіріп келіп , аяқтарын біріктіріп ұстап, паралелль сызықтардан қос аяқтап секіріп өтеді де, қайтып келіп, тізбектің артына барып тұрады. 
Мұғалім секіріп өткен балалардың секіру әдістерін бағалап, басқа ойыншыларды көмекке шақырады. Бұдан соң келесі қатардағы төрт ойыншы секіріп өтеді. Ойын осылай барлық ойыншылар секіріп өткенше жалғасабереді. Ойынның соңында әр қатардағы қос аяқтап жақсы секіретін балалардың аты аталады. Ойынды бірнеше рет қайталап ойнатуға болады. 
Ойынның ережесі 

1.Ойыншылардың тез секіргені емес, дұрыс секіргені бағаланады. 
2. Секіру кезінде балалар арасындағы ара қашықьтықтар сақталуы керек. 
3.Оқулықта көрсетілген секіру техникасы орындалуға тиіс. 

Әдістемелік нұсқаулар. 

Ойынды 1-2 рет өткізгеннен кейін, сыныптағы қос аяқтап секіру техникасын жақсы меңгерген екі-үш баланың секіргенін басқа ойыншыларға көрсетіп ,

басқа ойыншылардан солар сияқты секіруді талап ету керек. 

«Қалашықтар арасындағы доптар» ойыны 

Ұзындығы 16-20м, ені 8-10м алаңның шетіне сөре сызығы сызылады. Ойыншылар екі командаға бөлініп, сол сызыққа тізбектеліп тұрады. 
Әр команданыңалдына,осы сызықтан 4 м қашықтықта, аралары 2 м болатын бес-бестен кеглилер және бір-бірден футбол добы қойылады. 
Мұғалімнің белгісінен кейін әр командадағы бірінші тұрған ойыншы аяғымен допты теуіп,ал алдындағы кеглилердің арасынан жүгіріп өтеді де, ойып кезегін екінші ойыншыға береді. Ол келесіге, Ойын осылай командадағы бар ойыншылар допты теуіп жүгіріп өткенше жалғасады. 
Қай команда ойынды бірінші бітірсе, солар жеңіске жеткен болып саналады. 
Ойын осылай үш рет жүогізіліп, соңында жалпы қорытындысын шығарады. 
Ойынның ережесі. 

1.Бірінші ойыншы допты теуіп жүгіріп кеткенде тізбекте тұрғандар бір қадам алға қарай жылжып тұрулары керек. 

2.Ойынды бітірген бала тізбектің соңына барып тұрады. 
3.Қойылған белгілерді оң және сол жақтарымен кезек айналып өту қажет. 
4.Жығылған белгілерді бос тұрған ойыншылар қайта тұрғызып қояды. 
Ойын қызықты өту үшін командалар өздеріне ат қойғандары жөн. Ойын басталғанда ойыншылар қай аяқтарымен ойнаса да шек қойылмайды.Оқушылардың көпшілігі ойын ережелерін жақсы меңгеріп, допты жақсы тебуді үйренгеннен кейін допты бір аяқпен теуіп жүгіреді. 
Мұғалімнің ұлдар мен қыздар төменгі сыныптарда бөлек команда болып ойнайтынын есінен шығармағаны жөн.

Ойынның педагогикалық маңызы. 

«Соққыштар мен Қаққыштар» Ойыншылар «соққыштар» мен «қаққыштар» болып екі командаға бөлінеді. Соққыштар алаңның шетіндегі сызықтың үстінде бір тізбек болып тұрады. Ал қаққыштар ойын алаңында шашырап жүреді.  Алаңның дәл ортасында соққыштарға қаратып қақпа қойылады.Бірінші тұрған соққыш бала ойын жүргізушінің белгісімен допты бір аяқпен алаңға қарай соғып жібереді де, өзі алаңнаң келесі жағына дейін жүгіріп барып, қайта бастапқы қызыққа келуге тырысады. Егер ол бірінші келсе, командасына бір ұпай әкеледі. Алаңда тұрған ойыншылар допты тез тоқтатып алып, бір-біріне теуіп,тез қақпаға соғуға әрекеттенеді. Егер олар допты қақпаға жүгіріп кеткен ойыншыдан бұрын қаға алса, ұтыс ұпайын иеленеді. Өз мақсатына бұрын жеткен команда бір ұпай жеңіп алады. Соққыштардың келесі ойыншысы да допты қақпаға соғып,алаңның екінші шетіне тез жүгіріп барып келгенше жалғасады. Соңында ұпай көп жинаған команда жеңімпаз болады.  Ойын келесі жолы басталарда командалар орын ауыстырылып ойнайды.  Ойынның ережесі:  1.Соққыштар допты аяқпен ғана тебеді.Жүгіргенде бір-бірден ғана жүгіреді.  2,Алаңда тұрған ойыншылардың допты қолмен ұстауына болмайды.  3.Егер соғушының добы алаңның шетінен шығып кетсе, ол бала жүгірмейді. Кезегін келесі балаға береді.  Әдістемелік нұсқаулар. Бұл ойынның мазмұны мен ережесі оқушылардың жақсы көріп ойнайтын доп қуу ойынына ұқсайды.Өзгешелігі – допты аяқпен соғу.Ойыншылардың допты тура соғуы үшін көбінесе аяқтың басымен соққанын қадағалап отыру керек. Допты дәл ортасынан соққанда ғана тура ұшады.Допты тек қолдарымен ғана емес,денемен,иықпен,аяқтың барлық жерлерімен тоқтатуға болады. Ойынның педагогикалық маңызы.  Оқушылар допты аяқпен соғудың бірнеше әдіс-тәсілдерін үйренеді.Белгілі бір бағытта дәлдеп соғуға жаттығады.Бар күшін жұмасап тура, бұрылып жүгіруге жаттығады. Команда намысы үшін тырысады.  Ойынның мақсаты: допты аяқпен дәлдеп соғуға үйрену.  Керекті құралдар: футбол добы,8 кегли немесе таяқша.  Ойыншылар екі командаға бөлінеді.Әр команда ойын алаңының екі шетінен 3х5м шаршы сызып,соның шетіне арасын м етіп 4 кегли тігеді.Әр шаршының қасында бір қорғаушы тұрады. Орталық сызықтың екі жағында үш үштен екі команда «шабуылшылары» тұрады. Қалған ойыншылар алаңның ортасында шашырып жүреді. Жеребемен допты қай команда ойынға қатыстыратыны анықтылады. Ойын бастаушының ысқырығы бойынша ортада доппен тұрған ойыншы екі жағындағы ойыншыларға допты теуіп, қарсыластарының алаңына кіріп, доппен қатар тұрған кеглилерін құлатпақшы болады.  Қай команданың добы қарсыласының белгісін бұрын құласа, сол команда бір ұпай алып, алаңның ортасындағы сызыққа тұрып, допты ойынға қосады.  Ойын осылайша бір команданың кеглилерін түгел құлатып біткенше ойналып, жиналған ұпайларын санап, жеңіске жеткен команданы анықтайды.  Келесі ойынды командалар орын ауыстырып, ойынды әрі қарай жалғастырады.  Ойынның ережесі.  1.Ойын барысынды қорғаушы тұрған орнынан кетпеуі керек.  2.Қорғаушылар да өздерінің тұрған орындарынан аса алыс кетпейді.  3.Шабуылшылар алаңның барлық жерінде жүре алады.  4.Қарсылас қоманда ойыншыларына сызылған шаршыға кіруге болмайды.  5.Ойын барысында доп алаңнан шығып кетсе, оны қарсылас команданың ойыншысы алаңның шетіндегі сызықтан екі қолмен лақтырып ойынға қосады.  Әдістемелік нұсқаулар. Ойын футболға ұқсас болғндықтан ережелерінің көпшілігі сол футболдың ережесіне ұқсайды.Допты қолмен тоқтатуға болмайтынын,қарсыласын итермей, аяқпен шалмай ойнауларын қадағалап отыру қажет. Ойынды жүргізуге төрешілік етуге бос тұрған ойыншыларды қатыстыру керек.  Ұлдар мен қыздарды бөлек ойнатуды ұмытпаған абзал.  «Допты шығыршыққа түсір» ойыны  Керекті құралдар: баскетбол ойынының шығыршығы ілінген баған, баскетбол добы, ысқырық. Ойын алаңының дәл ортасына баскетбол ойынының шығыршығы ілінген,биіктігі 130-150 см баған қойылады. Сол бағанды айналдыра диаметрі 4 м және диаметрі 8 м шеңбер сызылады.  Екі команданың да қорғаушылары шеңберлердің арасында аралас тұрады.Шабуылшылары да үлкен шеңбердің сыртында аралас жүреді.  Жеребемен қай команданың ойынды бастайтыны анықталады.  Ойынды бастауға белгі берілгеннен кейін екі команда да шығыршыққа түсіру үшін допты мүмкіндігінше қарсыластарына бермей, бір-біріне лақтырады.Ал екі шеңбердің ортасындағы ойыншылар шығыршықты қарсылас команданың ойыншысынан қорғап, қолына түскен допты өз командасының бір ұпай әкеледі. Ойын осылай жалғаса береді.Соңында қай команда көп ұпай жинаса, солар жеңген болып саналады.  Ойынның ережесі.  1.Шабуылшыларға шеңбержің ішіне кіруге болмайды.  2.Қорғаушыларға екі шеңбердің ортасынан шығуға болмайды.  3.Шығыршыққа түсірген бала допты ойынға қосады.  Әдістемелік нұсқаулар. Әркім өз ойыншыларын қарсыластарынан ажырата алу үшін команда киімдері екі түрлі болуы керек.Бір команданың ойыншылары допқа таласып қалмайтындай болып, қарсылас команда мүшелерімен аралас тұруларын қадағалау қажет.  «Баскетболға дайындық» ойыны  Ойыншылар екі командаға бөлінеді. Ойын баскетбол алаңында өтеді.Команда алаңның екі жағына бөлініп,шығыршыққа қарап екі жақтан тізбек болып тұрады.  Ойынның басталыуна берілген белгі бойынша екі командының бірінші болып тұрған ойыншысы қолындағы добын жерге соғып ыршытып келіп, допты шығыршыққа, дәлдеп түсіруге тырысады.  Қай ойыншының добы шығыршыққа түссе, сол бір ұпай алады. Мұғалімнің ысқырығы естілгенде екінші болып тұрғандар доптарын шығыршыққа лақтырады. Ойын осылайша ойыншылардың барлығы шығыршыққа доп лақтырып болғанша жалғаса береді. Соңында ойыншылардың жинаған ұпайлары есептеліп, қай команда ұпайды көп жинаса, солар жеңіске жеткен болып саналады. Ойын осылай 3 рет қайталағаннан кейін ойынның жалпы нәтижесі шығады.  Ойынның ережесі.  1.Допты жерге соғып ыршыту сызықтан басталады.  2.Ұпай тек шығыршыққа түсіргендерге ғана беріледі.  3. Допты ыршыту мен жүру кезінде жіберген қателіктері үшін командыға айып салынады.  Әдістемелік нұсқаулар. Бұл баскетбол ойынына дайындық ретінде өткізілетін эстафета сыныптағы оқушылардың доппен жаттығуларды толық меңгерген кезінде жүргізіледі. Ойынның алдында балаларға өз беттерімен допты шығыршыққа лақтырып жаттығатын уақыт беріледі.  «Доп капитанға» ойыны   Ойынның мақсаты: допты бір-біріне қарсылас команда ойыншыларының кедергі жасауына қармай лақтырып ұстауға үйрету.  Керекті құралдыр: резеңке доп немесе волейбол добы, ысқырық.  Ойыншылар екі командыға бөлінеді. Әр команда өзіне капитан сайлайды.  Ойын алаңының қарама-қарсы бұрыштарынан 1 метр қашықтықта екі сызық жүргізіп, капитанның тұратын жерін басқа ойыншылардан бөліп қояды. Қалған ойыншылар араласып алаңда тұрады. Ойын бастаушы алаңның ортасындағы сызықтың үстінде тұрып командалардың екі ойыншысының арасынан допты лақтырады. Допты қағып алған ойыншы өз капитаны жақта жақын тұрған ойыншыға лақтырып береді. Қарсылас команда ойыншылары өз капитанына лақтыру үшін допты ұстап алуға әрекет жасайды. Осындай тартыс кезінде қай команда капитанына допты лақтырып бере алса, соларға бір ұпай жазылады.  Ойынның ережесі.  1.Капитан тұрған жердің сызығын басуға болмайды.  2.Капитанға ұшып келе жатқан допты ғана ұстауға болады.  3.Ойыншы доппен тек екі қадам ғана жасай алады.  4.Доппен жүгіруге, жерге соғып ыршытуға болмайды.  5.Доп үшін бірін-бірі итеруге, жұлқуға болмайды.  Әдістемелік нұсқаулар.  Бұл ойынды оқушылар доппен орындайтын жаттығуларды жақсы меңгергенде ойнатса, ойын қызықты өтеді. Әр команданың киетін киімдері немесе қолдарына байлайтын арнаулы байлағыштары болуы қажет. Ойын ережесінің дұрыс сақталуын қадағалап отырған жөн.  «Кедергілер арқылы жарыс» ойыны  Ойынның мақсаты: шамалары жететін кедергілерден қаймықпай секіріп өтуге үйрету.  Керекті құралдар: 2 гимнастикалық орындық, гимнастикалық 2 кішкентай және 2 үлкен ат.  Оқушылар екі командаға бөлінеді. Әр команда тағы екі топқа бөлініп, залдың екі жағына барып, бір-бірлеріне қарама-қарсы тұрады.  Залдың ортасына, балалардан 6-8 м қашықтықта, екі жерден алдымен кішкентай ат, содан кейін үлкен ат, соңында гимнастикалық орындықтар қойылады.  Мұғалімнің белгісінен кейін бір жақта тұрған екі команданын да бірінші ойыншысы жүгіріп келіп, кішкентай аттан секіреді, үлкен аттың бауырынан өтеді, орындықтың үстімен жүгіріп келіп қарсыда тұрған екінші топтағы бірінші баланың қолын соғып, сол топтың соңына барып тұрады. Олар да алдындағы кедергілерді керісінше өтіп, алдыңғы топқа барып тұрады.  Ойын осылай жалғасып, ойынды бастаған бала орнына қайта барғанша жүреді.  Қай команда ойынның ережесін бұзбай, ойынды бұрын бітірсе, сол жеңіске жетеді.  Ойынның ережесі.  1.Кедергіден өтіп келген ойыншының қолы қолға тигенде ғана жүгіру керек.  2.Бойы аласа ойыншыларға кішкентай аттан секірмей, бауырынан өтуге болады. Олардың саны екі командада бірдей болуы қажет.  3.Кедергіден дұрыс өтпеген ойыншыға ескерту беріледі.  Әдістемелік нұсқаулар.  Командаға бөлгенде ойыншылардың қимыл-қозғалыс шамалары бірдей болуын қадағалау қажет. Әр команданың киімдері бөлек болмаса, ережелерді қадағалау төрешілер үшін қиынға түседі. Кедергілерді жағдайларына қарай өзгертуге болады.  «Қай команда допты ұзақ ұстайды» ойыны  Ойынның мақсаты: допты бір-біріне қарсыластар арасында жүріп дәлдеп лақтырып, қағып алуға үйрету. Керекті құралдар: резеңке доп немесе волейбол добы.  Ойын баскетбол ойынына арналған алаңда өтеді. Ойыншылар екі командаға бөлінеді. Араларынан капитан сайланады. Мұғалім ортадағы сызықтың үстінде тұрып, командалардын екі ойыншысы арасынан допты жоғары лақтырып ойынды бастайды. Қай команда ойыншыларына доп бірінші тисе, солар бір-біріне допты екі қолмен лақтырып, қағып алып, өздерінде неғұрлым ұзақ уақыт ұстап тұруға тырысады. Егер қарсылас команда ойыншылары допты қағып алса, өздеріне бір ұпай жинайды. Осылайша әр команда допты неғұрлым ұзақ ұстауға әрекеттеніп, ойын келісім бойынша белгіленген уақытқа дейін жалғасады. Ойынның соңында қай команда ойыншылары допты көп уақыт ұстаса немесе көп ұпай жинаса, солар жеңіске жеткен болып саналады.  Ойынның ережесі.  1.Доппен 3 қадамнан артық жүруге болмайды.  2.Доп ұстаған балаға қол тигізуге болмайды.  3.Бір ойыншыға допты қатй-қайта беруге болмайды.  4.Допты басқа командадан алған сайын капитандар айғайлап санын айтып тұрады.  Әдістемелік нұсқаулар.  Сыныптағы оқушылар көп болса, 4 команда құрып, алаңның екі жағында екі командадан ойынды ұйымдастыру керек.  Мұғалім тек уақыт пен ұпайлар санын бақылайды.  Көмекшілері ойыншылардың ойын ережелерін дұрыс сақтауын қадағалап тұрады.  «Төрт баған» ойыны  Ойынның мақсаты: доп соғу мен тез бұлтарып жүгіру арқылы жеке басының қимыл-қозғалыс әрекеттерін үйлестіруге үйрету.  Керекті құралдар: кішкентай резеңке доп.  Балалар араларынан екі капитан сайлайды. Қалған ойыншылар екі командаға бөлінеді. Бірінші команда сөре сызығында тізбектеліп тұрады.  Екінші команданың балалары ойын алаңында бытырап жүреді.  Алаңның төрт жеріне ара қашықтықтарын 8-10 м етіп, биіктігі 1,5-2 м төрт баған қойылады. Сөре сызығының үстінде тұрған бірінші ойыншыға доп береді. Ойын басталуға белгі берілгеннен кейін осы ойыншы неғұрлым алаңның алыс шетіне допты бір қолмен соғады да, өзі тез жүгіріп, төрт бағанға да қолын тигізіп, қайта сөре сызығына жүгіріп келеді. Егер үлгерсе, командасына бір ұпай әкеледі. Алаңда тұрған ойыншылар соғылған допты тез ұстап алып, бағандарды айналып жүрген ойыншыны доппен соғулары керек. Жүгіріп жүрген бала доптан қашып бір бағанның қасына тұра қалса, оны соғуға болмайды.  Ойыншы үлгермей қалып, оған доп тисе, командалар орындарын тез ауыстырады да, ойынды әрі қарай жалғастырады. Ойынды белгілі бір уақыттың ішінде қай команда көп ұпай жинаса, солар ұтады.  Ойынның ережесі.  1. Алаңдағы ойыншы доп алаңда болғанда бағандардың арасымен жүгіре алады. Допты соғатын екінші балаға бергенде жүгіруге болмайды.  2.Бағаннан ұстап тұрған ойыншыны соғуға болмайды.  3.Басқа немесе аса қатты соққан ойыншыны ойыннан шығып кетеді.  4.Алаңда тұрған ойыншылар бір-біріне допты лақтырып беріп тұрады.  «Бес-бестен шабуылға шығу» ойыны Ойынның мақсаты: баскетбол ойынының әдіс-тәсілдерін қарапайым ережемен жетілдіру. Керекті құралдар: баскетбол добы, ысқырық.  Сыныптағы оқушылар бес-бестен бөлінеді. Әр бестіктің капитандарын сайлайды. Баскетбол алаңына бірінші үш бестіктің ойыншылары шығады. Бірінші бестік алаңның дәл ортасында тұрады. Қалған бестіктің балалары екі шығыршықтың астында шашырап тұрады. Ойындыбастауға берілген белгіден кейін ортадағы бесбалалар қолдарындағы допты бір-біріне лақтырып, бір шғыршық түсіруге тырысады. Егер түсіре алас, ойынды қайта ортадан бастайды. Допты шығыршыққа жеткізбей басқа топтың ойыншылары қағып алса, олар қарсы шығыршыққа қарай шабуылға кетеді. Онда ортадағы бестіктің ойыншылары олардың орнына барып шығыршықты қорғайды.  Ойын осылай бестіктер алаңның бөлінген жерлерінде алмасып тұрып, допты шығыршыққа неғұрлым көп түсіру үшін шабуыл жасап жалғаса береді.  Ойынның ережесі.  1.Доппен 3 қадамнан артақ жүруге болмайды.  2. Асықпай қасындағы ойыншыларға допты жиі беріп, шығыршық жақындау керек.  3.Орын алмасуды кешікпей уақытында орындап отыру қажет.  4.Бір-бірін итеріп, қолдарындағы допты тартып алуға болмайды.  «Эстафета түрлері» ойыны Ойынның мақсаты: командаға бөлініп, неше түрлі жаттығулар орындау арқылы өзара қимыл-қозғалыстарын үйлестіру,қимыл-қабілеттерін шыңдау.  Эстафеталық ойындар сан алуан, бірақ оларды ұйымдастыруға қойылатын талап көбінесе біркелкі болады.  Мәселен:  -барлық эстафеталық ойындар екі немесе одан да көп крмандаға (сыныптағы оқушылардың санына қарай) бөілініп өткізіледі;  -орындалатын жаттығулар барлық ойыншы үшін бірдей. Балалар ол жаттығуларды бірге бастап,бірге аяқтайды;  -командалар өзара «Кім бұрын,кім мықты,кім бірінші» деп жарысады.Күш сынасады;  -міндетті түрде жеңімпаз және жеңілген команда болады;  -командадағы барлық ойыншылар жаттығуларды біркелкі дұрыс, жақсы орындағанда ғана жеңіске жетеді;  -команда ойыншылары капитандарын тыңдап,ұйымшыл болып, ойын ережелерін дұрыс орындаулары шарт;  -ойын барысынгда ойыншылар бір-бірімен ренжіспей,қайта көтермелеп, мадақтап, жеңіске жету үшін бар ықыластарын салып орындауға тырысса ғана жеңіске жетеді;  -жеңілген кезде келесі жолы жаттығуларды орындау әдіс-тәсілдерін жетілдіріп,жеңіске жетуге бар күш-қайраттарын салуға,бар кісідей әрекеттенуге келісіп,шешімге келіп отырылары қажет.  Осы сияқты көптеген жағдайлар барлық эстафеталық ойындар үшін бірдей болғандықтан біз бірнеше эстафеталарды бір тақырыппен беріп отырмыз.  1.Бір аяғын артқа бүгіп,оны бір қолымен ұстап секіріп жарысу;  2.Бір тізені бүгіп, оны екі қолмен ұстап секіріп жарысу;  3.Жүрелерінен отырып, тез жүріп жарысу;  4.Төбелеріне кітап немесе басқа заттар қойып жүгіріп жарысу.  5.Бір қолына су құйылған қасықты ұстап,жүгіріп жарысу;  6.Алаңның бір шетіне тез жүгіріп барып,қайтарда жұмсақ төсеніштің үстінен бастан асып домалап,қайта жүгіріп жарысу;  7.Белгіленген жерге дейін тез жүгіріп барып,солд жерде ине сабақтау, есеп шығару, жұмбақ шешу сияқты бір тапсырма орындап жарысу;  8.Әр комададан екі бала шығып,біреуі қолмен жүріп,екіншісі оның аяқтарын көтере ұстап жүгіріп жарысу;  9.Екі-екіден құшақтаса жүгіріп жарысу;  10.Екі-екіден бір-біріне теріс қарап тұрып,қолдарын айқастыра жүгіріп жарысу;  11.Екі-екіден бірін-бірі арқалай жүгіріп жарысу;  12.Қос аяқтап секіріп жарысу;  13.Төрт аяқтап еңбектеп жүгіру;  14.Жүрелеп отырып, бақаша секіріп жарысу.  «Жалауша» ойыны Ойынның мақсаты: жарысып тез жүгіруге,қарсыласынан бұрын жалаушаны алуға жаттықтыру.  Керекті құралдар: ысқырық,жалауша,бор,таяқша.  Сыныптағы балалар санау арқылы екі командаға бөлінеді.Олар ойын алаңының екі шетінде қарама-қарсы сап түзеп тұрады.Ойыншылардың дәл ортасынан диаметрі 1 метрлік шеңбер сызылады.Шеңбердің ортасына жалауша тігіледі.Жалаушаның қасында қолына ысқырық ұстаған ойын жүргізуші тұрады.  Ойынның басталуына белгі берілгеннен кейін әр командадағы бірінші тұрған ойыншылар тез жүгіріп келіп, жалаушаны алдымен алуға тырысады.Егер ала алса, ол ойыншы команда есебіне ьір ұпай қосады.  Ал шеңберге екі бала да қатар келсе, олар өте сақ болулары керек, өйткені қай ойыншыға қарсыласының қолы бұрын тисе, оның жалаушаны алуға қақысы жоқ. Ойын осылай бірнеше рет жүріп,жеңіске жеткен команда анықталады.  Ойынның ережесі.  1.Ойыншылар тұрған қатарларынан бір мезетте шығуын мұқият қадағалау қажет.  2. Шеңбердің сызығын басуға болмайды.  3. Шеңбер ішінен алған жалаушаны ойын жүргізушіге беріп, ойыншылар қайтадан тұрған орындарына жүгіріп кетеді.  Әдістемелік нұсқаулар. Ойын қызықты өту үшін командаларды бір түзудің бойына тұрғызу керек. Ойын жүргізуші етіп сабаққа қатыса алмайтын оқушыларды немесе арнаулы төрешілерді тағайындауға болады.  Мұғалім ойын барысын сырттай бақылап тұрады.  «Таяқша» ойыны  Ойынның мақсаты: қолындағы таяқшадан еңкейіп тез аттауға үйрету.  Керекті құралдар: төрт гимнастикалық таяқша,ысқырық.  Санау арқылы ойыншылар төрт командаға бөлінеді. Командалар аралары 3-4 метр қашықтықта бір-бір тізбек болып тұрады. Тізбектегі ойыншылардың аралары 1 метр. Әр командада бірінші тұрған ойыншы қолындағы таяқшаның екі шетінен ұстап, денесін сәл алға еңкейтіп тұрады.  Ойынның басталуына белгі берілген кезде олар екі аяғымен кезек және тез таяқшадан аттап өтіп, таяқшаны келесі ойыншыға береді. Ол келесі балаға береді, ойын осылай тізбектегі барлық ойыншылар таяқшадан аттап өткенше жалғасады.  Қай команда ойыншылары бұрын аттап бітсе, солар жеңіске жетеді. Ойын осылай 3-4 рет қайталанып, ойынның жалпы қорытындысы шығады.  Ойынның ережесі.  1. Ойыншылардың ара қашықтықтары бір метрден кем болмауы керек.  2. Таяқты екі қолмен ұстайды.  3. Таяқты артында тұрған балаға тек басынан асырып беру керек.  4. Ең соңғы бала таяқтан өте сала жүгіріп келіп, тізбектің алдына тұрып, қолын көтергенде ойын бітті деп саналады.  Әдістемелік нұсқаулар. Ойынды арнаулы таяқша болмаған күнде табылған таяқтармен жүргізуге болады, бірақ ол баланың қолын жараламайтындай болғаны дұрыс. Команданың саны ойынның жүргізілетін орны мен сыныптағы оқушылардың санына қарай өзгеріп отырады.  «Түйілген орамал» ойыны  Ойынның мақсаты: жүгіріп жүргенде қосымша жаттығулар орындауға үйрету.  Керекті құралдар: ортасынан түйілген орамал және ысқырық.  Шеттері белгіленген ойын алаңында ойыншылар өз беттерімен жаттығулар жасап, бірін-бірі қуалап, жүгіріп ойнап жүреді. Балалардың қалауымен араларынан бір ойын жүргізушіні сайлайды.  Ол қолына түйілгенорамалды алып, алыста тұрған бір балаға лақтырып жіберіп: «Бір, екі, үш!», - деп санап, сол ойыншыны қуа жөнеледі. Қашып келе жатқан бала ойын жүргізуші қасына жақындап қалғанда, қолындағы орамалын басқа ойыншыға лақтырып, ойынды әрі қарай жалғастыра береді.  Ойын берілген уақыт арасында жүргізіліп, кімдер орамалды аз уақытта көп рет бір-біріне лақтырғанын, қай қуғыншының орамалды тез ұстап алғанын атап өтеді.  Ойынның ережесі.  1. Алаңның шетінен шығып кеткен ойыншы ойыннан шығып тұрады.  2. Орамалды лақтырғанда баланың атын атап лақтыру керек.  3. Орамалды қағып ала алмай қалған бала орамалды басқа балаға береді.  4. Қашып келе жатқан баланы ойын жүргізуші қуып жетсе, ол орамалды бере салуы керек.  Әдістемелік нұсқаулар.  Ойыншылар орамалды ұстамаған күннің өзінде жүгіріп, бірін-бірі қуалап ойнап жүрулері керек. Ол үшін орамал тек жүгіріп келе жатқан ойыншыға беріледі деп айтып қою қажет. Орамалдың орнына басқа зат алуға болады, бірақ ол лақтырғанда ойыншылардың бір жерін ауыртып, жараламайтындай болғаны дұрыс. Ойынның ұзақтығын сабаққа не басқа арнаулы уақытқа байланысты өзгертіп отыруға болады.  «Өткел» ойыны Ойынның мақсаты: сапта тұрып бұрылу арқылы тұрыстарын өзгертуге жаттықтыру.  Ойыншылардың арасынан жеребемен бір капитан және екі ойын жүргізуші таңдалып алынады. Олар алаңның шетінде бір-бірінен 3-4 метр қашықтықта түрады. Қалғандары алаңда бір тізбек болып айналып жүріп келе жатып 4 не 6 топқа бөлінеді.Әр топқол ұстасып, қатарынан 4 не 6 «көше» құрады.  Ойынды бастауғаберілген юелгіден кейін бірінші ойын жүргізуші көшелердің арасмына кіріп қашады.Екіншісі оны қуа жөнеледі.Көше құрып тұрған балалар бірінші ойыншының тез қолға түспеуіне жағдай жасап тұрады.  Егер қуғыншы бірінші балаға жақындап қалса, «көше» құрып тұрған ойыншылардың барлығы капитанның басқаруымен «Көше,оңға бұрыл!» деп дауыстап, барлық «көше» бірдей оңға қарай бұрылады.Сонда қашып келе жатқан бала мен қуғыншы бір-бірінен адасып қалады. Ойын осылай «көшелер» капитанның берген бұйрықтарын орындап, қуғыншы есебін тауып,ойын жүргізушіні ұстағанша жалғасады. Ойын осылай берілген уақытта өтіп,соңында жүйрік балалар мен ұйымшыл «көшелер» аталады.  Ойынның ережесі.  1. «Көшеде» тұрған ойыншылар сап түзеп,тік тұрулары керек.  2. Ойын жүргізушілерге тұрған балалардың арасынан өтуге болмайды, тек «көшелермен» жүгіреді.  3. Капитан ойын барысын мұқият қарап,бұйрықты уақытында беріп тұруы қажет.  4. Берілген бұйрық «Бір,екі,үш!» дегенде тез орындалуы керек.  Әдістемелік нұсқаулар. Ойын қызықты өту үшін көшедегі ойыншылар өлең, тақпақ айтып,қолдарымен неше түрлі жаттығулар жасап тұруларына болады. Тек капитан бұйрық берген кезде тынышталса болғаны.  Бұл ойынды жалпы ойыншылардың өз басқаруына беріп, мұғалім сырттай бақылап тұруы қажет. Тұрған ойыншылар өлең айтпаған кұнде, жаттығуларды капитанның айтуы бойынша міндетті түрде орындап тұрады.  «Қуғыншы» ойыны Ойынның мақсаты: балаларды қуғыншыны ортада ұстап тұрып, содан кейін одан қашып құтылуға әрекет жасауға үйрету.  Ойыншылар араларынан 4-5 қуғыншы сайлайды. Олардың қолдарына байланған қызыл белгілері болады. Қалған балалар қуғыншыларды ортаға алып, қол ұстаса әр жерде шеңбер жасап тұрады. Олар тұрған алаңның шетінен 20-30 метр мәре сызығы жүргізіледі.  Мұғалімнің белгісі бойынша шеңбердегі балалар оңға қарай жүріп,ортадағы қуғыншылар бірігіп дауыстап: «Мен сүзеген текемін,  Сені сүзіп кетемін»,- Дегенде шеңбердегілер әрі қарай жалғастыра: «Деді де ол бақылдап, Келіп қалды жақындап»,- деп айтып болысымен, қоддарын жібере сала, мәре сызығына қарай жүгіре жөнеледі. Ортада тұрған қуғыншылар оларды сызыққа жеткізбей ұстап алулары керек.  Келесі жолы ұсталмаған балалардан қуғыншылар сайлап,ойынды әрі қарай жалғастырады. Ойын осылай шеңбердегі бар ойыншы қуғыншы болғанша созылып, соңынды ең жүйрік бала мен қуғыншылар аталады.  Ойынның ережесі.  1.Шеңберде тұрғандар өлеңді барлығы бір уақытта аяқтаулары керек.  2.Ойыншылар қуғыншыдан алысырақ тұрулары үшін шеңберде көбірек бала болады.  3.Барлық шеңбердегі ойыншылардың саны бірдей болады.  4.Балалар қолдарын жібергеннен кейін ғана қуғыншылардың қуып ұстауына болады.  Әдістемелік нұсқаулар. Қуғыншылар ортада босқа тұрмай, өлеңнің мазмұнына қарай жаттығулар жасап тұрса, басқалардың қашып шығуларына жақсы жағдай туады. Мұғалім өзінің көмекшілерімен ойыншылардың ойын ережелерін дұрыс сақтауын қадағалап отырады.  «Бақшада» ойыны Ойынның мақсаты :өз бетінше жұптасып, допты бірі-бірімен неше тұрлі әдістермен лақтыруға үйрету.  Керекті құралдар: балалардың санына сәйкес баскетбол добы немесе арасына мақта салынған доптар, бірнеше ұзын таяқтар,ысқырық.  Ойыншылардың арасынан бір күзетші сайланады. Алаңның бір шетінде орындықта күзетші «ата» отырады.Екінші шетінде бірнеше жерден қойылған орындықтардың үстіне таяқтар қойылады.Ол –бақшаның қоршауы. Ойыншылар белгі берілгеннен кейін таяқтардың астынан еңбектеп өтіп, бақшаның ішінде жатқан «қауын,қарбаыздары» екіден тұра қалып,бір-біріне лақтырып ойнай бастайды.Ойнап тұрып: «Жақсы-ау қауын жинаған,  Жақсы-ау қарбыз жинаған, Бәрінен де жақсысы - Үлкен сөзін тыңдаған»,-  деп өлең айтады. Бір кезде бақташы оянып: «Бәрекелді,қарақтарым,қанша қауын-қарбыз жианғансыңдар, сендерге көп рақмет, ертең де келіп аталарыңа көмектесіңдер. Жақсы жұмыс істегендеріңе мына жатқан қауын-қарбыздан өздеріңнің таңдағандарыңды беремін. Үйлеріңдегі ата-апаларыңа ала кетіңдер!» - дейді. Балалар бір-бір допты көтеріп, таяқшаның астынан еңбектеп шығып кетеді.  Ойын осылай ойыншылардың өзара келісуі бойынша жалғасады.  Ойынның ережесі.  1. Әр жұп бақшаға кірісімен тез-тез допты лақтырып, санап тұрулары керек (қауындардың саны).  2. Қай жұп көп қауын жинаса, солар жеңген болып саналады.  Әдістемелік нұсқаулар. Ойыншылардың ара қашықтықтарын әр жұп өздері белгілейді. Дегенмен аса жақын тұруға болмайды. Допты лақтыру әдісін алдын ала келіскен жөн. Ойын басталған сайын допты лақтыру әдісі де өзгеріп тұруы қажет.  «Көліктер» ойыны  Ойынның мақсаты: берілген белгіні мұқият тыңдап, нақтылы қимыл-қозғалыс орындауға үйрету.  Ойыншылар өз еріктерімен арнаулы ойын алаңында жүгіріп, бірін-бірі қуалап ойнап жүреді. Мұғалімнің немесе ойын бастаушының «Ұшақ!» деген белгісінен кейін балалар орындарында тұра қалып, қолдарының басын кеуде тұсына ұстап, айналдырып (ұшақтарын от алдырып), орындарынан ақырындап жүре бастайды, жүгіруге көшіп, екі қанаттарын екі жаққа созып, алаңды айнала жүгіреді.  «Ұшақтар аэродромға қонды!» дегенде барлық ойыншылар шеттерінен келіп, бір қатар болып, жүрелерінен отыра қалады. Мұғалім «Аттар!» дегенде бірден не екіден бөлініп, қатарласа тұра қалып, қолдарын айқара ұстап, тізелерін жоғары көтере шауып кетеді немесе жорғалай жөнеледі.  Мұғалім уақытына қарай басқа да көліктердің атын атайды. Мәселен: трамвай, автобус, тролллллейбус, кеме, түйе, асу есек тағы басқа.  Ойынның соңында айтылған көліктерді ерекше көрсете алған балалар өздерінің қабілеттерінбасқаларға қайтадан көрсетуге мүмкіншілік алады.  Ойынның ережесі.  1. Белгіден кейін айтылған көліктің қозғалысын, дыбысын бар ойыншы бірдей салып, қимыл-әрекеттер жасап жүреді.  2. Ойын алаңның түгелдей пайдалану қажет.  3. Ойын бастаушының белгісін мүдіртпей орындау қажет.  Әдістемелік нұсқаулар. Ойынды жүргізбес бұрын көліктер туралы әңгіме, ертегі-аңыздар айтып, балалардың ойынға деген қызығушылығын арттыруға әрекет жасалынуы қажет. Көліктердің бір-бірінен айырмашылығын, қажеттілігін, олардың адамға келтіретін пайдасын жақсы ажыратуға үйреткен жөн. Көліктердің қозғалыстары мен дыбыстарын өте ұқсатып жасаған оқушыларға басқалардың алдында өнерлерін көрсетіп, тамашалауға уақыт беріледі.  «Жеті қалбыр» ойыны  Ойынның мақсаты: қарсыласының добын тигізбей, қалбырларды бірінің үстіне бірін жинау.  Керекті құралдар: жеті қалбыр, бір команда ойыншыларына жететін кішкентай резеңке доптар.  Ойыншылар араларынан екі капитан сайлайды. Қалғандары екі командаға бөлінеді. Ойын алаңының ортасына жеті қалбырды бірінің үстіне бірін жинап қояды. Ол қалбырлардың қасында бірінші команда ойыншылары шашырап жүреді. Олар – «күзетшілер». Қалбырлар жиналып тұрған жерден 5-6 м жерде екінші команда балалары қолдарына бір-бір доп ұстап, бір қатар болып тізіліп тұрады. Олар – «соққыштар». Ойынның басталуына берілген белгіден кейін доп ұстап тұрған «соққыштар» қолдарындағы доптарын лақтырып, жүгіріп жүрген күзетшілерді соғып, ойыннан шығаруға тырысып, қалбырларды құлата бастайды. Ал «күзетшілер» кезекпен жүгіріп жүріп, өздеріне допты тигізбей, құлаған қалбырларды орындарына қайта жинап жүреді. Доп тиген бала ойыннан шығып отырады. Ойын осылай келісім бойынша барлық ойыншылар ойыннан шыққанша немесе арнаулы бір уақыт арасында аяқталады.  Ойынның соңында доп тигізбей көп қалбыр жинаған ойыншы мен мерген баланы атап өтеді. Ойын әрі қарай жалғасу үшін командалар орындарын ауыстырады.  Ойынның ережесі.  1. Құлаған қалбырды кезекпен барлық ойыншылар қалаулары қажет.  2. Бірнеше бала бір уақытта қалбырларды жинауы мүмкін. Ол қалбырлардың санына байланысты.  3. Допты барлық бала бірдей лақтыруға болады.  4. Доппен бастан соғуға болмайды.  5. Жерден ыршып тиген доп саналмайды.  6. Допты қағып алуға болмайды.  Әдістемелік нұсқаулар. Сыныптағы оқушылардың шамасына қарай қалбыр мен соққыштардың ара қашықтықтары әр түрлі болуы мүмкін. Ол қалбырларға шамасы аз бала да лақтырып жеткізе алатын болуы керек.  Келісім бойынша күзетшілердің барлығы бірдей жүріп, қалбыр жинауларына болады. Ойыншылар тез, тоқтаусыз қимыл-қозғалыста болғанда ғана ойын қызықты өтеді. Сондықтан мұғалім бұл ойынды оқушылардын өз бетімен ұйымдасып, өздері басшылық жасап ойнауына мүмкіндік бергені дұрыс.  «Бұрыш» ойыны Ойынның мақсаты: айналаны тез бағдарлап, өзіне керекті қимыл-қозғалыс жасау үшін уақытты нақтылы анықтауға үйрету.  Керекті құралдар: бор, таяқша.  Ойыншылар өз қалауларымен бес-бестен бөлінеді. Әр бестік өздеріне ойын алаңынан немесе залдың ішінен төрт бұрышты сызып немесе белгілеп алады да, төртеуі сол бұрыштарға тез тұра қалады. Бұрышсыз қалған ойыншы ойын жүргізуші болып ортада тұрады. Бұрыштағылар өзара келісіп, орындарын ауыстырып отырады. Сол кезде ойын жүргізуші бос қалған бұрышқа тұрып алуға тырысады. Егер ол бұрышты алып қойса, бұрышсыз қалған бала ойынды әрі қарай жалғастырады. Ойын осылай жалғаса береді.  Ойынның ережесі.  1. Ойын жүргізуші бір баланың қасында 3-5 секундтан артық тұрмайды.  2. Ойыннан шығып кеткен балға қайта келуге болмайды.  3. Жүгіріп бара жатқан баланы қолмен ұстауға болмайды.  Әдістемелік нұсқаулар. Бұл ойынды серуен кезінде, табиғат аясында, ағаштардың арасында өткізсе, өте қызықты өтеді. Ойынды басынан аяғына дейін ойыншылар өздері басқарып жүргізулері керек.  Мұғалім тек басшылық жасап тұрады.

Негізгі әдебиеттер

1. Жуков М.Н. Подвижные игры: Учеб. для студ. пед. вузов. – 2-е издание., стереотип. – М.: Издательский центр «Академия», 2004ж.

2. Военно-спортивная игра «Алау».Алғашқы әскери дайындық» Журнал.

3. Военно- спортивная игра «Улан » Алғашқы әскери дайындық»   Журнал.