Дизель цилиндрынде жанармайдын жануы

Сабақтың тақырыбы: «Дизель цилиндірлерінде жанармайдың жануы»

Сабақтың түрі: теориялық

Сабақтың типі: құрамдас

Сабақтың мақсаттары:

а) білімділік оқушыларға дизель цилиндрлерінде жанармайдың  жануы,

                       жану процессінің кезеңдері, дизельге арналған жанармай                                                             

                      жайлы толық мағұлмат беру;

б) тәрбиелік: жаңа тақырыпты меңгерте отырып, оқушыларды

                     адамгершілікке,жауапкершілікке тәрбиелеу, өз ойын ашық

                    айтуға, өзгенің көзқарасына сыйластықпен қарауға үйрету,

                    өз бетінше білім алуға бейімдеу;

в) дамытушылық: логикалық ойлау,бақылау, қабылдау қасиеттерін, ақыл-                           

                                  ес, зейін, ой-өріс және басқа танымдық процесстерін

                                  дамыту.

Оқыту әдістері: түсіндірмелі-иллюстративті әдіс (баяндау, лекция,  

                              иллюстрация арқылы түсіндіру), интерактивтік әдістер

                             (ой шақыру, рольдік ойын, топқа бөліп жұмыс істеу),    

                             тестілеу әдісі.

Сабақтың көрнектілігі: слайдтар, схемаларды интерактивтік  тақтада

                                            көрсету, дизельдің суретті салынған плакат,

                                           адамның көңіл-күйлерін сипаттайтын бұлттардың

                                          суретті.                                       

Пәнаралық байланыс: психология (позитивті көңіл-күйге келтіру), физика,

                                    материалтану                               

Сабақтың барысы.

I.Ұйымдастыру кезеңі.

1.Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру, олардың дайындығына және дәірісхана тазалығына назар аудару.

2.Оқушыларды позитивті көңіл-күйге келтіру.

- Адам өмірінде жақсы көңіл-күйдің маңызы зор. Не нәрсені бастағанда да,

көтеріңкі көңіл-күймен басталса, жақсы аяқталады.

II. Өткен тақырып бойынша оқушылардың білімін тексеру

Тақырыбы: «Дизельдегі газ алмасуы. Үстеме үрлеудің әдістері».

Рольдік ойын «Оқытушымен оқушы».

Өткен сабақты игеру осы рольдік ойын арқылы тексеріледі.

Бір оқушы оқытушының ролін ойнап, үй тапсырмасын сұрайды.

III. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Ой шақыру. - Жанармай сөзін естігенде не естеріңе түседі, қандай сөздер ойларыңа келеді?

Лекция.   Тақырып: «Дизель цилиндрлерінде жанармайдың жануы»

1. Дизельге арналған жанармай.

2. Дизельдің отын жүйесі.

3. Жанармайдың жану процессі.

4. Жанармайдың жану кезеңдері.

      I. Алдымен жанармай ұғымын анықтап алайық.

   Жанармай дегеніміз – жылу энергиясын алуға қолданатын жанатын

 зат.

   Қазіргі заман дизельдерінің көпшілігі сұйық отынмен, яғни жанармаймен жұмыс істейді.

  Жанармай сұйық тамшы күйінде қозғалтқыш цилиндріне арнайы қондырғы арқылы себіліп отырады. Арнайы қондырғы деп отырғанымыз форсунка болып табылады.

    Жалпы жұмыс процессінің өтуі, оның үнемділігімен тиімділігін дизельде қоспаның дайындалуына тікелей байланысты.

    Дизель отынының жабысқақтық, тұтқырлық (вязкость) қасиетінің берілген қозғалтқышқа арналған нормасынан ауытқуы отынның циклдік берілуі мен себу фазаларының (отын берілуінің басталуы, аяқталуы және ұзақтығы) өзгеруіне әкеп соғады. Жабысқақтық қасиеті артса, себілетін жанармай саны да көбееді. Сонымен қатар, жанармайда себу сапасы төмендейді, тамшылардың орташа диаметрі мен біркелкілігі, цилиндрдің ауа зарядтарына отынның өтуі де өзгереді.

    Дизельге арналған жанармайдың сапасының маңызды көрсеткіші деп оның тұтануға бейімділігі екенін ескерген жөн.

II. Отын жүйесі  отынды сақтауға және оны дизельге отын беру аппаратына жеткізу үшін қажет. Дизелдің сыртқы отын жүйесі отын багынан, отын айдау насосынан және трубаөткізгіштен тұрады. Отын жүйесі дизельдің барлық режимдерінде үзіліссіз отын беріп тұруы керек.

   Дизель отыны оны тасымалдағанда және сақтағанда кірленеді, оған ауадан шаң түседі және оны бакке құйған уақытта оған әр түрлі зат араласуы мүмкін. Сонымен дизель отынына жүйенің жұмыс істеуіне зиян қоспалар түсуі мүмкін, бұл қоспалар өте қатты яғни болаттан да қатты болуы мүмкін. Бұл заттар плунжер мен гильзалар арасына түсіп оларды істен шығаруы мүмкін. Гильза мен плунжер арасындағы саңылау үйкеліп насостың отын беру қысымы кемиді. Осының бәрі отынның меншікті шығынын көбейтеді, яғни дизельдің жұмысы нашарлайды. Дизель тұрақты жұмыс істеуі үшін отынды тұрақты беріп отыру қажет және қоқымсыз болуы керек. Сондықтан дизель отын жүйесіне міндетті түрде отын сүзгілерін орнатады. Сыртқы ортаның температурасы төмендегенде дизель отыны қоюланады. Қыс айларында қоюланған отынды дизельге беру қиындайды, сол себептен отын жүйесіне міндетті түрде отын жылытқыштарды қосады.

     Отын жүйесі: 1) отын багынан, 2) сеткалы сүзгіден, 3) дөрекі тазалайтын сүзгіден, 4) отын айдайтын насостан, 5) таза тазалайтын сүзгіден, 6) жоғары қысымды отын насосымен форсункадан тұрады, 7) отын жылытқыштан, 8) тіреуші клапаннан, 9) өткізуші клапаннан, 10) шарикті кері клапаннан, 11) краннан тұрады.  

      Дизель форсункалары ашық және жабық болып бөлінеді. Ашық

форсункалардың конструкциясы қарапайым. Олардың клапандары

болмайды, сондықтан форсункалардың ішкі жағы әрқашан камерасына

қатысты жұмыс істеп тұрады.

      Мұндай форсункалардың шығу ағымының бүрку жұмысы бір немесе

бірнеше жүйелер арқылы орындалады. Отын бүркудің қысымы тек қана

бүрку жүйелерінің гидравликалық қарсылауынан және отын насосы плунжері қозғалысының жылдамдығына байланысты әрекет етеді. Осыған байланысты қысым бастапқыда отын бүрку біртіндеп өседі және бүркуді аяқтағанда біртіндеп азаяды. Отын тамшыларының көлемі бастапқыда және соңында өте үлкен болады. Отынның ауамен араласуы нашарлап толық жанбайды. Дизель жұмысының көрсеткіштері төмендейді.

III. Жанармайдың жану процессі.

  Кез келген отынның жоғары сапалылығы оның түгел жанғанда бөлетін жылуынан белгілі болады.

Жанармайдың жану процессі барысында қоспа дайындауға және отынның жануына  дизель цилиндрінде  әр циклде секундтың мыңнан бір бөлігіндей ғана уақыт бөлінеді. Осы  уақыт ішінде цилиндрге түскен отын тамшысы ондағы қысымға ауамен араласуы, жоғары температураға дейін қызуы және түгелдей жанып үлгіруі тиіс. Осы мақсатта дизельдерде қоспа дайындау  үшін әртүрлі конструкторлық әдістер қолданылады:

1.Отынды цилиндрге тікелей себу әдісі.

2. Құйындатқыш камерасы бар дизельдер үшін қолданылатын әдіс.

3. Алдында камерасы бар дизельдер үшін қолданылатын әдіс.

 4.2-тактылы дизель цилиндрлерін үрлеу әдісі

5. Үстеме үрлеу әдісі.

IV. Дизель цилиндрлерінде жанармайдың жану процессі 4 кезеңнен тұрады:

I кезең. Тұтанудың кідіруі (задержка воспламенения)           

     Бұл цилиндрге отынның берілуінің басталуынан қысымның көтерілуіне дейінгі кезең.

II кезең. Алғашқы жану.

    Бұл кезең жанудың басталуынан жоғарғы қысымға жетуіне дейінгі уақытты алады. Кезең жану камерасында жалынның бір мезетте таралуымен сипатталады.Бұл кезеңде отынның жалпы бөлігі келесі кезеңдердегі толық жануға дайындалады.

III кезең. Негізгі жану.

    Жоғарғы қысымға жеткен кезден циклдің ең жоғарғы температураға жету нүктесіне дейінгі кезең.

Қарқынды жану, отынның берілуінің аяқталуы, жұмыс денесінің температурасының барынша көтерілуі, қысымның  түсуі – осы кезеңнің көрсеткіштері болып табылады.

IV кезен. Бәсеңдетілген жану.

    Бұл ең жоғарғы температураға жеткен кезден жанудың аяғына дейінгі кезең. Отын берілмеуі, жылу бөлінудің бәсеңдеуі, цилиндрдегі қысымның дереу азаю- осы кезеңнің көрсеткіштері.

IV. Жаңа тақырыпты пысықтау.

 1.Топпен жұмыс.

Оқушылар 4 топқа бөлініп отырғызылады.

Әр топ өзіне берілген сұрақты топ ішінде талқылайды:

1-топ—«Дизельге арналған жанармай», 2-топ—«Дизельдің отын жүйесі», 3-топ—«Жанармайдың жану процессі», 4-топ—«Жанармайдың жану кезеңдері». Содан соң әр топтың мүшелері берілген тақырыпты көпшілік назарына ұсынады, сұрақтарға жауап береді. 

2.«Дизель цилиндрлерінде жанармайдың жануы» тақырыбы бойынша құрастырылған  тест.

V. Қорытындылау.

1.Оқушыларды бағалау.

2.Үйге тапсырма беру.

а) Бүгінгі лекциядан түсінік дайындау.

Қолданылған әдебиет:

1. Устройство и ремонт тепловозов.  Л.А. Собенин, В.И. Бахолдин и др. М. Издательский центр «Академия», 2008г.
2. Энергетические установки подвижного состава. Пигарев В.Е.

М. Маршрут, 2004г.

    3.  Двигатели внутреннего сгорания. Тепловозные дизели. Газотурбинные

        установки. Москва «Транспорт»,1980г.

   4. Тепловозные двигатели и газовые турбины. Н.М. Глаголев.,

      А.А. Куриц.  –Трансжелдориздат, 1957г.