?ткен саба?ты жа?а саба?пен байланыстыру ма?сатында о?ушылар?а с?ра? ?ою: ?сімдікте г?л орнына не т?зіледі? /жеміс/
Д?рыс айтасыздар, олай болса бізді? б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы: «Жемістер» болма?.
?сімдік г?лдеп бол?аннан кейін аналы? жатыны са?талып, ?ры?танып жеміске айналады. ?ал?ан б?лімдері ?урап т?сіп ?алады. Жеміс – к?бею м?шелеріні? со??ы даму сатысы. Ол – бір ?ана г?лден дамиды. Жеміс ішінде т??ымы бар г?лді
Барлы? ?сімдіктер г?лдейді. Аталы? пен аналы?ты? ?осылуы н?тижесінде жеміс пайда болады. Жеміс а?аштары к?ктемде г?лдейді. Жемістер ??р?а?, шырынды болып екіге б?лінеді. Жемістер тез пісу ?шін су керек.
4 топ о?ушыларымен венн диограммасымен ж?мыс ж?ргізу.
"М?сіндер" сайысы. Пластилиннен к?кеністер м?сіні? жасау, атын атау ж?не ?суіне сипаттама беру
"Анаграмма" сайысы. Топ ойыншылары к?кеніс аттаррыны? д?рыс жазылуын реттеп айтады: ыш?рб-б?рыш, ыпр?т-т?рып, лакабанж-баклажан, ашыл?ыз-?ызылша, зіб?с-с?біз, ужа-жуа, зы?ан-?ызан, крокам?-к?корам, яри?-?ияр.
"?ара ж?шік" сайысы.
1. Орта ?асырлада жауынгерлер бойт?мар ретінде кеуделеріне іліп ж?рген. Оларша б?л к?кеніс ?ылыштан, о?тан са?тайды деп есептеген. (жуа)
2. ?за? уа?ыт ботаникалы? ба?тарда егілді ж?не д?рі-д?рмектер ба?шасында егілді. Г?лдерін ?демілік ?шін шаштарына та??ан. 200 жылдан кейін ?ана шаруалар ?здеріні? егіндеріне егіп пайдалана бастады. (картоп) ?абыр?амен ж?мыс. 4 топ о?ушыларымен ой дамыту ж?мба?ын ж?ргізу.Ж?мба?
3. Ой тол?аныс сатысы: «Си?ырлы тая?ша» ?дісімен бір с?збен ?орытындылау
1. Жеміс – Шырынды – ??р?а? — Алма — ?рік – Апельсин – ?ауын – ?арбыз – С?біз – Картоп – Ас?аба? – Бидай – Шие – Витамин – Тама? – Бой ?сіреді – Г?лі бар т.б.
7. ?йге тапсырма беру. §24 Жемістер
8. О?ушыларды ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«жемістер ?дістеме»
И.Журба атындағы жалпы орта мектебі
Тақырыбы:
Биология пәні мұғалімі: Г.Наурызова
Арыс қаласы
Сабақтың тақырыбы: Жемістер
Сабақтың мақсаты: Жемістердің түрлерімен таныстыру, адам үшін маңызын түсіндіру.Жемістер жайында жалпы түсініктерін қалыптастыру.
Сабақтың өту әдісі: Сұрақ жауап, СТО топтастыру, пирамида, венн диограммасы, сиқырлы таяқша.
Пән аралық байланыс: Биология, география.
Сабақтың көрнекілігі: Плакат, суреттер, буклет, жеміс макеттері.
Сабақ жоспары:
а) Ұйымдастыру кезеңі
Сынып оқушыларын 4 топқа бөлу
Үй тапсырмасы кезеңдері:
«Білім минуты» кезеңінде оқушылар үй тапсырмасы бойынша берілген сұрақтарға жауап береді.
1. Гүлдің құрылысы?
2. Тозаңдану дегеніміз не?
3. Тозаңданудың қандай түрлері бар?
4. Жынысты көбеюге гүлдің қандай бөлімдері қатысады ?
5. Ұрықтану деген не? 6. Жынысты көбею дегеніміз не?
7. Аталық құрылысы.
8. Аналықтың құрылысы.
«Ұшқыр ой» кезеңінде оқушылар берілген сипаттамаларды тозаңдану түріне қарай орналастыру керек:
Ерекше белгілері
Бунақденелілер арқылы
Жел арқылы
Гүлдері өте ұсақ, реңсіз
+
Гүлінде шірнесі бар
+
Тозаңы ірі, сырты кедір-бұдырлы
+
Тозаңы құрғақ, өте ұсақ
+
Гүлі аңқыған хош иісті
+
Гүлінде шірнесі жоқ
+
Гүлдері ірі, күлтелері ашық реңді
+
Гүлдерінде иісі болмайды
+
Майда гүлдері ірі гүлшоғырына жиналған
+
ІІ. Мағынаны тану
Өткен сабақты жаңа сабақпен байланыстыру мақсатында оқушыларға сұрақ қою: Өсімдікте гүл орнына не түзіледі? /жеміс/
Дұрыс айтасыздар, олай болса біздің бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: «Жемістер» болмақ.
Өсімдік гүлдеп болғаннан кейін аналық жатыны сақталып, ұрықтанып жеміске айналады. Қалған бөлімдері қурап түсіп қалады. Жеміс – көбею мүшелерінің соңғы даму сатысы. Ол – бір ғана гүлден дамиды. Жеміс ішінде тұқымы бар гүлді
өсімдіктердің көбею мүшесі. Барлық гүлді өсімдіктердің жемістері шырынды және құрғақ деп 2 топқа бөлінеді.
Аталық пен аналық қосылып жеміс түзеді
Жеміс 2-ге бөлінеді Құрғақ және шырынды
Жемістер
Шырынды Құрғақ
Жидек Бұршаққап
Жидек тәрізді Бұршаққын
Сүйекті шырынды Қауашақ
Қанатты жеміс
Дәнек
Тұқымша
Жинақталған жемістер
Құрғақ жеміс
қабы қатты cүректенген болады
Шырынды жеміс – шырыны мол жұмсақ болады
Бұршаққап ———- Асбұршақ, Беде
Жидек ——- Қызанақ, Картоп,Жүзім, Қарақат
Бұршаққын —- Орамжапырақ, Шомыр
Жидек тәрізді —- Мандарин,Апельсин
Қауашақ —- Меңдуана, Сүттіген
Сүйек жеміс — Өрік, Шие,Алхоры, Шабдалы,
Қанатты жеміс —- Үйеңкі, Қайың
Дәнек —- Бидай, Жүгері, Арпа, Күріш
Тұқымша — — Бақбақ,Таусағыз, Өгейшөп
Сергіту сәті: Би
Биологиялық диктант:
1._____________ _________ шырыны мол, жұмсақ болады.
2.Олар ___________, ___________ __________,
_____________ ____________ деп бөлінеді.
3.Жидек жемістің сыртқы қабығы _______, _________, ____________ _____________ көп болады.
4.Жидек тәрізді жемістер _______ _________, ________ ____________.
5.______________ ________________ қабығы қатты, сүректенген, құрғақ болады.
Сәйкестендіру тесті:
Сұрақтар
Жауаптар
1.Шырын мол, жұмсақ болады.
А.Жидек тәрізді жемістер
2.Сыртқы қабығы мен ортаңғы қабаты бірігіп жеміс қабығын түзеді.
Б. Дәнек
3.Сыртқы қабаты жұқа,ортаңғы қабаты қалың етті-шырынды, ішкі қабаты – қатты сүйектенген.
В.Шырынды жемістер
4. Бір тұқымды жеміс.
Г.Бұршаққын
5.Қос ұялы,ішінде ұзынша тартылған жұқа жарғақты пердесі бар.
Барлық өсімдіктер гүлдейді. Аталық пен аналықтың қосылуы нәтижесінде жеміс пайда болады. Жеміс ағаштары көктемде гүлдейді. Жемістер құрғақ, шырынды болып екіге бөлінеді. Жемістер тез пісу үшін су керек.
4 топ оқушыларымен венн диограммасымен жұмыс жүргізу.
Құрғақ жеміс
Ұқсастығы
Шырынды жеміс
Асбұршақ орамжапырақ
шалқан
меңдуана
үйеңкі
қайың
бидай
жүгері
бақбақ
жаңғақ
гүлжеміс
ұрықтанады
тозаңданады
тамыр
пайдасы бар
витамин
тамақ
тұқым
жасуша
Қызанақ жүзім
картоп
мандарин
апельсин
лимон
өрік
шие
алхоры
шабдалы
пияз
"Мүсіндер" сайысы. Пластилиннен көкеністер мүсінің жасау, атын атау және өсуіне сипаттама беру
"Анаграмма" сайысы. Топ ойыншылары көкеніс аттаррының дұрыс жазылуын реттеп айтады: ышұрб-бұрыш, ыпрұт-тұрып, лакабанж-баклажан, ашылқыз-қызылша, зібәс-сәбіз, ужа-жуа, зықан-қызан, крокамө-көкорам, яриқ-қияр. "Қара жәшік" сайысы. 1. Орта ғасырлада жауынгерлер бойтұмар ретінде кеуделеріне іліп жүрген. Оларша бұл көкеніс қылыштан, оқтан сақтайды деп есептеген. (жуа) 2. Ұзақ уақыт ботаникалық бақтарда егілді және дәрі-дәрмектер бақшасында егілді. Гүлдерін әдемілік үшін шаштарына таққан. 200 жылдан кейін ғана шаруалар өздерінің егіндеріне егіп пайдалана бастады. (картоп) Қабырғамен жұмыс. 4 топ оқушыларымен ой дамыту жұмбағын жүргізу.Жұмбақ 1 топ.
1. Қалың киім ұнатады
Шешіндірсең жылатады (пияз)
2. Сабағы: қысқарған
3. Жапырағы – параллель жүйкелі
4. Тамыры – шашақ
5. Пайдасы – тамақ-тымау
Жұмбақ 2 топ.
1. Басым дене-денем бас
Мойным қысқа бұрылмас (орамжапырақ)
2. Сабағы – Қысқарған
3. Жапырағы – Ромб
4. Тамыры – Негізгі
5. Пайдасы – Тамақ, салат
Жұмбақ 3-топ.
1. Көп дөңгелек саларсың өрмелеп сен
Айың күнің біткенде терермін мен (Жүзім)
2. Сабағы — Өрмелегіш
3. Жапырағы – Ромб
4. Тамыры – Негізгі
5. Пайдасы – Тосап, Сусын
Жұмбақ 4-топ
1. Ұзын мұртты сары бас
Қойынында наны бар (Бидай)
2. Сабағы – Тік
3. Жапырағы – Доға жүйкелі
4. Тамыры – Шашақ
5. Пайдасы – Ұн, нан, талқан
Кестемен жұмыс жүргізу
Р/с
Өсімдік атауы
Құрғақ
Шырынды
Тұқым саны
1
Картоп
+
∞
2
Өрік
+
1
3
Бидай
+
∞
4
Қауын
+
∞
5
Шие
+
1
6
Асбұршақ
+
∞
3. Ой толғаныс сатысы: «Сиқырлы таяқша» әдісімен бір сөзбен қорытындылау
1. Жеміс – Шырынды – Құрғақ — Алма — Өрік – Апельсин – Қауын – Қарбыз – Сәбіз – Картоп – Асқабақ – Бидай – Шие – Витамин – Тамақ – Бой өсіреді – Гүлі бар т.б.
7. Үйге тапсырма беру. §24 Жемістер
8. Оқушыларды бағалау.
Жеміс дақылдары — жемісі, жидегі, жаңғағы үшін қолдан өсірілетін өсімдіктер тобы. 32 ботаникалық тұқымдастан 200-ге жуық жеміс дақылдар белгілі. Олар биологиялық (ботаникалық тегі) формалары жағынан мынадай топтарға бөлінеді: ағаштар (грек жаңғағы, алмұрт, қызыл шие, алманың кейбір сорттары), бұталар (қарақат, тұшала т.б.), жартылай бұталар (таңқурай, т.б.), лиандар (актинидия, жүзім, т.б.). Жемісінің құрылысына және биологиялық ерекшеліктеріне қарай шекілдеуікті (алма, алмұрт, беке, т.б.), сүйекті (шие, алхоры, өрік, шабдалы, т.б.), жидекті (қара және қызыл қарақат, таңқурай, бүлдірген, т.б.), жаңғақты (грек жаңғағы, орман жаңғағы, т.б.), шырын жемісті (апельсин, лимон, мандарин, т.б.), субтропиктік (анар, інжір, құрма, т.б.), тропиктік (банан, ананас, т.б.) болып бөлінеді. Жеміс дақылдары әр түрлі ботаникалық тұқымдасқа жатады. Қазақстанда жеміс дақылдарының 95%-ін раушан гүлділер тұқымдасы құрайды. Еліміздің оңтүстік мен оңтүстік-шығысында жеміс дақылдарынан алма, алмұрт, жүзім, шие, алхоры, өрік, шабдалы, т.б. өсіріледі. Ал солтүстік, орталық, шығыс аймақтарда қарақат, тұшала, долана, т.б. өседі. [1]
Жеміс шаруашылығы – халықты жеміс - жидектермен қамтамасыз ететін өсімдік шаруашылығының ең ежелгі салаларының бірі. Жемістер жоғары дәмдік қасиеттерге ие, адамның тамағы үшін қажетті көміртектерге, ақуыздарға, майларға, дәрумендерге, минералдық заттарға бай. Жеміс шаруашылығында жеміс өсіруші - шеберлер жұмыс істейді. Олар жеміс - жидек өсімдіктерінің көшеттерін өсіреді, бақ отырғызып, өсімдіктерді баптайды, жеміс жинайды. Жеміс өсіруші - шебердің жұмысы жеміс - жидек дақылдарының биологиялық ерекшеліктерін, олардың өсу, даму және жеміс беру заңдылықтарын білуді талап етеді. Ол жеміс - жидек өсімдіктерін өсірудің агротехникалық әдіс - тәсілдерін, оларды зиянкестерден және аурулардан қорғаудың тәсілдерін игерген болуы, жеміс жинап және сақтай алуы тиіс. Биологиялық ерекшеліктері, шаруашылықта қолданылуы және жемістерінің түрі бойынша жеміс - жидек өсімдіктері топтарға бөлінеді (3 - кесте).
Жеміс - жидек өсімдіктері Топ Жеміс - жидек өсімдіктері Дәнекті: Алма, алмұрт, айва, ирга, мушмула, шетен және т. б. Сүйекті: Шие, қара өрік, қызыл шие, алша, өрік, шабдалы, қызылтал және т. б. Жидекті: Қойбүлдірген, таңқурай, қарақат, қарлыған және т. б. Жаңғақ жемісті: Фундук, грек жаңғағы, пісте және т. б. Субтропикалық: Зәйтүн, құрма, фейхоа, інжір, анар, цитрустар (мандарин, лимон, апельсин) Тропикалық: Банан, нан ағашы және басқалар Алма ағашы – жеміс ағаш. Жеміс дақылдары ішінде ол өте кең тараған. Сұрыбына және түріне орай алма ағашы 20 - 100 жыл өмір сүре алады, ал, отырғызғаннан кейін 3 - 6 жылдан кейін жемісін бере бастайды. Әдетте, 1 бақ алаңынан 15 - 20 т жеміс береді, тіпті, 100 тоннаға дейін жетеді. Ағаштың жер бетіндегі бөлігі діңгектен және бұтақтардан тұрады. Алма жинау Өнімдерді мыжымай, соқпай, тырнамай, шаншымай, ақырын ғана үзіп алу керек; жемісті алақанды толтыра уыстап жоғары көтеріп, саусақтарымен жеміс сабақшасын іліп алып, бұтақтан бөліп алу керек. Жемісті күштеп тартуға немесе бұрауға болмайды, бұл жеміс бұтақшасын зақымдауы және келесі өнім беруге зиянын тигізуі мүмкін. Жемістерді себетке немесе басқа ыдысқа ақырындап салу керек.
ІҮ. Жаңа сабақты бекіту. 1. Жеміс шаруашылығы дегеніміз не? 2. Жеміс - жидек өсімдіктерін ата. 3. Жеміс - жидек қанша топқа бөлінеді? 4. Сүйекті жидектерге не жатады? 5. Тропикалық жемістерге не жатады?
Жеміс (лат. fructus) — жабық тұқымды өсімдіктер өнімі. Жеміс ұрықтанған аналықтан дамиды, бірақ көптеген өсімдіктерде басқа бөліктерінен де (гүл кіндігі, гүл серігі, т.б.) дамиды. Аналықтан дамыған жемісті нағыз жеміс, ал басқа бөліктерінен дамыған жемісті жалған жеміс деп атайды. Жеміс тұқымнан және жемісқаптан тұрады. Жемісқаптың ішінде бір немесе бірнеше тұқым болады, партеногенездік жолмен дамыған жеміс тұқымсыз болады. Өсімдік түріне байланысты жемістің пішіні, көлемі, түсі әртүрлі болады. Жеміс құрғақ жеміс және шырынды жұмсақ жеміс деп бөлінеді. Құрғақ жемістің көп тұқымды қақырап ашылатын (бұршақ, бұршаққын, т.б.) және бір тұқымды, қақырап ашылмайтын (жаңғақ, жаңғақша, тұқымша, дәнек) түрі бар. Шырынды жемісті көп тұқымды (жидек,асқабақ, алма, т.б.) және бір тұқымды (сүйекті жеміс) деп бөледі. Жемісқаптың сыртқы қабаты (экзокарпий) жылтыр (шие, алма), балауызды (жүзім, алхоры, шомыр), түкті (шабдалы), жұмсақ (өрік), қыртысты (тұшала), қалың (лимон, апельсин), қатты (жаңғақ) болады. Шырынды жемістерде экзокарпий қабатынан кейін қант, май жиналатын жұмсақ мезокарпий (өрік, шие, т.б.) қабаты түзіледі. жемістің ең ішкі қабаты (эндокарпий) кейбір өсімдіктерде қатайып, сүйектеніп кетеді (алхоры, т.б.), кейбіреуінде жұмсақ шырынды (лимон, апельсин) немесе үлпекке (бұршақ тұқымдасы) айналады.Экзокарпий мен мезокарпий жасушаларында хлорофилл болғандықтан, пісіп-жетілу кезінде жемістің жасуша шырынында антоциан пигментінің көбеюіне және хлоропластың хромопласқа айналуына байланысты түсі өзгереді. Бір гүлдегі бірнеше аналықтан (таңқурай, қара бүлдірген, т.б.) пайда болған жемісті күрделі жеміс деп атайды. Бұл жағдайда күрделі жеміс түзетін әр жеміс аналықтан дамиды. Гүл шоғырындағы жеке гүлден дамыған жемістерді шоқ жемістер (мысалы, жүзім) дейді. Өсімдіктердің піскен жемістері мен тұқымы жел (анемохория), су (гидрохория), жануарлар (зоохория) және адам (антропохория) арқылы таралады. Құрамында ақуыз, май, көмірсу витаминдері көп болғандықтан жеміс тағамға, мал азығына, т.б. пайдаланылады. Көптеген жемістен дәрі, бояу алынады. Улы және арам шөптердің жемістері зиянды болады. [1][2]
Сабақтың тақырыбы: Жемістер
Сабақтың мақсаты:Білімділік – жемістердің түрлерімен таныстыру, адам үшін маңызын түсіндіру.Жемістер жайында жалпы түсініктерін қалыптастыру.
Дамытушылық – оқыту кезінде оқушыларға түрлі тапсырмалар мен жұмыстар бере отырып, оқушылардың ойлау қабілеттерін,есте сақтауын, шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік – оқушыларды өз бетінше жұмыс жасай білуге және ұқыптылықпен тазалыққа , жеміс ағаштарын және қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу.
