Селекция, міндеттері мен ?дістері

	«№3 КОЛЛЕДЖ» МКҚК САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ
	Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі
	Ү41. 7-ҮК	3 басылым	12 парақтың 1 беті

БЕКІТЕМІН

Директордың ОІЖ орынбасары

______________ Қаратаева.А.Р.

2015ж.

Ашық сабақтың әдістемелік әзірлемесі

Тақырыбы: Селекция міндеттері мен әдістері.

Әзірлеген: Алимбекова М.

Шымкент 2015ж

Жаратылыстану - математикалық ЦК отырысында

ҚАРАЛҒАН

Хаттама № . .2015ж.

ЦК жетекшісі_______________Исхакова Н.Н.

(қолы)

Құрастырған мұғалім _________________Алимбекова.М.

(қолы)

САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ №18

Сабақтың тақырыбы: _Селекция міндеттері мен әдістері .

Сабақтың мақсаты:

Білімділік мақсаты; Білімгерлерге селекция әдістері ,тұқым ,сорт туралы мағұлмат беремін .

. Дамытушылық мақсаты: _Білімгерлерді табиғатты сүюге және олардың байлықтарын қорғауға тәрбиелеу.

Тәрбиелік мақсаты: _Оқушылардың жыныстық көбею туралы алған білімдерін және митоз, мейоз туралы түсініктерін одан әрі дамыту . Сабақты өткізу әдісі: __СТО бағдарламасы бойынша ВЕНН диограммасы ,топтастыру.

Сабақтың көрнекілігі: ___Буклет, слайд , таблица, сурет.

САБАҚ БАРЫСЫ

І. Ұйымдастыру бөлімі:

а) Тәртіп секторының баяндамасын қабылдау;

ә) Оқушылардың сырт көрінісіне назар аудару, құрал-жабдықтарын тексеру

б) Оқушыларды жұмыс орнына отырғызу, кезекші тағайындау;

в) Техника қауіпсіздігін еске салу.

ІІ. Бұрын өтілген оқу материалын еске алу.

_____________________________________________________________________________

1. Адамның дене жасушасы неше хромосомадан тұрады?

2. Жыныстық жолмен берілетін тұқымқуалаушылық ауруларының түрлері?

3. Генетика ғылымы нені зерттейді?

4. Моногибридті шағылыстыру дегеніміз не?

5. Дигибридті будандастыру дегеніміз не?

ІІІ. Қызығушылықты ояту:

Селекция

__Оқушылар селекция ___сөзінің ассоциациясын табады.

IV.Мағынаны ажырату:

Алшақ будандастырудың Мичуиндік әдістері.
И.В. Мичурин жасаған будандастыру жұмыстарының принциптері мен әдістерін, қолданып, одан әрі дамытудың маңызы зор. Ол адам үшін пайдалы белгілер мен қасиеттерді барынша ұштастыратын будан алу мақсатында ұрықтану процесін басқару жолдарын іздестіруде жемісті еңбек етті. Осы мақсатпен И.В. Мичурин бірінші болып жеміс ағаштары селекциясында әріден будандастыру әдісін қолданып, будандасушылықты және алшақ будандастырудың ұрықсыздығын жою әдістерін жасады. Ол ата-ана өсімдіктерінің жасын жалпы күйін, аналық өсімдіктердегі тозаңданатын гүлдердің орналасқан жерін есепке алды. Алдын ала вегетативтік жақындастыру әдетте өзара будандаспайтын түрлерді будандастыруға мүмкіндік берді.
Әдістің мәні будандастырылатын өсімдіктерді алдын ала телуде. Бірінші гүлдегенде телінген аталық өсімдіктің тозаңымен теліткен аналық өсмдікті тозаңдандырады.

Оқушыларды топқа бөліп , тапсырма беремін . Олар өз беттерімен топ бойынша тапсырмаға дайындалады. Оған уақыт беремін. Дайын болған соң әр топтан лидер шығып өз ойларын ортаға сала бастайды.

1-ші топ «Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары »

_____Мәдени өсімдіктердің шығу тегін зерттеуде атақты орыс генетигі __және селекционері Н.И.Вавилов үлкен үлес қосты . Селекция дегеніміз –өсімдіктер сорттары ,мал тұқымдары мен микроорганизмдер штамдарының жаңа түрлерін жасау және олардың қазіргі кезде бар түрлерін жақсарту туралы ғылым. ХХ ғасырдың басында өзінің әріптестерімен бірге 60-тан астам экспедициялар жүргізіп , дүние жүзінің белгілі бір аудандарында белгілі бір мәдени өсімдіктердің ең көп сорттары шоғырланғандығын байқайды. Мысалы картоптың генетикалық көп түрлілігінің орталығы деп Оңтүстік Американы атаса болады. Күріштің ең көп сорттары Қытай мен Жапония ,ал жүгерінің ең көп сорттары Мексикада табылған .

2-ші топ «Сорт және тұқым »

Қоғамның қазіргі дамуы жағдайында ауыл шаруашылығы өндірісін қарқындату , яғни мейлінше аз шығынмен барынша көп өнім алу өте маңызды . Тұқым , сорт немесе штамм дегеніміз –бір түрге жататын , адам қолымен шығарылған және тұқым қуалайтын белгілі бір белгілерімен сипатталатын даралар жиынтығы.Мұндай жиынтықты құрайтын организмдер ұқсас ,тұқым қуалайтын бекітілген морфологиялық және физиологиялық қасиеттерге ие. Малдың белгілі тұқымдарын шығара отырып біз жиі оларды адаммен бірге тіршілік етуге мәжбүр етеміз . Жылына 10 мың литр сүт беретін сиыр , бірнеше күн сауылмай қалса өліп қалады.

3-ші топ «Селекцияның негізгі әдістері »

____Селекцияның негізгі әдістеріне сұрыптау мен будандастыру болып табылады. Сұрыптау жаппай __және жеке болып бөлінеді . Жаппай сұрыптау сыртқы фенотиптік белгілер бойынша өткізіледі. Жаппай сұрыптауға қарағанда жеке сұрыптау жекелеген дараларды таңдап , олардың әрқайсысын бірнеше ұрпақтар қатарында зерттейді. __Будандастыру түрішілік және түраралық болып бөлінеді . Түрішілік будандастыру белгілі бір қасиеттері бар дараларды , осы белгілері мейлінше көрініс табатын ұрпақты алуға бағытталған шағылыстыруға негізделген. Түраралық будандастыру кезінде әр түрлі түрлерді шағылыстырады. Мал шаруашылығында түраралық буданды алудың классикалық мысалы есек пен биені будандастырудан алынған қашыр болып табылады. Жабайы тау қойы –арқар мен биязы жүнді қойдың буданы –әйгілі архар-меринос тұқымы алынды.

И.В. Мичурин географиялық алыс формаларды будандастыруға ерекше маңыз берді. Алмұрттың «қысқы Берре» сорты, жабайы уссури алмұрты мен оңтүстікте өсетін француздың Берре сортын будандастыру арқылы алынды. И.В. Мичурин Бельфлер-Китайка сортын шығару барысында буданның қолайсыз белгілерін көшіріп, бағалы белгілерін күшейтетін ментор әдісін жасады. Мичурин жасаған бұл әдістерді қазіргі кезде ғалымдар тәжірибеде кеңінен қолданылуда.
Мәдени түрлерді жабайы түрлермен будандастырудан алынған будандарда, әдетте, соңғыларының белгілері басым келеді. Мәдени түрге тән бағалы белгілер мен қасиеттерді күшейту үшін қанықтырушы будандастыру әдісін қолданды.
Будандардың нашар өсімталдығы немесе толық тұқымсыздығы жаңа мәселе болып танылады. Бірінші ұрпақ буданның тұқымсыздығын болдырмау үшін қайыры будандастыру мен өсімдіктің хромасомалар санын екі еселеуді қолданады.
Буданның ұрықсыздық дәрежесі будандастырылатын түрлердің филогенездік қатынастарына, бірінші ұрпақ өсімдіктерінде гомологиялық хромосомалардың немесе тұта геномдардың бар-жоқтығына байланысты. Толық асинтез жағдайында өсімдіктер толығынан тұқым бере алады, мысалы, қара бидай-бидайық, бидай жауқияқ және басқа будандар. 

Не білемін	Білгім келеді	Үйрендім

V Ой-толғаныс

Ой-толғаныста оқушылар алған білімдерін қалай жүзеге асырды? Қандай қорытынды жасауға қол жетті?

1.Селекцияның әдістері
2.Қысқаша сипаттама беру
3.Ұрпақ бермеу себептері
4.Тұқым беруді қалпына келтіру тәсілдері
5.Алыстан будандастырудың мысалдары
6.Ауыл шаруашылығы мен сұрыптау үшін маңыздылығы

Будандастыру

Сұрыптау

V I. Бағалау:

Оқушылардың сабаққа деген белсенділігін мадақтай отырып , бағалаймын.

VII . Үй тапсырмасы:

S 3.18 оқу , түсінік айту , сұрақтарға жауап беру .