"Туыстық шағылыстыру және оның селекциядағы маңызы.Гетерозис,оны ауыл шаруашылығында қолдану"

Күні :

Мұғалімнің аты-жөні: Қалымбетова Гүлжан

Сабақтың тақырыбы:

Туыстық шағылыстыру және оның селекциядағы маңызы.Гетерозис ,оны ауыл шаруашылығында қолдану.

Оқу мақсаты:

Туыстық шағылыстыру және оның селекциядағы маңызы. Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану туралы толық ақпарат ала отырып, мағлұмат қалыптастыру.

Сабақтың мақсаты:

Білу -   селекцияның биологиялық маңыздылығын түсіну.

- Селекция әдісінің пайда болу себебін білу.

-селекция әдістерін білу

Түсіну- селекция әдістерінің қандай түрлерге бөлінетіндігі

- будандастыру түрлерін

- гетерозистің өсімдіктердегі ,жануарлардағы әсері

Қолдану-С ұрыпталу міндеттері мен будандастыруларды ажыратады

- туыстық будандастыруды анықтайды

-туыстық емес будандастыруды анықтайды

Талдау -Шағылыстыру түрлеріндегі тиімді және тиімсіз жолдарын жіктейді

-Гетерозисті ұрпақтардың алыну жолы

Жинақтау-Жаңа будандардың табиғатта түзілу шарттарын біледі.

Бағалау- жаңа іріктемелер мен қолтұқымдырдың түрлерін ажырата отырып,оның түрлерін анықтайды,жергілікті жерде кездесетін қолтұқымдар арасында жаңа будандардың түрлерін бар жоғын ажыратады.

Сабақтың құрылымы

I.Ақпарат блогы

II.Логикалық тапсырмалар блогы

III.Жаттықтыру және білімді есепке алу блогы

IY.Интеллектуалдық тренинг блогы

Y.Күтілетін нәтиже блогы

Оқыту әдісі:

«АКТ» «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер», «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау», «Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету», «Оқытуды басқару және көшбасшылық».

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:

Бағыт-бағдар беріледі, оқушыларға логикалық сұрақтар бойынша олардың танымдық тапсырмаларды өз бетімен орындауын қадағалайды.

Оқу іс-әрекетін ұйымдастыру формасы:

Жаңа-сынақ сабағы.

Танымдық тапсырмалар:

Сабақтың ЖБЕА блогында беріледі.

Оқушы іс-әрекетін ұйымдастыру:

Күтілетін нәтижеге қол жеткізу үшін алгоритм бойынша тапсырмаларды орындап, слайдтарды пайдаланып сұрақтарға жауап беру; Өз мүмкіндігіне қарай деңгейлік тапсырмаларды орындау.

Оқушыда дағды қалыптастыру: Өзін-өзі дамыту дағдылары – өзінің деңгейін бағалау,белгіленген мақсатқа жету, жинақталған білім мен қалыптасқан дағды негізінде ой қорыта білу.

Негізгі ұғымдар мен терминдер:эндогенді,экзогенді,интрузивті,эффузивті,галит.

Ақпарат көздері: Интернет желісі, оқулық.

Сабақты бағалау:

Оқушының оқу іс-әрекеті ол СТК-дағы тапсырмаларды орындау деңгейіне

байланысты бағаланады.

Ақпараттық блок

Сабақтың басы: 8-минут

Жоспар:

1.Селекция дегеніміз не?

2.Селекция әдістері

3.Будандастыру жолдары

4.Гомозиготалы және геторозиттік ағзалардың шығу түрлері

1 слайд:

1.1.Селекция дегеніміз не? 2. 1. .Селекция әдістері

3.1 Будандастыру жолдары 4.1 Гомозиготалы және геторозиттік ағзалардың шығу түрлері

4.2.

Гомозиготалы күйге жету жылдамдығы

Қандай да бір белгіні немесе қасиетті анықтайтын әртүрлі гендердің саны қаншалықты көп болса, барлық аллельдерде гомозиготалы күйге жету мен белгілерінің тұрақтануы да соншалықты баяу жүреді. Гомозиготалылық өздігінен ұрықтану барысында мейлінше тез жүреді. «туыстық» шағылыстыру жүйесінде гетерозиготалы даралардың пайызы бірқатар ұрпақтарда баяу төмендейді. Дегенмен, «туыстық» немесе шағылысатын ағзалардың одан да алшақ туыстықтарындағы шағылыстыруларға қарағанда жылдам жүреді.

II. Логикалық тапсырмалар блогы:(4 мин)

Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қой

...........(жақын туысты көбейту) жақын текті ағзаларды будандастыру арқылы іске асырылады.

............."гибридті күш" – өсімдіктер сияқты жануарлардың да әр түрлі шағылыстырудағы бірінші ұрпақ гибридтерінің көлемінің үлкеюі, өсу қарқыны, өміршеңдігі мен өнімділігінің жоғарылауы

1.Инбридинг

2.Гетерозис (грек тіліндегі heteroiosis – өзгеру, айналу),

ІІІ.Жаттықтыру және білімді есепке алу блогы-15 мин

I деңгей (4-5 тапсырма)

1-тапсырма. «Тірек-сызба» әдісімен жұмыс

Берілген суреттерді пайдалана отырып шағылыстыруларды табу.Аутбридинг – туыстық емес шағылыстыру.

Инбридинг – туыстық шағылыстыру.

сызба түрінде көрсет.

Жауабы:1.Ядро 2.Мантия 3.Жер

2-тапсырма: Тау жыныстарының шығу тегіне қарай сатылай қойып шық.

Жауабы: 1.Магмалық,2.Метаморфты,3.Шөгінді

3-тапсырма :Сызбаны толықтыр. Литосфераның басқа сфералармен байланысы.

1.Атмосфера, 2.Биосфера,3. Гидросфера

4-тапсырма: Кестені толтыр

II деңгей (2-3тапсырма).

1-тапсырма: «Сәйкесін тап»

1.Шөгінді тау жынысы 1.көбінесе теңіз ортасында,лагуналарда түзіледі

2.Метафорфты тау жынысы 2.өсімдіктер мен жануарлардың қатысуынан пайда болады

3.Магмалық тау жынысы 3.физикалық үгілу өнімдері қатты бөлшектерден қалыптасады

4.Химиялық тау жынысы 4.жер бетінде,өзен,көл,мұхит суларында орын алады.

5.Органогенді тау жынысы 5.жер қыртысындағы магмалық іс-әрекетпен байланысты

6.Сынған тау жынысы 6.жер қойнауы мен жер бетінде қатқан кезде пайда болады.

Сәйкестендірудің жауабы:1-4,2-5,3-6,4-1,5-2,6-3

2-тапсырма. Тесттік тапсырмалар:
1. Бос тау жынысқа...... жатады
а) құм және цемент
ә) мұнай, газ
б) құм және саз
2....... суға ерімейтін берік түйіршіктерден тұрады. Тест тапсырмаларының жауабы:1-б, 2-ә,3-ә,4-б,5-ә
а) саз
ә) құм
б) әктас
3. Өте майда тау жынысы не деп аталады?
а) саз
ә) құм
б) ермексаз
4. Арнайы май қосылған саз не деп аталады?
а) саз
ә) құм
б) ермексаз
5. Неден әйнек дайындайды?
а) саздан
ә) құмнан
б) әктастан

III деңгей (1-2 тапсырма)

1- тапсырма: «Финал» ойыны ия және жоқ деп тез әрі дұрыс жауап береміз

( Мұғалім оқушыларға тақырып бойынша сұрақ қояды, жауабын қате етіп береді. Формула бойынша үш дұрыс емес және бір ғана дұрыс жауап болуы қажет)
1. Бос тау жыныстары - құм және саз. (Иә)
2. Құм суда еритін берік түйіршіктердентұрады.(Жоқ. Ерімейтін берік түйіршіктерден тұрады.)
3. Құрғақ құм түйіршіктері бір-бірімен тығыз байланысады.( Жоқ. Сусып, бір-бірімен байланыспай тұрады.)
4. Құм су қоймаларындағы суды ластайды. (Жоқ. Құмды су қоймаларында ауыз суды сүзіп, тазартуға пайдаланады.)
5. Түйіршіктерінің құрамына қарай құмның түсі де түрліше - ақ, қара, сұрғылт, сарғыш болып келеді. (Иә).
6. Құмды ас тұзына қосып үй құрылысына пайдаланады. (Жоқ. Цементке қосып үй құрылысына пайдаланады).
7. Құмды мәрмәрмен араластырып кірпіш құяды. (Жоқ. Сазбен араластырып кірпіш құяды.)
8. Таза саздан әйнек дайындайды.(Жоқ. Таза құмнан әйнек дайындайды.)
9. Саз үгілген тау жыныстарының ең ұсақтарының суда тұнуынан пайда болады.(Иә.)
10. Саз - өте қатты тау жынысы.( Жоқ. Өте майда тау жынысы).
11. Саз құрғағанда илеуге келеді.( Жоқ. Тас сияқты қатып қалады
12. Сазды суға салса, жібімейді. ( Жоқ. Суға салса, жібіп, илеуге келеді).
13. Саздан құм араластырып, отқа төзімді заттар, бағалы ыдыс - аяқ, құмыралар жасайды. (Иә.)
14. Саздан қалыпқа келтіріп алған заттарды берік болуы үшін суға салады.(Жоқ. Отқа күйдіреді.)
15. Шаруашылықта құм мен сазды көп пайдаланбайды.(Жоқ. Көп пайдаланады..)
16. Ермексаз - арнайы май қосылмаған саз.( Жоқ Арнайы май қосылған саз - ермексаз.)
17. Саз біздің сурет салатын қарындашымыздың және ермексаздың құрамына енеді.(Иә)

IY.Интеллектуалды тренинг блогы (1-тапсырма топтық қызықты)10 мин

«Тастар сыр шертеді»-халық \\\арасында «асыл тастар – қыздардың ең жақсы досы» деген ұғым бар.

Бар-жоғы бес асыл тас бар және әрқайсысы өзіндік қасиет пен ерекшелікке ие.

1.Гаухар 2.Жақұт 3 Лағыл 4.Меруерт 5.Інжу.

1.Бұл асыл тас- сиқырлы қасиетке ие мықты тас деп саналады. Ол иесіне бақыт әкеледі, оны бәле-жаладан қорғайды, ал оған дұрыс қарамаған жағдайда сәтсіздік те әкелуі мүмкін. салтанатты жиындарға, әдемі көйлекпен, жалпы талғаммен тағу керек. Оны күнделікті өмірде тағып жүру әдепсіздік саналады. Сонымен қатар бұл асыл тас жас қыздардың бейнесіне онша жараспайды.Бұл қай тас туралы айтылған?
2.Бұл тас ең қымбат асыл тастардың қатарына кіреді. Оған қоса, алмаспен бақталаса алатын қатты минерал саналады. Бұл асыл тастың ерекшелігі – қою көк түсінде. Алайда, алқызыл, ақшыл көк түсті, сары түрлері де кездеседі. Бұлардың мөлдір түрі өте сирек болғандықтан жоғары бағаланады. Оған күн сәулесі түскенде тастың ортасында алтыбұрышты жұлдыз пайда болады. Бұл қай тас туралы айтылған?
3. Бұл ең жарқыраған асыл тастардың бірі. Ашық қызыл, жарқыраған тастар жауынгерлік көсемдердің жақсы көретін тасы болып келген. Әйгілі Ақсақ Темірдің өз аты жазылған ірі осы тасы болған.Бұл тастың әртүрлі түстері бар, бірақ дәл қызыл тастар жоғары бағаланады. Бұл тас құштарлық, күш пен жігердің тасы саналады. Ол адамға сенімділік пен батылдық береді. Бұл тасты тек алтын жиектемеде және әдетте жүзікке салып тағады.

Бұл қай тас туралы айтылған?
4.Ерекше реңкі үшін бұл тасты «жасыл мұз» деп те атайды. Бұл тастың кейбір үлгілері кейде гауһардан да қымбат тұрады. Бұл тас ежелгі заманнан белгілі. Мысырлықтар ертеде оны сиқырлы ғұрыптарына пайдаланған. Ең ірі және әрине, ең танымал - «Ұлы Моғол» тікбұрышты тасы. Онда ислам дұға сөздері мен шығыс өрнектері соғылып жазылған. Бұл қай тас туралы айтылған?
5.Оларды қабыршағына кіріп кеткен құмдардан тазартуға ұмтылатын ұлулар жасайды. Бір тастың өзі 12 жылға жуық «пісіп жетіледі». Табиғи түрінде алу біршама қиын, сол себепті де ол жоғары бағаланады. Оның домаланған пішіні көптеген қатпарланып кеткен. Кейде жасалу барысында әртүрлі үлгілері түзіледі, бірақ домалақ пішіндісі жоғары бағаланады. Ол жастық пен пәктіктің белгісі, сол себепті жас қыздарға көбірек жарасады. Одан алқа, сырға, білезік, моншақ,жүзіктер жасайды. Сонымен қатар көйлектер мен басқа да аксессуарларды әсемдеу үшін де жиі пайдаланылады. Бұл қай тас туралы айтылған?

Жауабы:1.Гаухар, 2.Жақұт,3 Лағыл, 4.Меруерт, 5.Інжу.

Y Күтілетін нәтиже блогы.(3 мин)

I –топ «Кристалл» III –топ «Гранит» берілген топ атауларларына байланысты осы тастарды жергілікті жерде II –топ «Мәрмәр» YI –топ «Кварц» қандай мақсатта пайдаланатынын атап шық.

Үйге тапсырма: Әрбір оқушыға далалық жерлерден кездескен ірілі-ұсақты

малта және тау жыныстарын,қойтастардың түрлерін жинап,сыныптың археологиялық қорын жасау.