Эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, параллелизм

Күні:

Пән: Биология

Сынып: 11 б

С.тақырыбы: Эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, параллелизм

С.мақсаты:

Білімділік мақсаты:Оқушыларға эволюцияның негізгі заңдылықтары туралы түсініктеме беру, дивергенция, конвергенция, параллелизм сөздерінің мәнін ашу.

Дамытушлық мақсаты: Оқушылардың дүниенің біртұтастығы тірі организмнің дамуы туралы ғылыми көзқарас қалыптастыру. Топтық жұмыс арқылы бірлесіп білім алуға жағдай жасау.

Тәрбиелік: Оқушылардың тіл байлығын дамыту, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың түрі: түсіндірмелі сабақ

Сабақтың әдістері: баяндау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ой қозғау, талдау, суретті түсініктемелер

Пән аралық байланыс: биология,химия,физика,география,тарих,әдебиет, медицина.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, суреттер, слайд, электрон оқулықтан көрсетілім .

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ.Алған білімдерін пысықтау

1.Биологиялық прогреске жетудің жолдары

ІІІ.Жаңа тапсырма

Эволюцияның негізгі заңдылықтары.

Дивергенция, конвергенция, параллелизм — тірі организмдер топтарының эвомоциялық формалары.

Дивергенция(латыннан аударғанда «лат.divergo- кері шегінемін» дегенді білдіреді. ) –деп туыс формалардағы белгілердің ажырауын айтады. Ол табиғатта ұдайы жүретін процесс.

Ч.Дарвин табиғатта 1м жерде өсімдіктердің 8 тұқымдасқа, 18 туысқа жататын 20 түрін анықтаған. Эволюция барысында алғашқы бір түрден бірнеше түлердің шығуы Ч.Дарвин белгілердің ажырауы немесе дивергенция деп атады.

Дивергенция (лат. diverge - ауытқимын, ажырасамын) — екі не одан көп тіл құбылыстарының бір-бірінен ажырасуы. Дивергенция ұғымы глоттогониялық және құрылымдық-диахрониялық болып екі тұрғыда қаралады. Дивергенция әлеуметтік-тарихи жағдайларға байланысты туыс тілдердің немесе бір тілдегі диалектілердің бір-бірінен ажырап бөлінуін білдіреді. Дивергенция процесі ортақ ататілден бөлініп шыққан тіл семьяларының қалыптасуындағы негізгі жол. Құрылымдық-диахрониялық Дивергенция тіл жүйесіндегі айырмашылықтардың көбеюіне әкеп соғатын тарихи процесс. Бұл мағынадағы Дивергенция ұғымын қалыптастырғандар — Е. Д. Поливанов пен Р. О. Якобсон. Дивергенция ұғымы тілдің барлық денгейлеріне қатысты. Конвергенцияға қарама-қарсы құбылыс.

Конвергенция(латын тілінен аударғанда «conergo - ұқсас болу» дегенді білдіреді)- организмдердің туыстық жағынан алыс болғанымен мекен ортасы бірдей, сыртқы пішінінің бір-біріне ұқсас болуын айтады. Конвергенцияның айқын да нақтылы мысалы - қанат. Әр алуан жүйелеу тобының ұшатын өкілдерінің қанаттары мүлде басқа-басқа мүшелерге және дене бөліктеріне негізделген. Мәселен, бунақденелілердің (көбелектер, қоңыздар және т. б.) қанаты - дене жабынының катпары. Құстарда - қуатты қауырсындары бар алдыңғы аяқ. Жорғалаушыларда (птеродактили) және сүткоректілерде (жарғанаттар және ұшарлар) - тері қатпары; қанатты кесірткелерде - алдыңғы аяғы мен денесін, ұшарда - алдыңғы аяғы мен артқы аяғын және жарғанатта - алдыңғы аяғы мен құйрығын жалғастырады.Өсімдіктерде қылтан және тікен конверсияға мысал бола алады. Бір жағдайда жапырақ түр өзгерістері - тікен түрінде (кактус, жантақ), екінші жағдайда - өркен (долана), осындай түзілістер жемістерде (сасықмеңдуана, шоңайна) түрінде кездеседі.

Параллелизм (Грек тілінен аударғанда «parallelos - қатар жүру»)- деп туыстық жағынан өте жақын организмдердің ұқсас белгілерінің бір-біріне тәуелсіз дамуын айтады. Мысалы, сүтөоректілер класына жататын ескекаяқтылар отрядының сулы ортаға бейімделушігі 3 салада дамыды. Мысалы, моржандар, құлақты және кәдімгі түлендер сулы ортаға бір – бірінен тәуелсіз көшкендіктен суға бейімделу мүшесі - ескегі пайда болады.

Жәндіктердің ішінде қоңыздардың алдыңғы жұп қанаттары өзгеріп,қатты қанатқа айналғандықтан қанатүсті деп атайды.Қоңыздардың барлығы қатқыл қанаттылар отрядына топ-тастырылады.

Қосмекенділердің белгілері саусаққанатты балықтарда дамиды.Сүтқоректілердің көп белгілері аңтісті кесектілердің топтарында пайда болады және т.б.Осы ұқсастық шығу тегінің бір екендігін дәлелдейді.

4.Қорытынды. Мына кестені дәптерлеріңе толтырыңдар.

5.Бекіту кезеңі.

- Дивергенция қандай проссес? Мысалмен дәлелдеңдер.

- Конвергенцияға спаттама беріп, мысалмен талдаңдар.

- Праллелизм сипаттама бер, мысалмен талда

- Дивергенция, конвергенция, параллелизмді сызбанұсқаға немесе кестеге сызып, жеке – жеке талдаңдар.

- Дивергенция процесінде пайда болған формалардың біразының жойылу себебі неде?

- Эволцияның қайтымсыз процесс екенін өсімдіктерден мысалдар келтіріп, түсіндіріңдер.

Үйге тапсыырма § 23 оқу мазмұны, 37 – суретті дәптерлеріңе салыңдар. Денгейлік тапсырманы дәптеріңе орындарыңдар.