Semantic Peculiarities of Proper Names in Phraseological units in English and Turkmen

Koldaşowa Parahat (Türkmenistan)

IŇLIS WE TÜRKMEN DILLERINIŇ DURNUKLY SÖZ DÜZÜMLERINDÄKI HAS ATLARYŇ SEMANTIKI AÝRATYNLYKLARY

Durnukly söz düzümlerinde halkyň milli özboluşlylygy, onuň aýratynlyklary, mentaliteti, ýagny şol halkda bolup geçýän wakalara öz dünýägaraýşy boýunça baha bermeklik ýüze çykýar. Durnukly söz düzümleri ýa-da başgaça aýdanymyzda frazeologik birlikler özünde adamlaryň pikirlenmesiniň düýp manysyny, halkyň ruhy tejribesini jemleýär. Iňlis we türkmen dillerinde beýleki dillerde bolşy ýaly, dil birlikleriniň milli-medeni semantikasy ýagny dil aňlatmalary, iňlis-türkmen tebigatynyň aýratynlyklary, halkyň nesilden-nesle geçýän ykdysadyýeti, halk döredijiligi, çeper edebiýaty, sungaty, ylmy, däp-dessurlary, gündelik durmuşy özüne çekiji we möhüm bolup durýar.[1]

Durnukly söz düzümlerinde aýratyn gyzyklanmany olardaky has atlar döredýär. Diliň frazeologik birlikleriniň düzüminde belli bir derejede has atlary ulanyp bolýar. Rus alymy A.W.Kunin frazeologiýa babatynda şeýle düşünjäni nygtap geçýär: “Frazeologiýa – bu diliň hazynasydyr. Frazeologizmlerde halkyň taryhy, onuň medeniýetiniň we durmuşynyň özboluşlylygy şöhlenenýär.”[2]

Has atlar – onimler (grek dilinden onoma – at) adamlara aragatnaşykda we özara düşünişmekde gerek bolan düşünjeleriň biri. Has atlar oýlap tapylyp ýa-da döredilip bilner. Has atlara: antroponimler, toponimler, teonimler, zoonimler, astronimler, kosmonimler, fitonimler, hrononimler, ideonimler, hrematonimler, etnonimler degişli.

Iňlis we türkmen dilleriniň frazeologik dünýäsinde bar bolan obrazlar taryhy gelip çykyşy bilen tapawutlanýarlar. Iňlis dilindäki frazeologik birlikleriň obrazlary köplenç Injile we grek-latyn mifologiýasyna esaslansa, türkmen frazeologik birlikleri Gurhanyň içindäki berilýän obrazlara we halkyň öz durmuşyndan alnan mysallara esaslanýar.
Frazeologik birlikler has atlaryň görnüşlerine laýyklykda toparlara bölünýär. Mysal üçin: düzüminde antroponim bolan frazeologik birlikler: iňlis dilinde “Honest (ýa-da old) Abe” [2] – amer. “dogruçyl (ýa-da garry) Eýb (Prezident Abram Linkolnyň lakamy [A. Lincoln, 1809-65] ). Meselem: And on that fateful July morning in 1881, President Garfield was to take the final fearful pace in the footsteps of “Old Abe”. (J. Cottrell, “Assassinational The World Stood Still”, part I, ch. 3) – Bu betbagt 1881-nji ýylyň iýul daňdany Prezident Garfildiň durmuşynda aýylganç wakanyň şaýady boldy, ol onuň ykbalyny “garry Eýbiň” ykbalynyň meňzeşliginiň ahyry boldy. Johnny Head-in-(the-) Air [2] – asmanda uçup, hyýal pikirlere çümýän adam. Meselem: Much of his morning walk was passed in a dream… Nanny used to jeer at him, calling him Little Johnny Head-in-Air (Suppl). – Ol tutuş daňdanky gezelençde diýen ýaly... Nenni oňa “dünýaden bihabar ýartygulak” diýip ezýet berýärdi. John (-) nokes and John (-) a (-) styles [2] – kön. ýönekeý adamlar. Meselem, ...as willing to plead for John o’Nokes as for the first noble of the land (W. Scott, “Guy Mannering”, ch XLII) - ... Olar kazyýetde öňünden çykan ýurduň saýlanan adamlaryny aklaýşy ýaly, duş gelen adamy goramaga taýýar.

Türkmen dilinde “Weli bolmasa Welije” [3] – ol bolmasa başga biri, ol bolmasa beýlekisi. Meselem: Aýby ýok, Weli bolmasa Welije ederis (N. Pomma). Alynyň aryny Ahmetden almak [3] - (çykarmak) günä köteklemek, gaharyňy başga bir zatdan ýa adamdan çykarmak, günäkäre derek başga birinden ar almak. Meselem: Horlanýar ýol boýy, berýär azary Ahmetden alynýar Alynyň ary (A.Kekilow). Alynyň aryny Ahmetden aldy, Çoluk pahyr rugsat-jogapsyz galdy (B.Seýtäkow). Hatam taý ýaly [3] – sahy, jomart. Ilata sarp elläp döwletiň-malyn. Meselem: Hatam sypatyna girmek biläni (Baýly şahyr). Eli giňlik etmekde Hatam taý ýaly.

Frazeologizmleriň düzüminde has atlar aýratyn orny eýeleýär. Onimleri frazeologik birlikleriň komponenti hökmünde öwrenmeklik dil medeniýetinde gyzyklanma döredýär.

EDEBIÝATLARYŇ SANAWY:

1. G. Açylowa “Häzirki zaman türkmen dilinde durnukly söz düzümleri” Aşgabat, 1977

2. А.В. Кунин “Большой англо-русский фразеологический словарь” Москва, 1984

3. “Türkmen diliniň frazeologik sözlügi” Aşgabat, 1976;

Колдашева Парахат (Туркменистан)

СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ИМЁН СОБСТВЕННЫХ ВО ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦАХ НА АНГЛИЙСКОМ И ТУРКМЕНСКОМ ЯЗЫКАХ

Исследование семантических особенностей фразеологических единиц является важнейшей проблемой в изучении иностранных языков. В лингвистике фразеологические единицы определяются теоретическими основами при углубленном изучении.

Вопрос изучения этимологии имён собственных в составе фразеологических единиц наряду с проблемой их классификации по социальным признакам вызывает огромный интерес.

Имена собственные – это онимы (от греческого “onoma” означает – название), которые являются важнейшим средством для коммуникации и взаимопонимании людей. Существуют различные виды имён собственных: антропонимы, топонимы, теонимы, зоонимы, астронимы, космонимы, фитонимы, хрононимы, идеонимы, хрематонимы, этнонимы.

Усвоение студентами фразеологизмов данного разряда способствует более глубокому изучению ими иностранного языка, обогащению словарного запаса и совершенствованию их устной и письменной речи.

Koldashova Parahat (Turkmenistan)

SEMANTIC PECULIARITIES OF PROPER NAMES IN
PHRASEOLOGICAL UNITS IN ENGLISH AND TURKMEN

Researching the semantic peculiarities of phraseological units is the most significant problem in studying foreign languages. In linguistics the phraseological units are determined by theoretical foundations in deep study.

The problem of the origin of proper names in phraseological units with the problem of social basis is of great interest. Proper names are the names (from Greek word “onoma”) that are necessary elements of communication and mutual understanding between people.

There are several groups of proper names. They are: antroponym, toponym, theonym, zoonym, astronym, kosmonym, phytonym, chrononym, ideonym, chremotonym, ethnonym.

Mastering such kind of phraseological units by students makes to study the foreign languages more deeply, enlarges their word-stock, and develops their oral and written speech.

Koldaşowa Parahat Azizjanowna (Türkmenistan)

IŇLIS WE TÜRKMEN DILLERINIŇ FRAZEOLOGIZMLERINDÄKI GEOGRAFIKI ATLARYŇ SEMANTIKI AÝRATYNLYKLARY

Frazeologizmler sözleýşiň iň baý serişdesi bolmak bilen, sözleýşe milli öwüşgini berýär. Şonuň üçin hem her bir dilde ýörgünli bolan söz düzümleri ýa-da frazeologizmler bar. Bu barada A. Kekilow hem şeýle belleýär: “Ol her bir dil üçin häsiýetli bolan her hili durnukly söz düzümlerini , birikmelerini, aňlatmalaryny öz içine alýar. Frazeologizmler durnukly söz düzümleri bolup, olaryň göçme many aňladýanlary, göçme many aňlatmaýanlary bolýarlar. Ýagny, göçme many aňladýanlara nakyllar, idiomalar we beýleki frazeologik birlikler degişli bolsa, göçme many aňlatmaýan frazeologik birliklere atalar sözi degişli bolýarlar. Frazeologizmleri emele getirýän sözleri bir-birlerinden aýryp ýa-da ýerini üýtgedip bolmaýar.

Leksikologiýanyň semasiologiýa bölüminiň bir ugry onomosiologiýadyr, ol başgaça onomotologiýa diýlip atlandyrylýar. Onuň bir bölümi bolan onomastika şahsy atlary, şeýle hem has atlary öwrenýär. Eger antroponimika adam atlaryny öwrenýän bolsa, toponimika onomastikanyň ýer-ýurt, derýa, deňiz we ş.m. has atlaryny umumylykda öwrenýär.

Iňlis we türkmen dilleriniň frazeologizmlerindäki toponimler hem aýratyn orny eýeleýär. Toponimiki frazeologizmlere iňlis we türkmen dilinde birnäçe mysallar getirsek bolýar. Meselem: iňlis dilinde “The bird of Washington” – (gepleşikde ulanylýar) amerikan bürgüdi (ABŞ-nyň döwlet gerbi); “Discover America” – Amerikany açmak , hemmä mälim bolan zady aýtmak. Mysal üçin: The Chancellor of the Exchequer, with all the air of someone discovering America in the year 1963, announced that the Tories had not “obtained the allegiance” of the younger generation of voters. (“Daily Worker”, July 8, 1963) – “Adam sypatly “Amerikany açan” kaznaçeýstwanyň (kapitalistik ýurtlarda hazyna saklanyşyna seredýän maliýe organy) kansleri 20-nji asyryň ortasynda torilere ýaş saýlananlary “öz tarapyna çekmeli däl”, ‘Land’s End” – Lends End (Beýik Britaniýanyň günorta-günbatar çetki nokady”- So it was with Lanny Budd during the next dreadful week, and so with all the persons he knew, and with countless millons of others, from Land’s End to Vladivostok, from archangel to the cape of Good Hope. It was the worst week in the history of Europe – and there were many more to follow. (U. Sinclair, “World’s End”, ch. 11) – Uruşdan öňki günler Lanni Bedd üçin, hem-de ony tanaýanlar üçinem we Lends Endden Wladiwostoga çenli, Arhangelskden Gowy Umyda çenli ýaşaýan ýüzlerçe adamlar üçin aýylgançdy. Bu Ýewropanyň taryhynda iň elhenç günlerdi – we ýene öňde nähili günler garaşýardy. [1] Türkmen dilinde: “Hemedan daş bolsa, kädi ýakyn”– daşdan mysal alma-da, gözümize görkez. “Hemedan daş bolsa, kädi ýakyn”, geliň ekin meýdanyna baryp göräýeliň. “Hazan ýeli” – Güýz bilen gyşyň sepgidinde, akrabyň öň ýanynda öwüsýän, işiňden – bagryňdan geçip barýan ýakymsyz ýel. Ýüregim gyýylýar gyzyň halyna , Hazan ýeli degen gül jemalyna.[2]

Frazeologizmleriň düzüminde has atlar aýratyn orny eýeleýär. Toponimleri frazeologik birlikleriň komponenti hökmünde öwrenmeklik dil medeniýetinde gyzyklanma döredýär.

EDEBIÝATLARYŇ SANAWY:

1. А.В. Кунин “Большой англо-русский фразеологический словарь” Москва, 1984

2. “Türkmen diliniň frazeologik sözlügi” Aşgabat, 1976

Колдашева Парахат (Туркменистан)

СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ НАЗВАНИЙ ВО ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦАХ НА АНГЛИЙСКОМ И ТУРКМЕНСКОМ ЯЗЫКАХ

Исследования географических названий в английских и туркменских фразеологических единицах в лингвокультурологическом аспекте является одной из неизученных тем.

Имена собственные – это онимы (от греческого “onoma” означает – название), которые являются важнейшим средством для коммуникации и взаимопонимании людей. Существуют различные виды имён собственных: антропонимы, топонимы, теонимы, зоонимы, астронимы, космонимы, фитонимы, хрононимы, идеонимы, хрематонимы, этнонимы. Из них топонимы как имена собственные обслуживают категорию географических объектов.

Усвоение студентами фразеологизмов, содержающих топонимы способствует более глубокому изучению ими иностранного языка, обогащению словарного запаса и совершенствованию их устной и письменной речи.

Аннотация соответствует содержанию тезисов на туркменском языке.

Зав. кафедрой русского языка

и литературы с методикой их

преподавания: Атаханова Н. Дж.

Koldashova Parahat (Turkmenistan)

SEMANTIC PECULIARITIES OF GEOGRAPHICAL NAMES IN
PHRASEOLOGICAL UNITS IN ENGLISH AND TURKMEN

The relevance of this work is explained by the fact that, despite numerous works on the study of phraseology in different aspects, some points are not completely investigated. Research of geographical names in the English and Turkmen phraseological units in the linguocultural aspect is one of them.

Proper names are the names (from Greek word “onoma”) that are necessary elements of communication and mutual understanding between people. There are several groups of proper names. They are: antroponym, toponym, theonym, zoonym, astronym, сosmonym, phytonym, chrononym, ideonym, chremotonym, ethnonym. Among them, the toponyms as proper names serve the category of geographical objects.

Mastering phraseological units which contain toponyms by students makes to study the foreign languages more deeply, enlarges their word-stock, and develops their oral and written speech.

Terjime dogry.

Iňlis dili we edebiýaty, olary okatmagyň

usulyýeti kafedrasynyň müdiriniň wezipesini

ýerine ýetiriji H. Gurbanow