A part time job

Date: 9 class
The theme of the lesson: A part time job. Толық емес жұмыс күні
The aim of the lesson: to continue the development of speaking and reading skills, to pay attention to their pronunciation to teach work creatively, to continue the development of thinking, memory, to improve the experience of speaking skills, translating, To teach pupils to be attentive to each other. to practice in oral speech, to help pupils’ in choosing of future job.
Methods of teaching: RWCT, question-answer, group work, individual work
Inter subject connection: Kazakh, Russian
Equipment: diagram, interactive-board, slides, tables
Procedure of the lesson. I. Organization moment
- Good morning, children! How are you?
- Good morning, teacher! We are fine! And how are you?
- I am fine and glad to see you.
- We are glad to see you too.

II. Checking the home task

Бағалау

Формативті бағалау: топтық, өзара, жеке бағалау; смайлик жинау, мадақтау, сенім білдіру. 3 мин Смайлик арқылы бағалау.

III. Teacher: The theme of our lesson is «A part- time job». You know that a lot of children all over the world have part-time jobs. At what age can children get a part-time job in our country?
Student: Children can get a part-time job at the age of 14 in our country. It doesn’t take place in school hours. It doesn’t involve lifting or carrying anything heavy. Nobody can leave school before their sixteenth birthday.
Before the text answer the questions. Алдымен сұрақтарға жауап беру.

Do kids work in Kazakhstan?

Do kids of your village work?

Do kids of your city?

Listen to the text (текстті тыңдау, аудару)

Smiles Marks «5» excellent «4» good «3» satisfactory

Kids of work I love my job because my nephews are little and they sleep a lot. I have time to watch TV or do my homework. Baby-sitting is a good job. I’m Omar Bolatuly. I’m 15. I’m a newspaper boy. I deliver newspaper round every day of the week. It takes me an hour. I have to get up at 7:30 every day. The newsagent pays 350 tenge a day and 450 tenge on Sundays, so I earn 2,550 tenge a week. I like my job, but carrying newspapers is difficult! I’m Dmitry Sergeev. I’m 16. 1 just work one morning — on Saturday mornings from 8 till 12 o’clock. I’m a waiter in a snack bar. My job is exciting. I meet a lot of kids of my age there. They have ice cream. I earn 400 tenge for a morning work-hour. My customers are very friendly Work with the text in a group. Топпен жұмыс. 6 мин. Exercise 4. Draw a diagram in your notebook to show the activities Carol and Dmitry and Omar do. First read about Carol. Now you draw a diagram about Dmitry and Omar in your posterainstorming ‘Magic stick’

Homework: write essay about jobs.
Thanks a lot for your work at the lesson. I enjoyed it. The end of the lesson

Аустралия, ресми атауы Аустралия Одағы (ағылш. Commonwealth of Australia; лат. australis – оңтүстік деген сөзінен шыққан) — Австралия материгі мен Тасмания аралында және көптеген кішігірім аралдарында орналасқан мемлекет. Австралия Одағы Шығыс Тимор, Индонезия Республикасы, Папуа — Жаңа Гвинея, Вануату, Жаңа Каледония, Соломон аралдары, және Жаңа Зеландия елдерімен теңіз арқылы шектеседі. Аустралияның астанасы – Канберра қаласы. Ірі қалалары – Сидней, Мельбурн.

Мемлекеттік құрылымы

Аустралия Одағы Достастық Корольдігіне кіретін мемлекет. 1931 жылы қабылданған Вестминстерлік статутқа сәйкес Аустралияның басшысы ретінде Ұлыбританияның монархы болуда. Алайда іс-жүзінде Аустралия тәуелсіз мемлекет ретінде есептелуде.

Аустралияда өкіметтің үш тарауы әрекет етуде:

заңшығарушы тарау: Аустралия Парламенті;

атқарушы тарау: Федералдық Атқарушы Кеңес;

соттық тарау: Аустралияның Жоғарғы Соты.

Парламенті

Аустралия Парламенті екі палатадан тұрады: жоғарғысы - Сенат, төменгісі - Өкілдер Палатасы. Сенатта - 76 сенатор ал Өкілдер палатасында - 150 депутат бар. Өкілдер палатасына депутаттар бірмандаттық округтар арқылы 3 жылға сайланады. Парламентте әр штаттың кемінде 5 депутат өкілдері болуы тиіс. Сенаторлар партиялық тизім бойынша 6 жылға сайланады. Әр штаттың 12 сенатор және әр территорияның 2 сенатор өкілдері бар.

Халқы

2007 жылдың 1 шілдесіне сәйкес Австралия халқының саны 20 001 546 адам болған. Австралияның негізгі хал­қы Еуропадан, Америкадан қоныс аударған ағыл­шын тілділер, оларды австралиялықтар деп то­лық айтуға болады, өздеріне тән құн­ды­лықтары, өмір салты, мінез-құлқы, мәдениеті қа­лыптасқан. XX ғасырдың 70-жыл­дары демографиялық дағдарыс және эко­но­миканың дамуы шетелдің жұмыс күшін пай­далануды талап етті. Австралияға ағылып араб­т­ар, вьетнамдықтар, қытайлықтар, басқалар қоныс аудара бастады. Оларға қойылатын басты талап – Конс­титуцияны мойындау, ағылшын тілінде сөйлеу. Қоныс аударушылардың мәсе­ле­леріне бай­ланысты мемлекет қыруар қаржы бөлді: ұлттық тілдерде кітапхана, мектеп, БАҚ жұмыс істеді. Бүгін Австралияда радио 68 тілде, теледидар 60 тілде хабар таратады. Бұл аздық етіп, диаспораларға парламентте, үкіметте, оқу орын­дарында квота бөлінді, диаспора кәсіпкерлеріне салықтардан жеңілдік берілді.

Әкімшілік-территориялық құрылымы

Аустралияның картасы. 1 — Аустралияның астаналық территориясы, 2 — Жаңа Оңтүстік Уэльс, 3 — Виктория (Аустралия), 4 — Квинсленд, 5 — Оңтүстік Аустралия, 6 — Батыс Аустралия, 7 — Тасмания, 8 — Солтүстік территориясы

Аустралия алты штатқа, екі материктік және көптеген басқа да кішкентай территорияларға бөлінеді.

Штаттар:

Виктория штаты - жер аумағы: 237 629 км² (Аустралия штаттары мен территориялары бойынша 6-шы орын), халқы: 5 012 000 (2-ші орын), астанасы: Мельбурн қаласы;

Батыс Аустралия штаты - жер аумағы: 2 645 615 км² (1-ші орын), халқы: 2 003 000 (7-ші орын), астанасы: Перт қаласы;

Квинсленд штаты - жер аумағы: 1 852 642 км² (2-ші орын), халқы: 4 020 000 (3-ші орын), астанасы: Брисбен қаласы;

Жаңа Оңтүстік Уэльс штаты - жер аумағы: 809,444 км² (5-ші орын), халқы: 7 099 700 (1-ші орын), астанасы: Сидней қаласы;

Тасмания штаты - жер аумағы: 90 758 км² (7-ші орын), халқы: 502 600 (6-шы орын), астанасы: Хобарт қаласы;

Оңтүстік Аустралия штаты - жер аумағы: 1 043 514 км² (4-ші орын), халқы: 1 584 500 (5-ші орын), астанасы: Аделаида қаласы;

Материктік территориялар:

Солтүстік территориясы - жер аумағы: 1 420 968 км² (3-ші орын), халқы: 202 500 (8-ші орын), әкімшілік орталығы: Дарвин қаласы;

Аустралияның астаналық территориясы - жер аумағы: 2 358 км² (8-ші орын), халқы: 339 900 (7-ші орын), әкімшілік орталығы: Канберра қаласы.

Әр штаттың және материктік территорияның өз заңшығарушы органдары (Парламент) бар. Солтүстік территориясыда, Аустралияның астаналық территориясында және Квинсленд штатында бірпалаталық ал қалған штаттарында екіпалаталық Парламенттері бар. Төменгі палата - Заңшығарушы Ассамблеясы (Оңтүстік Аустралия және Тасмания штаттарында - Заңшығарушы жиын) деп ал жоғарғы палата - Заңшығарушы Кеңес деп аталады. Штат басшылары - Премьер ал территория басшылары - Бас министр деген атақтарына ие.

Штат пен территория статустарының бас айырмашылығы - федералдық Парламент, территория Парламенттерінің кез келген шешімін өзгертуге немесе күшін жоюға құқы бар. Ал штат Парламенттерінің шешімдерін тек қана мемлекет Конституциясының 51 тармағына сәйкес келсе ғана өзгерте алады. Қалған жағдайларда штат Парламенттерінің қабылданған шешімдері өз күштерінде қала береді.

Тарихы

Бірінші адамдар Австралияға 42−48 мың жыл бұрын келген. Олар Оңтүстік Шығыс Азия жерлерінен келген қазіргі Австралия аборигендердің бабалары. Соңғы зерттеулерге сәйкес Австралия жергілікті тайпалары африка тайпаларымен туыстық байланыстары болуы әбден мүмкін;

1606 жылы – Голландиялық Duyfken атты кемесінің капитаны Биллем Янсзон Австралияны ашады. XVII ғасырда голландиялықтар дүниежүзінің картасына Австралияның батыс және солтүстік жағалауларын Жаңа Голландия деп енгізеді.

1770 жылы Джеймс Кук (ингл. James Cook) Австралияның шығыс жағалауын ашады. Ол оны Жаңа Оңтүстік Уэльс (англ. New South Wales) деп атайды және оны Ұлыбритания жері деп жария етті. Ұлыбритания американдық колонияларынан айырылып қалған соң, олар Австралияны айдалып келген қылмаскерлердің колониясы ретінде пайдалана бастайды. Австралияның қазіргі кездегі көптеген ірі қалалары (Сидней, Порт Филипп, Брисбен) осы айдалып келген қылмыскерлердің колониялары ретінде қаланған. 1828 жылғы халық санауы бойынша Жаңа Оңтүстік Уэльс штаты халқының тең жартысы қылмыскерлер болған.

1901 жылдың 1-ші қаңтарында доминион құқығы бар Австралия федерациясы құрылады. 1931 жылы қабылданған (1942 жылы бекітілген) [[Вестминстерлік статусқа сәйкес Австралия мен Ұлыбритания арасындағы жалғыс конституциялық байланысы ретінде британдық монарх болып қалады. Австралия де-факто тәуелсіз мемлекетке айналады.

Жетекші саяси партиялары

Австралияның Лейбористік Партиясы (Australian Labor Party) (1891 жылы құрылған), Австралияның Либералдық Партиясы (Liberal Party of Australia) (1944) және Австралияның Ұлттық Партиясы (National Party of Australia) (1916).

Либералдық және Ұлттық партияларының коалициясы 1996 мен 2007 жылдар аралығында үкіметті басқарды және 2004 жылдан бастап Сенаттыда бақылауға алған. Дегенмен 2007 жылы өткен парламенттік сайлауда, төменгі палатада көпшілік дауысты Лейбористер партиясы жеңіп алды. Сонымен қатар олар елдің бүкіл штаттардың мен территориялардың Парлменттерінде көпшілік дауысқа ие.

Экономикасы

Австралия индустриялы-аграрлы ел.АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, ГФР сияқты елдермен экономикалық қатынасы жақсы дамыған.Пайдалы қазбаларға бай.Көмір, қорғасын, темір, мырыш, мыс, боксит, алтын, күміс өндіріледі.Қара және түсті металлургия өндірістері, мұнай айыру өнеркәсібі дамыған.Өңдеуші өнеркәсіп салаларынан металлургия мен машина жасау, тамақ және жеңіл өнеркәсіп, химия өнеркәсібі, қағаз және полигр., ағаш кесу және мебель өнеркәсібі, кеме жасау, электротехникалық приборлар құрастыру кәсіпорындары елдің әр түрлі аймақтарында орналасқан.Австралия шаруашылығының маңызды саласы - қой шаруашылығы.Ол Австралия шаруашылығының 60-70%-ін құрайды.А.ш. дақылдарынан бидай, арпа және сұлы өсіріледі.Жер көлемінің 90%-ін жайылымдар, жемшөп алқаптары алып жатыр.А-ның ұлттық табыс көлемі 228,1 млрд.Американ доллары, жан басына шаққанда 16 мың доллардан келеді(1995 ж.).Экспортқа жылына 65 млн долларлық өнім шығарылып, 12 млн долларлық импорттық өнім әкелінеді.А-ның дүн. жүзі ішкі жиынтық өнімдегі үлесі - 1,1%.

Географиясы

Аустралия - құрлықтың ішіндегі ең кішісі. Аустралия 10°41′ оңтүстік ендіктегі Йорк мүйісінен 39°11′ оңтүстік ендіктегі Оңтүстік-Шығыс мүйіске дейін және 113°05′ шығыс бойлықтағы Стип-Пойнт мүйісі мен 153°34′ шығыс бойлықтағы Байрон мүйісі аралығында орналасқан. Батысы мен оңтүстігін Үнді мұхиты, шығысы мен солтүстігін Тынық мұхиттың Тасман, Маржан, Тимор және Арафур теңіздері қоршайды. Жағасының су жырған жерлері аз кездеседі; ірі шығанақтары : солтүстігінде - Карпентария, оңтүстігінде Аустралияның Үлкен шығанағы; үлкен түбегі - Кейн-Йорк. Оңтүстігінде Басс бұғазы (ені 224 км) бөліп жатқан Тасмания аралы бар. Шығыс жағалауын бойлай 2300 км-ге созылып, Үлкен Тосқауыл Рифі жатыр.

Ғылымы мен ғылым мекемелері

Аустралия одағында жаратылыс тану және техникалық ғалымдар 19 ғасырдың 2-жартысында дами бастады. 1847 жылы Жаңа Оңтүстік Уельсте Линней қоғамы құрылды. 1880 жылы орыс саяхатшысы Н. Н. Миклухо-Маклай Сиднейде Аустралияның тұңғыш ботаника ст-сын ұйымдастырды. 1888 жылы ғылымды дамыту жөніндегі Аустралия-Жаңазеландия қоғамы жұсым істей бастады. 1926 жылы Ғылыми және техникалық зерттеу кеңесі құрылды. 1936 жылы Ұлттық стандар лабораторияыс, Әуеде жүзу лабораториясы, Өнеркәсіптік химиялық бөлімі ұйымдастырылды. 1949 жылы бұл кеңестің орнына ғылым және жәрдемші зерттеулердің мемлекеттік ұйымы құрылып, ғылыми жұмыстардың шеңбері кеңейді. 1967 жылы ол 32 бөліміні, 4 лабораторияны қамтыды. Аустриалия Одағында ірі-ірі университеттер АҚШ, Англия және тағы да басқа елдермен байланыс жасайтын физика, астрономия, билогия жөнінде зерттеулер жүргізілетін бірнеше орталықтар бар.

Гидрология, табиғаты

Аустралияда өзен, көлдер аз. Материктің 60%-ын қамтитын ішкі тұйық алапқа уақытша кебетін өзен арналары - криктер тән. Олар қалдық көлге құяды. Өте таяз, суы тұзды болып келетін, жағалаулары қалың тұз қабыршақтарымен жабылған көлдер – қалдық көлдер. Көлдер құрғақ кезеңде тартылып қалады. Қалдық көлдер материктің батысы мен орталығында көп. Ең ірісі – Эйр көліне бағытталған Куперс-Крик. Аустралия өзендері жаңбыр және жер асты суларымен қоректенеді. Үнді мұхиты алабына Аустралияның ең үлкен өзені – Муррей жатады. Муррей мен оның ірі саласы Дарлинг Үлкен Суайрық жотасынан басталып, Үнді мұхитына құяды. Муррей өзені жыл бойы Аустралия Альпісінен келетін сулар есебінен толығады. Құрғақ кезеңде Муррейдің деңгейі күрт төмендейді, ал Дарлинг төменгі ағысында мүлде тартылып қалады. Аустралияда 33 артезиан алабы (жер асты сулар) бар. Мұнда дүние жүзіндегі ең ірі Үлкен Артезиан алабы орналасқан. Жер асты суларының көпшілігі тұзды болып келеді. Қабат аралық жер асты сулары 2000 м-ге дейінгі тереңдікте жатқандықтан, оларды бұрғылап, жер бетіне шығару көп қиындық туғызады.

Климаты

Аустралияның климат картасы Кеппен жіктелуі бойынша. белдеулері:

██ Экваториалды ██ Тропикалы ██ Субтропикалы

██ Шөлді ██ Шөлейт ██ Қоңыржай

Аустралия жерлері көбіне тропиктік (18-30° оңтүстік ендік), солтүстігі субтропиктік ендікте жатыр. Шығыс жағалауының климаты (солтүстіктен 30° оңтүстік ендікке дейін) тропиктік, теңіздік.

Күн радиациясы үнемі жоғары болады: 590-750 кдж/сm³; сондықтан Аустралияның барлық аудандарында температура тұрақты болады. Аутралия түгелімен дерлік 20-28° С жазғы және 12-20° қысқы изотермалар аралығында жатыр. Солтүстік Аустралияның климаты ыстық болады: жаздың ең жылы айы - қаңтар мен қыстың ең суық айы - шілде температурасының айырмашылығы шамалы.

Тропиктік ішкі аудандар мен субтропиктік белдеулерде температураның маусымдық ауытқуы анық байқалады. Қаңтардың температурасы 40° С-тан жорғары болатын ең ыстық аудан солтүстік-батыста. Температураның абсолютті максимумы Клонкарриде (Квинсленд) 53,1°С, абсолютті минимумы -4°, -6° С-қа дейін. Тұрақты аяз (-22°С-қа дейін) тек оңтүстік-шығысындағы Аустралия Альпісінде болады.

Аустралияның жағалауының аз тілімденуі, құрлықтың батыстан шығысқа қарай созылып жатуы, Үлкен Суайырық жотаның Тынық мұхиттан соғатын ылғалды желге бөгет жасауы орталық аймақта климаттың құрғақ болуына әсерін тигізеді^[4][5].

Аутсралияның жерінің 38 %-нда жауын-шашынның жылдық мөлшері 250 мм-ден аспайды. Солтүстік пен оңтүстіктен соғатын ылғалды желге қарсы тұратын кедергінің жоқтығынан, Аустралияда ұзаққа созылатын қуаңшылық болмайды. Құрлықтан солтүстігі мен шығысындағы тауларда жауын-шашынның мөлшері 500 мм-ден 2000 мм-ге дейін жетеді. Солтүстігіне жауын-шашынды солтүстік-батыстан соғатын экваторлвқ ылғалды муссон, ал шығысына Шығыс Аустралия жылы ағысы үстінде пайда болатын ылғалды ауаны Тынық мұхиттан соғатын пассаттар әкеледі. Жауын-шашынның ең көп жері - Кэрнс қаласының маңы (2243 мм-дей). Үлкен Суайырық жотадан батысқа қарай жауын-шашын мөлшері құрт азайып, батыс жағалауда 250 мм шамасында ғана болады.

Әдебиеті

19 ғасырдың басынан ағылшын тілінде дамыды.Жергілікті халықтың көне мифтері мен ертегі-аңыздары 19-20 ғасырда жазылып алынды.Алғашқы кезеңде(19 ғасырдың аяғына дейінгі) 18-19 ғасырлардағы ағылшын әдебиетінің дәстүрі басым болды.Поэзияда ода, пастораль, элегия, саяси сатира, прозада мемуар, жолжазба, тұрмыстық-отбасылық және қызық оқиғалы роман жанрлары өркендеді Ч.Роукрофт, А.Харрис, М.Кларк сияқты жазышулар прозалық шығармаларында жер аударылып келгендердің ауыр азабы мен ерікті қоныстанушылардың тұрмыс-тіршілігін бейнеледі.Поэзиядағы ұлттық өзгешеліктер алғаш демократиялық, еркіндік сүйгіш идеяларға суарылған Ч.Харпур, Австралия табиғатының жыршысы Г.Кендалл, ұлттық әдеби балладаның негізін салушыларының бірі А.Л.Горден шығармаларында көрініс берді.Р.Болдревуд романдарында елдің тұрмысы мен мінез-салты бейнеленген. 20 ғасырдың басына қарай Австралия әдебиеті айқын ұлттық сипатқа ие болды.Шағын жанрлар - баллада мен әңгіме дамыды.Демократиялық дәстүрдің негізін қалаушылар - Х.Лоусон, Т.Коллинз, Б.О'Дауд әлеуметтік әділетсіздікті әшкереледі.Сонымен бірге бұл кезең поэзиясында неміс романтизмі мен француз символистерінің, көне грек мифол-сының, діни сезімнің ықпалыда басым болды.1 дүние жүзілік соғыс Австралияның одан әрі дамуына үлкен әсер етті.Әлеуметтік роман жедел қалыптасты.Психологизмге ден қою байқалды.30-жылдар романдары қоғамның, дәуірдің өткір қайшылықтарын бейнелеген әлеуметтік сыншылдық пафосымен ерекшеленеді.2-дүние жүзілік соғыстан кейінг ұлттық санының өсуі, мәдени байланыстардың кеңеюі, әлеуметтік қайшылықтардың тереңдеуі Австралия әдебиеті дамуының жаңа кезеңін сипаттайды.Жергілікті халықты нәсілдік кемсітушілік прозадағы басты тақырыпқа айналды(Ф.Б.Викерс, Дональд Стюарт).Реалистік әңгіме өрістеді(К.Причард, В.Палмер, Дж Уотен, А.Маршалл, т.б.).Драматургия жанры дамыды(Р.Бейнон, Р.Лоулер, Мона Бренд).60-90 жылдардағы прозалық және драмалық шығ-да(П.Уайт, Р.Стоу) модернистік, реалистік бағыттар тығыз араласып, ұштасып жатты.Поэзиядағы негізгі сипат - реалистік образдар мен дәстүрлі өлең өлшемі.Еуропалық үрдіс философиялық лирикада(Джудит Райт, Дуглас Стюарт, Д.Кэмпбелл) айқын байқалды.90-жылдары поэзияда түрлі ізденістер, жаңа авангардтық тәжірибелер байқалды.Жаңа құбылыс - жергілікті халық өкілдерінің әдебиетке келу(Кэт Уокер, Дж. Дейвис, К.Джонсон) көрініс берді.Олардың шығармаларының негізгі пафосы - қанау мен кемсітушілікке қарсылық болды.^[6]

Аустралия елі туралы қызықты деректер

1. Аустралия елінің азаматы заң бойынша сайлауда міндетті түрде өз даусын үміткердің біріне беруі қажет. Егер дауыс берушінің не себептен дауыс бермегені туралы нақты дәлелі болмаса, ол белгілі бір мөлшерде айыппұл төлейді.

2. Аустралия үйлері суық өткізгіш келеді. Қыс мезгілінде ауа райы температурасы +15 градустан төмендеген кезде үйлері біршама суыта түседі. Сол себепті жергілікті климатқа ыңғайластырылған «угги» аяқ киімі пайда болған. Аустралиялықтар уггиді үй жағдайында да киіп жүреді.

3. Аустралия – бір құрлықты тұтасымен қамтып жатқан әлемдегі жалғыз мемлекет.

4. Аустралиялықтар — ешқашан шайға ақша (шайпұл) тастамайтын халық.

5. Аустралиялықтар ағылшындарға туыс ұлт болып есептеледі. Олар ағылшындарды «pome», яғни «Prisoners of Mother England» деп атайды. Ол «Англия анасының тұтқындары» деген мағына береді.

6. Аустралия астанасы Канберра Сидней мен Мельбурн қалаларының мәміле нәтижесінде пайда болған. Үкімет басшылары осы екі қаланың қайсысын астана етіп қоятындығын шеше алмағандықтан, астананы екі қаланың ортасына орналастырған.

7. Кенгуру етін Аустралия әмбебап дүкендері мен мейрамханаларынан оңай табуға болады. Бұл біздегі сиыр мен қой еті секілді қол жетімді.

8. Әлемдегі ең улы жылан осы құрлықта өмір сүреді. Тайпан жыланының бір шаққанда 100 адамды о дүниеге аттандырып жіберетін қауқары бар.

9. Аустралияда эмигранттар өте көп көлемде тұрақтаған. Статистика бойынша әрбір 4-ші адам шетелде туылғанға ұқсайды.

10. Футбол тарихындағы ең ғаламат жеңіс – Аустралия футбол құрамасына тиесілі. Құрама 2001 жылы Самоа командасын 31:0 есебімен ойсырата жеңген.

11. Әлемдегі ең түзу, ешқандай бұрылысы жоқ жол – Наалларбор жазық даласында. Оның ұзындығы – 146 шақырым.

12. Аустралиялықтар құмар ойынға жақын халық. Статистикаға сәйкес, олардың 80%-дан көбі анда-санда болса да өмірінде ойынды ақшаға ойнап көрген.

13. Тасмания табиғаты әлдемдегі ең таза ауа болып есептеледі.

14. Алғашқы кездері Аустралия жерін қамауға алынған тұтқындар келіп қоныстанғанына қарамастан, мемлекеттің жергілікті тұрғындары тәртіпке жақсы бағынады.

15. Аустралия халқының 60%-ы Аделаид, Брисбен, Сидней, Мельбурн және Перт қалаларында тұрады.

Sport and recreation

Main article: Sport in Australia

The Melbourne Cricket Ground is strongly associated with the history and development of cricket and Australian rules football, Australia's two most popular spectator sports.^[332]

About 24% of Australians over the age of 15 regularly participate in organised sporting activities. At an international level, Australia has excelled at cricket, field hockey, netball, rugby league and rugby union.The majority of Australians live within the coastal zone, making the beach a popular recreation spot and an integral part of the nation's identity. Australia is a powerhouse in water-based sports, such as swimming and surfing.The surf lifesaving movement originated in Australia, and the volunteer lifesaver is one of the country's icons.Nationally, other popular sports include Australian rules football, horse racing, squash, surfing, soccer, and motor racing. The annual Melbourne Cup horse race and the Sydney to Hobart yacht race attract intense interest.

Australia is one of five nations to have participated in every Summer Olympics of the modern era, and has hosted the Games twice: 1956 in Melbourne and 2000 in Sydney. Australia has also participated in every Commonwealth Games, hosting the event in 1938, 1962, 1982, 2006 and will host the 2018 Commonwealth Games.^[341] Australia made its inaugural appearance at the Pacific Games in 2015. As well as being a regular FIFA World Cup participant, Australia has won the OFC Nations Cup four times and the AFC Asian Cup once – the only country to have won championships in two different FIFA confederations.Other major international events held in Australia include the Australian Open tennis grand slam tournament, international cricket matches, and the Australian Formula One Grand Prix. The highest-rating television programs include sports telecasts such as the Summer Olympics, FIFA World Cup, The Ashes, Rugby League State of Origin, and the grand finals of the National Rugby League and Australian Football League.Skiing in Australia began in the 1860s and snow sports take place in the Australian Alps and parts of Tasmania.

Cuisine

Most Indigenous Australian tribal groups subsisted on a simple hunter-gatherer diet of native fauna and flora, otherwise called bush tucker. The first settlers introduced British food to the continent, much of which is now considered typical Australian food, such as the Sunday roast. Multicultural immigration transformed Australian cuisine; post-World War II European migrants, particularly from the Mediterranean, helped to build a thriving Australian coffee culture, and the influence of Asian cultures has led to Australian variants of their staple foods, such as the Chinese-inspired dim sim and Chiko Roll. Vegemite, pavlova, lamingtons and meat pies are regarded as iconic Australian foods. Australian wine is produced mainly in the southern, cooler parts of the country.

Language

Although Australia has no official language, English has always been entrenched as the de facto national language.Australian English is a major variety of the language with a distinctive accent and lexicon,and differs slightly from other varieties of English in grammar and spelling. General Australian serves as the standard dialect. According to the 2011 census, English is the only language spoken in the home for close to 81% of the population. The next most common languages spoken at home are Mandarin (1.7%), Italian (1.5%), Arabic (1.4%), Cantonese (1.3%), Greek (1.3%), and Vietnamese (1.2%); a considerable proportion of first- and second-generation migrants are bilingual. A 2010–2011 study by the Australia Early Development Index found the most common language spoken by children after English was Arabic, followed by Vietnamese, Greek, Chinese, and Hindi.

Over 250 Indigenous Australian languages are thought to have existed at the time of first European contact, of which less than 20 are still in daily use by all age groups.About 110 others are spoken exclusively by older people.At the time of the 2006 census, 52,000 Indigenous Australians, representing 12% of the Indigenous population, reported that they spoke an Indigenous language at home. Australia has a sign language known as Auslan, which is the main language of about 5,500 deaf people.

Religion

Religion in Australia[231]
Religion				Percent
Roman Catholic					25.3%
Anglican					17.1%
Other Christian					18.7%
Buddhism					2.5%
Islam					2.2%
Hinduism					1.3%
Judaism					0.5%
Other					0.8%
No religion					22.3%
Undefined or not stated					9.4%

Australia has no state religion; Section 116 of the Australian Constitution prohibits the federal government from making any law to establish any religion, impose any religious observance, or prohibit the free exercise of any religion. In the 2011 census, 61.1% of Australians were counted as Christian, including 25.3% as Roman Catholic and 17.1% as Anglican; 22.3% of the population reported having "no religion"; 7.2% identify with non-Christian religions, the largest of these being Buddhism (2.5%), followed by Islam (2.2%), Hinduism (1.3%) and Judaism (0.5%). The remaining 9.4% of the population did not provide an adequate answer.

Before European settlement, the animist beliefs of Australia's indigenous people had been practised for many thousands of years. Mainland Aboriginal Australians' spirituality is known as the Dreamtime and it places a heavy emphasis on belonging to the land. The collection of stories that it contains shaped Aboriginal law and customs. Aboriginal art, story and dance continue to draw on these spiritual traditions. The spirituality and customs of Torres Strait Islanders, who inhabit the islands between Australia and New Guinea, reflected their Melanesian origins and dependence on the sea. The 1996 Australian census counted more than 7000 respondents as followers of a traditional Aboriginal religion.

Since the arrival of the First Fleet of British ships in 1788, Christianity has grown to be the major religion practised in Australia. Christian churches have played an integral role in the development of education, health and welfare services in Australia. For much of Australian history the Church of England (now known as the Anglican Church of Australia) was the largest religious denomination. However, multicultural immigration has contributed to a decline in its relative position, and the Roman Catholic Church has benefitted from recent immigration to become the largest group. Similarly, Islam, Buddhism, Hinduism and Judaism have all grown in Australia over the past half-century.

Australia has one of the lowest levels of religious adherence in the world. It was reported in 2001 that only 7% of Australians attended church on a weekly basis.

Education

The University of Sydney is the oldest university in Australia, having been founded in 1850. School attendance, or registration for home schooling, is compulsory throughout Australia. Education is the responsibility of the individual states and territoriesso the rules vary between states, but in general children are required to attend school from the age of about 5 up until about 16. In some states (e.g., Western Australia, the Northern Territory and New South Waleschildren aged 16–17 are required to either attend school or participate in vocational training, such as an apprenticeship. Australia has an adult literacy rate that was estimated to be 99% in 2003. However, a 2011–12 report for the Australian Bureau of Statistics reported that Tasmania has a literacy and numeracy rate of only 50%.In the Programme for International Student Assessment, Australia regularly scores among the top five of thirty major developed countries (member countries of the Organisation for Economic Co-operation and Development). Catholic education accounts for the largest non-government sector. Australia has 37 government-funded universities and two private universities, as well as a number of other specialist institutions that provide approved courses at the higher education level.^[The OECD places Australia among the most expensive nations to attend university. There is a state-based system of vocational training, known as TAFE, and many trades conduct apprenticeships for training new tradespeople. About 58% of Australians aged from 25 to 64 have vocational or tertiary qualifications, and the tertiary graduation rate of 49% is the highest among OECD countries. The ratio of international to local students in tertiary education in Australia is the highest in the OECD countries. In addition, 38 percent of Australia's population has a university or college degree, which is among the highest percentages in the world.

Health

Australia has the third and seventh highest life expectancy of males and females respectively in the world. Life expectancy in Australia in 2010 was 79.5 years for males and 84.0 years for females. Australia has the highest rates of skin cancer in the world, while cigarette smoking is the largest preventable cause of death and disease, responsible for 7.8% of the total mortality and disease. Ranked second in preventable causes is hypertension at 7.6%, with obesity third at 7.5%.Australia ranks 35th in the world and near the top of developed nations for its proportion of obese adults and nearly two thirds (63%) of its adult population is either overweight or obese.

Total expenditure on health (including private sector spending) is around 9.8% of GDP. Australia introduced universal health care in 1975.Known as Medicare, it is now nominally funded by an income tax surcharge known as the Medicare levy, currently set at 1.5%. The states manage hospitals and attached outpatient services, while the Commonwealth funds the Pharmaceutical Benefits Scheme (subsidising the costs of medicines) and general practice.

Demographics

Australia has one of the world's most highly urbanised populations with the majority living in metropolitan cities on the coast. (Pictured: Gold Coast beach and skyline, Queensland).

For generations, the vast majority of immigrants came from the British Isles, and the people of Australia are still mainly of British or Irish ethnic origin. In the 2011 Australian census, the most commonly nominated ancestry was English (36.1%), followed by Australian (35.4%),Irish (10.4%), Scottish (8.9%), Italian (4.6%), German (4.5%), Chinese (4.3%), Indian (2.0%), Greek (1.9%), and Dutch (1.7%)

Australia's population has quadrupled since the end of World War I,much of this increase from immigration. Following World War II and through to 2000, almost 5.9 million of the total population settled in the country as new immigrants, meaning that nearly two out of every seven Australians were born in another country.Most immigrants are skilled,but the immigration quota includes categories for family members and refugees. By 2050, Australia's population is currently projected to reach around 42 million. Nevertheless, its population density, 2.8 inhabitants per square kilometre, remains among the lowest in the world.As such, Australians have more living space per person than the inhabitants of any other nation.

In 2011, 24.6% of Australians were born elsewhere and 43.1% of people had at least one overseas-born parent; the five largest immigrant groups were those from the United Kingdom, New Zealand, China, India, and Vietnam.Following the abolition of the White Australia policy in 1973, numerous government initiatives have been established to encourage and promote racial harmony based on a policy of multiculturalism. In 2005–06, more than 131,000 people emigrated to Australia, mainly from Asia and Oceania.The migration target for 2012–13 is 190,000 compared to 67,900 in 1998–99.

The Indigenous population—Aborigines and Torres Strait Islanders—was counted at 548,370 (2.5% of the total population) in 2011, a significant increase from 115,953 in the 1976 census.The increase is partly due to many people with Indigenous heritage previously having been overlooked by the census due to undercount and cases where their Indigenous status had not been recorded on the form. Indigenous Australians experience higher than average rates of imprisonment and unemployment, lower levels of education, and life expectancies for males and females that are, respectively, 11 and 17 years lower than those of non-indigenous Australians. Some remote Indigenous communities have been described as having "failed state"-like conditions. In common with many other developed countries, Australia is experiencing a demographic shift towards an older population, with more retirees and fewer people of working age. In 2004, the average age of the civilian population was 38.8 years. A large number of Australians (759,849 for the period 2002–03; 1 million or 5% of the total population in 2005) live outside their home country.

Largest cities or towns in Australia June 2014 Australian Bureau of Statistics estimates[244]
	Rank	Name	State	Pop.	Rank	Name	State	Pop.
Sydney Melbourne	1	Sydney	NSW	4,840,628	11	Hobart	TAS	219,200	Brisbane Perth
	2	Melbourne	VIC	4,440,328	12	Geelong	VIC	184,182
	3	Brisbane	QLD	2,274,460	13	Townsville	QLD	178,649
	4	Perth	WA	2,021,203	14	Cairns	QLD	146,778
	5	Adelaide	SA	1,304,631	15	Darwin	NT	140,400
	6	Gold Coast–Tweed Heads	QLD/NSW	614,379	16	Toowoomba	QLD	113,625
	7	Newcastle–Maitland	NSW	430,755	17	Ballarat	VIC	98,543
	8	Canberra–Queanbeyan	ACT/NSW	422,510	18	Bendigo	VIC	91,692
	9	Sunshine Coast	QLD	297,380	19	Albury–Wodonga	NSW/VIC	87,890
	10	Wollongong	NSW	289,236	20	Launceston	TAS	86,393

Government

Parliament House was opened in Canberra in 1988, replacing the provisional Parliament House building, opened in 1927.

Australia is a constitutional monarchy with a federal division of powers. It uses a parliamentary system of government^[79] with Elizabeth II at its apex as the Queen of Australia, a role that is distinct from her position as monarch of the other Commonwealth realms. The Queen resides in the United Kingdom and is represented in Australia by the Governor-General at the federal level and by the Governors at the state level, who by convention act on the advice of her ministers.^[80][81] The most notable exercise to date of the Governor-General's reserve powers outside the Prime Minister's request was the dismissal of the Whitlam Government in the constitutional crisis of 1975.^[82]

The federal government is separated into three branches:

The legislature: the bicameral Parliament, defined in section 1 of the constitution as comprising the Queen (represented by the Governor-General), the Senate, and the House of Representatives;

The executive: the Federal Executive Council, in practice the Governor-General as advised by the Prime Minister and Ministers of State;^[83]

The judiciary: the High Court of Australia and other federal courts, whose judges are appointed by the Governor-General on advice of the Council.

States and territories

A clickable map of Australia's states and mainland territories. Australia has six states—New South Wales (NSW), Queensland (QLD), South Australia (SA), Tasmania (TAS), Victoria (VIC) and Western Australia (WA)—and two major mainland territories—the Australian Capital Territory (ACT) and the Northern Territory (NT). In most respects these two territories function as states, but the Commonwealth Parliament can override any legislation of their parliaments. By contrast, federal legislation overrides state legislation only in areas that are set out in Section 51 of the Australian Constitution; state parliaments retain all residual legislative powers, including those over schools, state police, the state judiciary, roads, public transport and local government, since these do not fall under the provisions listed in Section 51. Each state and major mainland territory has its own parliament—unicameral in the Northern Territory, the ACT and Queensland, and bicameral in the other states. The states are sovereign entities, although subject to certain powers of the Commonwealth as defined by the Constitution. The lower houses are known as the Legislative Assembly (the House of Assembly in South Australia and Tasmania); the upper houses are known as the Legislative Council. The head of the government in each state is the Premier and in each territory the Chief Minister. The Queen is represented in each state by a Governor; and in the Northern Territory, the Administrator. In the Commonwealth, the Queen's representative is the Governor-General.

The federal parliament directly administers the following territories:

Ashmore and Cartier Islands Australian Antarctic Territory

Christmas Island

Cocos (Keeling) Islands

Coral Sea Islands

Heard Island and McDonald Islands

Jervis Bay Territory, a naval base and sea port for the national capital in land that was formerly part of New South WalesThe external territory of Norfolk Island previously exercised considerable autonomy under the Norfolk Island Act 1979 through its own legislative assembly and an Administrator to represent the Queen.^[ In 2015, the Commonwealth Parliament abolished self-government, integrating Norfolk Island into the Australian tax and welfare systems and replacing its legislative assembly with a council.

Macquarie Island is administered by Tasmania, and Lord Howe Island by New South Wales.

Malcolm Turnbull, Prime Minister of Australia Peter Cosgrove, Governor-General of Australia

In the Senate (the upper house), there are 76 senators: twelve each from the states and two each from the mainland territories (the Australian Capital Territory and the Northern Territory).^[84] The House of Representatives (the lower house) has 150 members elected from single-member electoral divisions, commonly known as "electorates" or "seats", allocated to states on the basis of population,^[85] with each original state guaranteed a minimum of five seats.^[86] Elections for both chambers are normally held every three years, simultaneously; senators have overlapping six-year terms except for those from the territories, whose terms are not fixed but are tied to the electoral cycle for the lower house; thus only 40 of the 76 places in the Senate are put to each election unless the cycle is interrupted by a double dissolution.^[84]

Australia's electoral system uses preferential voting for all lower house elections with the exception of Tasmania and the ACT which, along with the Senate and most state upper houses, combine it with proportional representation in a system known as the single transferable vote. Voting is compulsory for all enrolled citizens 18 years and over in every jurisdiction,^[87] as is enrolment (with the exception of South Australia).^[88] The party with majority support in the House of Representatives forms the government and its leader becomes Prime Minister. In cases where no party has majority support, the Governor-General has the constitutional power to appoint the Prime Minister and, if necessary, dismiss one that has lost the confidence of Parliament.^[89]

There are two major political groups that usually form government, federally and in the states: the Australian Labor Party and the Coalition which is a formal grouping of the Liberal Party and its minor partner, the National Party.^[90][91] Within Australian political culture, the Coalition is considered centre-right and the Labor Party is considered centre-left.^[92] Independent members and several minor parties have achieved representation in Australian parliaments, mostly in upper houses.

Following a partyroom leadership challenge, Julia Gillard became the first female Prime Minister in June 2010.^[93] The most recent federal election was held on 7 September 2013 and resulted in a majority government for the Coalition. Liberal Party leader Tony Abbott was sworn into office as Prime Minister by the Governor-General of Australia on 18 September. In September 2015, Malcolm Turnbull successfully challenged Abbott for leadership of the Coalition, and was sworn in as Prime Minister on the 15th.^[94] With five Prime Ministers in as many years between 2010 and 2015, with most of those leadership changes occurring through leadership spills rather than general elections, Australia has been described as the "coup capital of the democratic world".^[95]