Баяндама: « Функционалды? сауаттылы?ты ж?зеге асыру жолдары»
Функционалды? сауаттылы? дегеніміз не?
Б?л с?ра??а мынандай деректер келтіруге болады.
Б?л ??ым ХХ ? 60-жылдары ЮНЕСКО ??жаттарында пайда бол?ан.Т?л?аны? ?леуметтік ба?дарлану т?сілі дегенді білдіреді.
Елбасы Н.Назарбаев 2012 жыл?ы 27 ?а?тарда?ы «?леуметтік-экономикалы? жа??ырту – ?аза?стан дамуыны? басты ба?ыты» атты ?аза?стан хал?ына Жолдауында мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту бойынша бес жылды? ?лтты? жоспарды ?абылдау ж?нінде на?ты міндет ?ойды. ?аза?стан Республикасы ?кіметіні? 2012 жылы 25 маусымда №832 ?аулысымен «Мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ж?ніндегі 2012-2016 жылдар?а арнал?ан ?лтты? іс-?имыл жоспары» ?абылданды.
М?ны? басты себебі ?аза?станды? о?ушыларды? ал?ан білімдерін ?мірде пайдалана алмауы.
О?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ы ?аза?станны? ?лемдегі б?секеге ?абілетті 30 елді? ?атарына кіруі процесінде ма?ызды м?селелерді? бірі болып отыр. Сонды?тан т?мендегідей ма?саттар ?ойыл?ан:
1. О?ушылар?а ал?ан білімдерін ?мірде тиімді ?олдану?а ?йрету.
2.?аза?стан Республикасыны? зияткерлік, дене ж?не рухани т?р?ысынан дамы?ан азаматын ?алыптастыру.
Ресми дерек бойынша, мектеп жасында?ы балаларды? 40 пайызы ?деби м?тінді т?сінуге ?иналатынды?ы д?лелденген. Б?лар мектептен білім алса да, ?ызмет жасау?а келгенде ?арапайым жазу ?лгісін білмейтіндігін к?рсеткен. Тіпті олар ?р т?рлі жа?дайда кездескен бланкіні толтыра алмай, онда?ы а?-паратты? м?нісін т?сіне алмапты.Бір ?ызы?ы,олар теледидарда не айтылып жат?анын, жалпы айт?анда, к?нделікті ?мірді? есебін білмейтін болып шы?-?ан. Соны? салдарынан ж?мыссызды?,?ндірістегі апат, жазатайым о?и?алар, жара?ат алулар к?бейіп кеткен. Жалпы, барлы? зерттеушілерді? болжамы бойынша адамдарды? сауатсызды? де?гейіні? т?мендеуі, олар?а д?рыс білім беріп, тияна?ты о?ытпаудан, о?ырман болу?а ?йретпеуден бол?ан к?рінеді. Са?танбау, ??ыпсызды?, бай?аусызды?, апаттар: м?ны? б?рі ережені д?рыс о?ыма?анды?тан, т?сінбегендіктен, сана?а сі?ірмегендіктен орын алып отыр.
?аза? маманы С.Раевты? ойынша, сауатсызды? дерті адам?а кішкентай кезінен бастап ж??ады екен. ?сіресе б?лдіршінді жазу мен о?у?а баули баста?ан 1-ден 3-сынып?а дейінгі аралы?та пайда болады. Я?ни, ?шінші сынып о?ушысы еш?ашан кітапхана?а бармаса, о?улы?тан бас?а еш?андай кітап о?ымас та?ы бір ерте?гі сауатсызды? д?ниеге келгені. ?алымдарды? айтуынша, 8-сыныптан бастап о?ушыларды? 60 пайызыны? ?з бетімен жазып-о?у?а деген ынтасы жо?алады екен. Тіпті т?лектерді? ?штен біріні? о?у?а м?лдем ??л?ы болмайтын к?рінеді. Елбасы д?рыс айтады, «білім беру тек ?ана о?ытумен ?ана шектелмей, оны керiсiнше, ?леуметтiк адаптация процесіне бейiмдеу ?ажет».
Функционалды? сауаттылы?ы дегеніміз-адамдарды? ?леуметтік , м?дени, саяси ж?не экономикалы? ?ызметтерге белсене араласуы, я?ни б?гінгі жа?андану д?уіріндегі заман а?ымына, жасына ?арамай ілесіп отыруы, адамны? маман-ды?ына , жасына ?арамай ?немі білімін жетілдіріп отыруы. Онда?ы басты ма?сат жалпы білім беретін мектептерде ?аза?стан Республикасыны? зияткерлік, дене ж?не рухани т?р?ысынан дамы?ан азаматын ?алыптастыру, оны? ?лемде ?леуметтік бейімделуі болып табылады.
М?нда?ы басшылы??а алынатын сапалар:
-белсенділік
-шы?армашылы? т?р?ыда ойлау
-шешім ?абылдай алу
-?з к?сібін д?рыс та?дай алу
-?мір бойы білім алу?а дайын т?руы болып табылады.
Б?л функционалды? да?дылар мектеп ?абыр?асында ?алыптасады.
Функционалды? сауаттылы?ты дамытуды? жалпы ба?дары 2011-2020 жылыны? мемлекеттік ба?дарламасында ай?ын к?рсетілген.
Ж?не де Елбасы 2012 жыл?ы 27 ?а?тарда?ы ?аза?стан хал?ына Жолдауында мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ма?сатында бес жылды? ?лтты? жоспар ?абылдан?аны баршамыз?а белгілі. ?лтты? жоспарды? ма?саты - ?аза?станда білім сапасын жетілдірудегі, о?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ж?ніндегі ат?арылатын іс-шараларды? ж?йелілігі мен т?тасты?ын ?амтамассыз ету болып табылады.
Осы?ан орай, ?лтты? жоспарда функционалды? сауаттылы?ты? т?рт негізгі механизмін б?ліп к?рсетеді.
Оны? бірінші механизмі-о?ыту ?діснамасы мен мазм?нын т?бегейлі жа?арту / МЖБС -мемлекеттік стандарт/ . Ол ?шін м??алім о?ушыны? бойына ?леуметтік орта?а бейімделуіне, ал?ан білімін практиакалы? жа?-дайда тиімді пайдалана алатындай негізгі ??зыреттіліктерді сі?іруі керек.
Олар:
-бас?арушылы? /проблеманы шешу ?абілеті/;
-а?паратты? /?з бетінше а?параттар к?здері ар?ылы ?немі білімін к?теріп отыруы, сол ар?ылы танымды? ?абілетін ?штау/;
-коммуникативтік /?аза? ,орыс ,а?ылшын тілінде ауызша ,жазбаша ?арым-?атынас жасау;
-?леуметтік /?о?амда, ?з ?мір с?рген ортада іс-?рекет жасай алу ?абілеті/;
-т?л?алы? / ?зін жеке т?л?а ретінде ?алыптастыру?а, , ?ажетті білім, білік, да?дыларды игеру, болаша?та ?зі та?да?ан к?сібін ?зі аны?тау, оны? ?иын-шылы?ы мен к?рделілігіне т?зімді болу/;
-азаматты? /?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рі,тарихы, м?дениеті, діні мен тілін тере? ме?геріп, ?аза?станны? ?сіп ?ркендеуі жолында?ы азаматты? парызын т?сінуі/
-технологиялы? / а?паратты? технологияларды, білім беру технологияларды сауатты пайдалану/;
О?ушы осы атал?ан негізгі ??зыреттіліктермен ?атар п?ндік ??зырет-тіліктерді /?р п?нні? мазм?ны ар?ылы/ ме?геруі тиіс.
Елбасы Н. Назарбаев о?улы? м?селесіне де ерекше то?тал?ан болатын. О?улы?ты? ма?саты, міндеті, мазм?ны ,??рылымы функционалды? сауатты-лы?ты? ??зыреттілігіне сай жазылуы тиіс.
?лтты? жоспарда к?рсетілген функционалды? сауаттылы?ты? екінші механизмі-о?у н?тижелеріні? ба?алау ж?йесін ?згерту. /?азіргі біз ?олданып отыр?ан ж?йеде 5, 4 ж?не 3 деген ба?аларды не ?шін ?ою?а бола-тыны на?ты аны?талма?ан / Ба?алау ж?йесі функционалды? сауаттылы?та сырттай ба?алау ж?не іштей ба?алау болып б?лінеді. Іштей ба?алау- о?у п?ні бойынша о?ыту сапасын диагностикалау. Ал сырттай ба?алау- ?рбір де?гейді ая?тау бойынша білім алушыны? о?у жетістіктеріні? н?тижелері /?БТ,ОЖСБ-ВОУД/. Сондай-а? халы?аралы? /TIMSS , PISA ж?не PIRLS/ зерттеулерге ?атысуы . Білім алушыларды? ?зін-?зі ба?алауы ?зін-?зі ?йымдастыру ж?не ?зін-?зі жетілдіру ?шін жеке жетістіктерін ба?алау ар?ылы ж?зеге асырылады.Критериялы? ба?алау ж?йесі енгізілетін болады.
Функционалды? сауаттылы?ты? ?шінші механизмі-ата-аналарды? балаларды о?ыту мен т?рбиелеуге белсенді ?атысуын ?амтамасыз ету.Ата-ананы? борышы бала бойына жас кезінен адами ??ндылы?тарын дарытып, саналы ?мір с?руге баулу. Ата-ана баласыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ?шін м??алімдерімен ты?ыз байланыс жасау керек. Ата-ана баласыны? ерекше ?асиетін тану, т?сініп ?ол ?шін беру, оларды? ?абілетін дамыту, бойына рухани ??ндылы?тарды ?алыптастыру, жа?ымсыз мінез-??лы?, ?деттрден арылту?а к?мек беруі керек. Ата-ананы? бойында да фукционалды? сауаттылы? болуы тиіс.
Б?л ?шін мемлекет жа?а ?дістемені ?зірлеуге кірісті. Осы ?дістемені? негізінде ата-аналар?а арнал?ан семинарлар мен тренингтер ?ткізіледі. Атал?ан ж?мыс?а ?кіметтік емес ?йымдар (?Е?) ж?не азаматты? ?ауымдасты?ты? бас?а да секторлары белсенді тартылады.
Т?ртінші механизм-?осымша білім беру ж?йесін дамыту. ?лтты? жоспарда о?ушылар сарайы,музыка мектептері,жас техниктер мен натура-листер станциялары ж?мыстарын т?бегейлі ?згерту ?арастырыл?ан. ?аза?станны? тарихында ал?аш рет атал?ан ?йымдарды? материалды? техникалы? базасы жа?артылатын болады.О?ытуды? жа?а технологиялары мен интерактивтік, инновациялы? формалары енгізілетін болады. Олар: балалар интерактивті парктері (?ылыми ?алалар), технопарктер, балалар м?ражайлары, ?ылыми ?йірмелер ж?не т.б Б?л – шы?армашылы? пен инновация?а деген ?ызы?ушылы?ты арттырады. М?ндай о?ыту ж?йесі баланы? санасына ?леуметтік т?рмысына, т??іректегі ?лемге тере? к?збен ?арап ?йреніп, жолы?атын ?иын м?селелерді о?ай шешетін болады. Б?рын?ыдай мектептен шы??ан со? бала ?йренген білімін ?мытып ?алмайды, ?айта ?мірде пайдаланатын болады.
?лтты? жоспарды іске асыруды? к?тілетін н?тижелері:
?лтты? жоспарды орындауды? н?тижесінде 2017 жыл?а ?арай ?аза?станды? мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ?шін мынадай жа?дайлар жасалатын болады:
1. ?ылыми-зерттеу жа?ынан ?амтамасыз етеді.
2. Білім беру мазм?нын жа?артады.
3. О?у-?дістемелікпен ?амтамасыз етеді.
4. Мектеп о?ушыларыны? білім сапасын ба?алау ж?не о?ан мониторинг ж?ргізу
ж?йесі енгізіледі.
5. Материалды?-техникалы? базасы жа?артылып, ны?айтылады.
Жалпы ал?анда, ?лтты? жоспарды ж?йелі ж?не одан ?рі іске асыру ?аза?станны? ?лтты? білім беру ж?йесіні? б?секеге ?абілеттілігін ж?не функциялы? сауаттылы?ын дамуына м?мкіндік береді. Жалпы білім беретін орта мектептердегі ??зіретті т?л?аны ?алыптастыруда тіл п?ндеріні? орны ерекше болып келеді. Б?л орыс мектептердегі «?аза? тілі» п?ніне де тікелей ?атысты. ?йткені мемлекеттік тіл ретінде о?ытылатын о?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын ?алыптастыру ?Р «Білім туралы», «Тіл туралы» За?дарыны? ж?зеге асуыны? басты шарты болып саналады. Фукционалды? сауаттылы?ты ?алыптастыру ?шін ?зге тілді мектептердегі «?аза? тілі» п?нін о?ытуды? ?дістеме негіздерді ?айта ?арастырып, білім беру ж?йесіне ?згерістер енгізіледі.
Баяндамамны? со?ында ?аза? тілі п?нінен о?ушыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту м?селесіне мынандай т?жырымдарманы ?сыну?а болады:
1.О?ушыларды бірінші саба?тан бастап с?йлесім ?рекетіні? т?рлерін (айтылым, жазылым, ты?далым, о?ылым, тілдесім) ме?герте білу
2. О?ушыларды? ал?ан білімдерін ?мірде, кез-келген жа?дайда, ?леуметтік ортада ?олдана алу?а ?йрету;
3.Мемлекеттік тілде ауызша,жазбаша ?арым-?атынас жасау;
4.?леуметтік талаптарына сай келу ?шін о?ушыны? а?паратты? технологияларды ?олдану ж?не проблемаларды? шешімін таба алу?а ?йрету;
5. О?ушыларды? ?згермелі ?мірге бейімделуіне ?йрету ;
6. О?ушыларды? жеке бас ?абілеттерін дамытуы;
7.О?ушыларды? ?леуметтік-м?дени да?дыларын дамытуы ;
8. ?аза? хал?ыны? салт –д?ст?рі, м?дениеті, тарихын т?сіну ж?не ??рметтеуге баулу.