Ж?сіп Баласа??ни "??тты білік" дастаны

ЖҮСІП БАЛАСАҒҰНИ

«ҚҰТТЫ БІЛІК» ДАСТАНЫ

(VIII сынып)

Сабақтың мақсаты:білімділік-Жүсіп Баласағұнидің өмірі,шығырмашы-

ығы,«Құтты білік» кітабының негізгі тақырыбы,идеясы,мемлекеттік адамның

кемелдену жолдарының қағидалары туралы Ахмет Иассауи,Абай шығарма-

ларымен үндестігін түсіндіру;тәрбиелік-оқушыларды адамгершілдікке,сана-

лы білім алуға,имандылыққа,жамандылықтан аулақ болуға,ақылды,әділ,қа-

нағатшыл болуға тәрбиелеу;дамытушылық-сұрақтар,тапсырмалар,ізденіс-

терге негізделген жұмыс түрлерін өз бетімен орындауға дағдыландыру,бірін-

бірі тыңдау,сыпйы және сенімді,әдеби тілде сөйлеуге үйрету.

Сабақтың түрі:жаңа білім беру сабағы,өткенді қорытындылау сабағы.

Әдісі:түсіндіру,сұрақ-жауап,«бақытты сәт» ойыны арқылы өткен сабақтарды

қорытындылау.

Көрнекілер:Баласағұн суреті,«Құтты білік» кітабы,кітап кейіпкерлеріне байланысты кесте,кеспе қағаздар.

Сабақтың барысы.I.Ұйымдастыру кезеңі.

II.Өткенді еске түсіру.

Ежелгі дәуір әдебиеті бойынша қайталау сұрақтары беріледі.

«Бақытты сәт» ойыны бойынша сұрақтарға жауап береді.Сынып үш топқа

бөдінеді.

1.Түрік қағанаты,оғыз дәуіріндегі әдебиет(Y-IXғ)

2.Ислам дәуіріндегі әдебиет(IX-XIIғ)

3.Алтын Орда дәуіріндегі әдебиет(ХІІІ-ХІҮғ)

Сұрақтар деңгейленіп беріледі.Үш қатардан,алты бөліктен тұратын қызыл,

көк,сары бояулармен бөлінген кестеге сұрақтар деңгейленіп орналастырыла-

ды.Үш топ кубикті лақтырып (ол да қызыл,көк,сары бояулармен қабырғалы

боялған),тиісті сұрақтарын алып,өз тобының оқушыларымен ақылдасып,сұ-

рақтарға жауап береді.Келесі топ сұрақ жауаптарын тыңдап отырып,дұрыс

емес жауаптарға дұрысын айтып отырады.Әрбір дұрыс жауапқа қызыл,көк,

сары белгілер беріліп отырады.Ойын соңында алған белгілер отырады.Ойын соңында ал-

ған белгілер саны шығарылып,көк белгі алған топ жеңіске жетеді.

Түрік қағанаты,оғыз дәуіріндегі әдебиет(Ү-ІҮғ)

1.Алып Ер-Тұңға кім?

Оның түркі тарихындағы рөлі «Жоқтауда» қалай көрінеді?(сары)

2.Түркі қағанаты қашан құрылды?Оны кім басқарды?Кімнің тұсында түркі қағанаты

ыырап кетті?(сары)

3.«Орхон ескеркіштеріне» қандай жырлар жатады?(көк)

4.Қорқыт ата қай ғасырда өмір сүрген?(көк)Ол кім болған?Қорқыт өлмеудің жолын тап-

ты ма?

5.«Орхон ескеркіштерінің» негізгі тақырыбы нендей?Осы жырларды жазған кісі кім?

6.Білге қаған,Тоңұқұқ,Күлтегін кімдер?

Ислам дәуіріндегі әдебиет

1.Әл-Фараби кім?

2.Ахмет Иассауи ұстаздары кімдер?Олар нені жырлады?

3.Ахмет Иасауидің Абаймен үндестігі.

4.Махмұт Қашұари кім?Ғылымның қандай саласымен айналысқан?

5.Махмұт Қашқари еңбегінің қазіргі күнде құндылығы неде?

6.Осы үш ел тұсында қандай болды?

Алтын Орда дәуіріндегі әдебиет(ХІІ-ХІҮғ)

1.Алтын Орда мемлекеті қашан құрылды?

2.Осы дәуірде өмір сүрген ата-бабаларымыздың қандай шығармаларын білесіздер?

3.Рабғұзи кім?Кітабы не жайында?

4.Сәйф Сараи кім?Қандай еңбегі бар?Еңбегі не жайында?

5.Миф деген не?

6.Сәйф Сараи еңбегінен мысал келтір?

ІІІ.Жаңа сабақтың жүрісі(мұғалімнің түсіндірілуі).

1.Жүсіп Баласағұни өмірі мен шығармашылығы.

Жүсіп Баласағұни-ХІ ғасырдың аса көрнекті ақыны,есімі күллі шығыс елдеріне мәшһүр

болған аса көрнекті ойшыл,энциклопедист ғалым,белгілі қоғам қайраткері.Жүсіп Баласа-

ғұни-Талас,Шу бойындағы Баласағұн қаласында туып өскен.

2.Жүсіп Баласағұнидің «Құтты Білік» кітабы.

Баласағұн-көрікті тас қала деген ұғымды береді.1911 ж Қазан қаласында басылып шық-

қан Құрманғали Халидовтың «Тауарих Хамса» атты кітабында айтылған.Осыдан Жүсіп

Баласағүни деп аталып кеткен.Бұл қала сол кездердегі Қарахан мемлекетінің астанасы,

әкімшілік және сауда-саттық орталығы болған.Жүсіптің әкесі өнер иесі,күйші-музыкант

екен.Ол Қарахан мемлекетінің қожасы Бщғраханға қызмет еткен.Жүсіп талантты өнерпаз

әкесінің тәлімін алып өскен.Жасынан зерделігімен көзге түсіп,сарай қожаларының көңі-

лін аударған.Шығыс Түркістан,Қашқар,Баласағұн,Жетісу өлкелерін билеп тұрған Боғра-

хан Жүсіптен мол үмітті болып,оны баулыған.Жүсіп кезіндегі атақты деген білім ордала-

рында болып,көп тілдерді үйреніп,тез жетілген.Әділет жолын іздеген жігерлі жас әдебиет

пен ғылым салаларын жете меңгерген.Жүсіп өз кезінің білімді адамы саналған.Ол жасы-

нан оқып,түркі тілдеріне қоса парсы,араб,қытай тілдерін жақсы білген.Сол кез әдебиеті-

нен ,тарихынан,астрономиясынан,геометриясынан, т.б. ғылымдарынан мағлұмат алған.Бі-

лім мен өнер жолын қуған Жүсіптің дүние,дәулетпен ісі болмай,парасатты өмір сүрген.

3,«Ққтты Білік»-барлық түркі халықтарының орта ғасырлық зор туындысы.Ол 85 тарау,

6500 бәйіттен тұрады.Бұл еңбегін ол Боғраханға тарту нетті.Ол «Хас Хажиб» деген(басшы

,кеңесші,ақылшы) атақ алды.

«Құтты Біліктің» мазмұны ақылға,парасатқа толы,бұл кітаптың дана жолдарын оқыған

адамдар ақыл-ойға кеңеледі,жетіле түседі.

4.Кітапқа негіз болған 4 асыл қасиеттер.

1-Күнтуды-Әділет (елбасы бек болған).Даңқы дүйім жұртқа тараған,халықтың құты,па-

расаты,білімді адал билеуші болған.

2-Айтолды-Бақыт (уәзір дәрежесінде танытты).Көңілі зерек,аөылды жігіт.

3-Өгдүлміш-Ақыл (уәзір баласы).Әке жолын қуған ақылды бала.

4-Өдғұрмыш-Қанағат (молшылық.,уәзірдің інісі,Өгдүлміштің ағасы).

Поэма диалогқа қосылған.Әңгіме осы төрт кейіпкердің сұрақ-жауаптапры арқылы дами-

ды.Кітапты ақыл-өсиет,уағыз-өнеге түрінде жазған.Бұл кітапта сонымен қатар Кемел мем-

лекеттің сипаты баяндалады.Кемел мемлекетте өмір сүретін адам да кемелдену жолын із-

деу керек.Адам баласының қадір-қасиеті білім мен ақылда болатынын айтып,дүниеқоңыз-

дықтан,жамандықтан аулақ болуға шақырады.

1)Тақтада «Құтты Білік» дастаны бойынша кесте ілінеді.

2)«Құтты Біліктен» үзінді мәнерлеп оқу.

3)Оқушылар көмегімен үзіндінің мазмұнына байланысты жоспар құрылады.

1.Қашық болар 5 нәрсе.

А)Ұшқалақтық

Ә)Сараңдық

Б)Ашу

В)надандық

Г)өтірік

2.Екі түрлі достық 1)адал достық 2)арам достық

3.Ақыл,білім тілмашы-тіл

А)өнер алды қызыл тіл

Б)басқа пәле тілден

4.«Құтты Білік» кітабындағы төрт кейіпкерге оқушылар ой-толғау жазады.

ІV.Бекіту сұрақтары

1-Баласағұнидің «Құтты Білік» кітабы не туралы?

2-Кітаптың кейіпкерлері кімдер?

3-баласағұнидыңм ойынша шын дос кім?

4-Тідің пайдасы мен зияны туралы не айтылған?

5-Жүсіп Баласағұнидің ойы Абаймен үндеседі ме?

V.Қорытындылау.

Мұғалім сөзі:-Баласағұн «Кітапқа негіз болған төрт асыл қасиеттер:біріншісі-әділет,екін-

шісі-бақыт,үшіншісі-ақыл,төртіншісі-қанағат.Бұлардың әрқайсысын ер деп атадым.Әділет-

тілікті «Күнтуды» басшы еттім.Бақытты мен айтолды деп атап,уәзір дәрежесінде таныттым.

Ақылды Өгдүлміш деп атап,оны уәзірдің інісі тұттым.осы төрт ер өзара әңгімелеседі, бірі-не-бірі сұрау қойып,жауап береді,Осы төрт ерді тұлға ретінде қабылдадаған зерек оқушыларымның жаны жадырасын,жүрегіне жылу берсін,олар өзінің мүсәпір

шығарусын есіне алсын...» деген екен.Олай болса осы төрт асыл қасиет біздің санамызға

мәңгі сіңіп,ақ жолдан айнымайық,құрметті менің шәкірттерім».

ҮІ.Оқушыларды бағалау.

ҮІІ.Үйге тапсырма:1)Баласағұн өмірі,шығармашылығы;2)төрт кейіпкерге байланысты ма-

қал-мәтелдер жаттау;3)достық туралы шығарма жазу.