Зат есім. Имя существительное.The Noun

Сыныбы: 6 «Ә» Күні:20.10.2015жыл
Сабақтың тақырыбы: Сөз таптары. Зат есім.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға сөз таптары, оның ішінде зат есім, зат есімнің жалпы есім, жалқы есім түрлері туралы тереңірек білім беру.
Дамытушылық: Сөз таптары бойынша бастауыш сыныптарда меңгерген білімдеріне сүйене отырып, зат есім туралы түсініктерін дамыту; сауатты жазу, оқу дағдыларын жетілдіру; оқушылардың белсенді ойлау қызметтерін жандандыру.
Тәрбиелік: қазақ тілінің морфологиялық заңдылықтарын түсіндіре отырып, тілдік - эстетикалық сезімдеріне тәрбиелеу, адамдық қасиеттерін дамыту.

Күтілетін нәтиже: оқушылар зат есімнің грамматикалық категориялары туралы толық меңгереді, сөйлем арасындағы зат есімдерді сұрақ қою арқылы бірден таба алады.
Пәнаралық байланыс: орыс тілі, ағылшын тілі
Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы.
Әдісі: түсіндіру, ізденіс, сұрақ - жауап, талдау.
Көрнекіліктер: слайдтар, сызба - нұсқа, тақырыпқа арналған кесте - плакат, оқулық
Сабақтың өту барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі

*оқушыларды түгендеу;
*оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі.

• Сәлеметсіздер ме, оқушылар! Сіздермен бүгін тікелей эфирде жұмыс жасаймыз. Мектебімізде 21 қыркүйектен бастап Қазақстан халқының Тілдер фестивалі аясында үш тілде сыныптан тыс іс-шаралар өткізіліп, ашық сабақтар жүргізілуде. Бүгінгі таңда көп тілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік. Үш тілде оқыту – заман талабы десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілді меңгерген, әлеуметтік және кәсіптік бағдарға қабілетті, мәдениетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: “Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі” деген болатын. Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді» - деген ескерту айтқан болатын.

Бүгінгі айдарымызда «Сөз таптары. Зат есім» тақырыбында сөз қозғаймыз.

Тіл білімінің бір саласы – морфология. Морфология (гр. morf — түр, тұлға, logos — сөз, ілім) — дербес сөздердің грамматикалық мағыналарын тексеретін, грамматикалық сөз тұлғалардың қызметі мен қалыптасу, даму заңдылықтарын зерттейтін тіл ғылымының бір сапасы. 

Морфологияның зерттеу нысандары және олардың байланысы

Сөз таптары:

Сөз топтары:

Сөз құрамы:

Зат есім

Сын есім

Сан есім

Есімдік

Етістік

Үстеу

Еліктеу

Шылау

Одағай

Атауыш

Көмекші

Одағай

Түбір

Қосымша

Сөздер мағынасына, сөйлемде атқаратын қызметіне , сұрағына және түрлену жолдарына қарай 9 сөз табына бөлінеді екен. «Сөз таптары» деген терминді қазақ тіл білімінің негізін қалаған А.Байтұрсынұлы енгізген. .

Еліктеу сөздер қазақ тілінде бөлек сөз табы болса, орыс тілінде одағайлардың құрамына кіреді. Қазақ тілінде предлог жоқ, союз, частицы орыс тілінде бөлек сөз таптары, ал қазақ тілінде олар шылау сөз табына біріктіріледі.

Сөз таптары неге зат есімнен басталады? Өйткені адам баласы алдымен затты таниды, содан соң ғана оның сынын, санын, іс-қимыл мен әрекетін біледі.

Заттың атын білдіріп, кім? Не? деген сұраққа жауап беретін сөздер зат есім деп аталады. Мысалы: әке (кім?), тау (не?), Оқушы ( кім?), іні (кім?) Зат есім жалпы есім және жалқы есім болып екіге бөлінеді. Біркелкі заттардың жалпы атауын жалпы есім дейді. Заттардың ішінде бір түрінің өзіне ғана қойылған аты жалқы есім деп аталады. Мысалы: кісі, адам деген жалпы атаулыға тән болса, Байжан, Гүлнар деген сөздер жалпыға емес, жеке кісіге ғана қойылған. Жалқы есім, әдетте, жеке кісінің аты-жөні, мемлекет, республика, облыс, аудан, қала, көше, ұйым, мекеме, т. б. жеке аттары, географиялық атаулар, әр түрлі шығарма аттары, мал, құс, хайуанаттарға арнайы қойылған аттар болып келеді. Жалқы есімдер бас әріптен басталып жазылады.

1-нұсқа: Ақын – жазушылар:

2-нұсқа: Қазақстан қалалары

3-нұсқа: тау, өзен, көл атаулары:

4-нұсқа: Газет-журнал, шығарма:

5-нұсқа: Ән-күй:

6-нұсқа: Жылқыға, сиырға, түйеге, итке қойылатын аттар:

1. Мұхтар Әуезов, Абай Құнанбайұлы.
   2. Мемлекет, республика, облыс, аудан, қала, ауыл атаулары: Азия, Қазақстан, Қарағанды, Қазыбек би, Жезқазған, Ақтоғай;
   3. Мекеме, зауыт, фабрика, ұжым атаулары: Ақтұмсық, «Қарағанды кәмпиттері» фабрикасы, «Доскей» ұжымы
   4. Жер, су атаулары: Ақтоғай, Тоқырауын өзені
   5. Газет - журнал, кітап, ән, күй, шығарма: «Кәусар» газеті, «Мың бір түн», «Ақ маржан» әні, «Балбырауын» күйі, «Абай жолы»
   6. Жылқыға, сиырға, түйеге, итке қойылатын аттар: Құлагер, Тайбурыл, Манька, Желмая, Ақтөс, Алабай т. б.

1-ҚАТАР ОМАРТАШЫ

1. Құрамына қарай: ОМАРТА+ШЫ

2. Тұлғасына қарай: ТУЫНДЫ

3. Құрылысына қарай: ДАРА

4. Лексикалық мағынасы: БЕЛГІЛІ БІР КӘСІП ИЕСІ

5. Грамматикалық мағынасы: ЗАТ ЕСІМ

6. Сұрағы КІМ?

7. Мағынасына қарай: ЖАЛПЫ, ДЕРЕКТІ, ЖАНДЫ

2-ҚАТАР ҰРПАҚҚА

1. АЙТЫЛУ, ЖАСАЛУ, ЖАЗЫЛУ ЖОЛДАРЫНА ҚАРАЙ

ЖУАН БУЫНДЫ СӨЗ

1. БУЫН ТҮРЛЕРІ

ҰР-ТҰЙЫҚ БУЫН

ПАҚ-БІТЕУ БУЫН

ҚА-АШЫҚ БУЫН

1. ТАСЫМАЛ

ҰР-ПАҚҚА, ҰРПАҚ-ҚА

1. ЕКПІН

ҰРПАҚҚА

3-ҚАТАР

ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ

Тілдің қатысына қарай: 5жуан (о,ы,ұ,а,а)

Жақтың қатысына қарай: 3ашық (а,а, о)

2 қысаң (ұ,ы)

Ерін мен езудің қатысына қарай: еріндік 2(о,ұ), езулік (а,а,ы)

Үн мен салдырдың қатысына қарай: қатаң (т,қ,қ)+ ұяң (ғ,з)+ үнді (л,м)

• Рахмет, оқушылар!

• Рая, Сарбаевна, каких спортивных побед достигли наши казахстанские спортсмены?

• Тема урока: Морфология. Имя существительное

• Цель урока: обобщение знаний о морфологии,об имени существительном.

• Задачи урока: повторить изученный материал по теме «Морфология». «Имя существительное»;

• обобщить знания об имени существительном; совершенствовать умение распознавать имена существительные, определять их род, число, падеж; развивать умение работать самостоятельно творческие задания, развивать соревновательный дух; расширять словарный запас учеников, развивать  мышление, внимание учащихся; воспитывать у учащихся чувства позитивной оценки и самооценки, чувства взаимопомощи, дружбы; воспитывать любовь и интерес к видам спорта, чувство взаимовыручки, веру в себя.

• Учитель.Сегодня мы  все свои знания и победы посвятим в честь поддержки казахстанских спортсменов и узнаём много нового о наших спортсменах.

• Откройте свои тетради, запишите сегодняшнее число, Классная работа и тему нашего урока: «Морфология». Имя существительное

• Но чтобы в пути у нас не возникало проблем есть несколько правил:

• Отвечая на вопросы, поднимать руку.

• Не выкрикивать.

• Не мешать другим отвечать на вопросы.

• Морфология. Имя существительное

• Учитель. «О спорт! Ты наслаждение! Ты верный неизменный спутник жизни», – так начинается произведение Пьера де Кубертена. Пусть не каждый из вас станет спортсменом, но занятия физкультурой укрепят и надолго сохранят ваше здоровье.

• - Итак начинаем первый тур. Я попросила вас распределиться на три команды и придумать названия. Итак, первая команда называется (ученики отвечают) «Чемпион», а вторая – «Лучший спортсмен», третья «Лучший игрок» Пожелаю всем удачи и побед.

• 1.тур Первый тур проверит не только знания, но и скорость выполнения.

• Блиц опрос

• 1. Что изучает морфология?

• 2.На какие группы делятся части речи?
  3. Сколько частей речи в русском языке? а в казахском языке?

• 4.Назовите самостоятельные части речи

• 5.Назовите служебные части речи

• 6.Что обозначает имя существительное?

• 7. На какие вопросы отвечает имя существительное ? Какой вопрос ставятся в казахском языке к названиям животных, птиц и зверей?

• 8. На какие группы распределяются имена существительные?

• 9. Какие роды имеет имя существительное? а в казахском языке?

• 10. Сколько падежей имеет имя существительное? а в казахском языке?

• 

• 

• 2 тур. А сейчас любимый вами этап соревнования.

• "Кто быстрее” (при итоге учитывать не только время исполнения, но и правильность ответов)

• (Запись под диктовку у доски и в тетради по одному из команд).

• 1 команда « Чемпион».

• Задание. Сделать морфологический разбор слова.

• Путь к силе³, выносливости, ловкости один — через физкультуру и спорт.

• 2 команда «Лучший спортсмен» .

• Задание. Просклонять имя существительное сила.

• Бегуны не останавливаются. Приходит второе дыхание, силы восстанавливаются, упражнение продолжается.

• 

• 3 команда «Лучший игрок»

• Задание. Сделайте морфемный разбор слов сильные, работе.

• Сильные² руки, выносливое сердце, ловкие движения нужны при любой работе².

• Олимпийские принципы призывают нас заботиться о своем здоровье. Какие правила при этом необходимо выполнять? О них очень хорошо сказал в своей книге основатель олимпийского движения:
  1. Чистый воздух и солнечный свет.
  2. Употребление только свежих, полезных и жизненно важных продуктов.

• 3. Умеренность в питании.
  4.Ежедневные пешие прогулки, невзирая на погоду.
  5.Регулярные физические нагрузки.
  6. Соблюдение режима труда и отдыха, глубокий, продолжительный сон.
  7. Единство тела, разума и духа.
  Будьте здоровы и сильны! Стремитесь к Олимпийским вершинам!

• Что это? Флаг

• — А вы знаете, почему олимпийский флаг белого цвета?

• 

• — Я вам расскажу, а вы запоминайте: олимпийский флаг белого цвета потому, что он обозначает дружбу всех народов мира, а кольца это символы континентов, а каких, вы узнаете, выполнив задание. У нас с вами есть желтое кольцо — это символ континента Азии.

• 

• 3.тур. Продолжаем третий тур и мы приближаемся ко IIІ рубежу. «Быстрые,ловкие,смелые». Отвечать быстро и правильно.

• 1 команда « Чемпион».

• Задание. Прочитайте текст и устно назовите только имена собственные. (фронтальная проверка) Что они обозначают? Как пишутся? устно.

• Бокс

•  Капитан сборной Казахстана Данияр Елеусинов вышел в финал чемпионата мира по боксу, который проходит в Дохе (Катар). Казахстанский боксер в полуфинале взял верх над Парвизом Багировым из Азербайджана. Данияр Елеусинов завоевал и олимпийскую лицензию. Позднее свой полуфинальный поединок проведет еще один представитель Казахстана Иван Дычко.

• Хоккей

• Тренер "Барыса" остался доволен игрой своих хоккейстов в матче с "Адмиралом"."Барыс", наконец, сыграл как единая команда. Напомним, "Барыс" победил "Адмирал" со счетом 5:3. Матч против "Амура" команда проведет в Астане 14 октября. 

• Вывод –имена собственные пишу с большой буквы. Казахстан Данияр Елеусинов, Дохе (Катар), Парвиз Багиров,Азербайджан, Иван Дычко,"Барыс», Адмирал".""Амур".

• 

• 2 команда «Лучший спортсмен» .

• Задание. Прочитайте текст и устно назовите только имена собственные. (фронтальная проверка) Что они обозначают? Как пишутся? устно.

• Борьба

• Казахстанская спортсменка  Эльмира Сыздыкова  стала серебряным призером чемпионата Азии по борьбе. на Азиатских играх в южнокорейском Инчхоне. Татьяна Аманжол стала бронзовой призеркой соревнований по борьбе. В поединке за "бронзу" в весовой категории до 48 килограммов Татьяна Аманжол встречалась с Маливан Муангпор из Таиланда."Золото" континентального первенства выиграл борец вольного стиля Даулет Ниязбеков. Расул Калиев стал серебряным призером соревнований по вольной борьбе в весовой категории до 57 килограмм. Таким образом, в активе сборной Казахстана стало 37 медалей: девять золотых, десять серебряных и 18 бронзовых наград.

• Теннис

• Казахстанская теннисистка Ярослава Шведова вышла во второй круг турнира в Гонконге. На старте турнира казахстанская теннисистка в двух партиях переиграла Ярмилу Гайдосову из Австралии.

• Вывод –имена собственные пишу с большой буквы. Эльмира Сыздыкова, Азии, Азиатских, Инчхоне, Татьяна Аманжол, Маливан Муангпор, Таиланд, Даулет Ниязбеков. Расул Калиев, Казахстан, Ярослава Шведова, Гонконг, Ярмилу Гайдосов, Австралия.

• 3 команда «Лучший игрок»

• Задание. Прочитайте текст и устно назовите только имена собственные. (фронтальная проверка) Что они обозначают? Как пишутся? устно.

• Казакша курес Единоборства
  Сборная Казахстана стала победителем III Международного турнира по қазақ күресі "Евразия Барысы", приуроченному к празднованию 550-летия Казахского ханства. Турнир проходил в городе Тараз. В этом году приняли участие 56 балуанов из восьми стран, таких как Грузия, Кыргызстан, Монголия, Польша, Россия, Турция, Узбекистан и Казахстан.
  Муайтай (Тайский бокс)

• Казахстанскую федерацию отметили за заслуги в развитии муайтай.

• Федерация Казахстана по муайтай в лице президента Карима Масимова отмечена за развитие и пропаганду этого вида спорта на международной арене. Казахстану был вручен уникальный Кубок, не имеющий аналогов. Сборная Казахстана по муайтай выиграла 18 медалей на Чемпионате Мира в Таиланде.  Этот Кубок был вручен за большой вклад в развитие и пропаганду тайского бокса не только на территории республики Казахстан, но и по всему миру, - рассказал государственный тренер Республики Казахстан по муайтай  Кайрат Телеубаев

• Вывод –имена собственные пишу с большой буквы. Казахстан, Международный, Евразия Барысы, Тараз, Грузия, Кыргызстан, Монголия, Польша, Россия, Турция, Узбекистан, Казахстан, Карима Масимова, Чемпионат Мира, Таиланд, Республики Казахстан, Кайрат Телеубаев.

• Олимпийские кольца – это официальная эмблема олимпийских игр. Эмблема состоит из пяти соединенный между собой колец.

• Пять колец представляют пять частей света.

• Синее – Европа

• Черное – Африка

• Красное – Америка

• Желтое – Азия

• Зеленое – Австралия

• 

• Для того, чтобы стать сильными, вы тоже занимаетесь спортом. Многие наши школьники занимаются в спортивном комплексе «Казахстан» «Алатау» «Астана арена» «Алау» «Сарыарка» «Динамо» «Астана»

• Я поздравляю вас - вы стали чемпионами знания.

Good afternoon boys and girls! I am glad to see you! I hope everybody is ready to work! Let’s continue our lesson!

Warm up

What is the weather like today?

You are right. It is sunny and cold. Because it’s autumn now. But weather in our classroom is warm and sunny.

COUNTABLE and UNCOUNTABLE NOUNS

• A Tomato 1kg tomatoes SOME TOMATOES

• A Banana 5 bananas SOME BANANAS

• AN Egg 3 eggs SOME EGGS

• AN Apple 4 apples SOME APPLES

Countable nouns have singular and plural forms

You can use numbers in front of them

UNCOUNTABLE NOUNS

Uncountable nouns don’t have plurals

You can’t use numbers in front of them

You can’t use a or an

You can use quantity words .ex: a kg,a piece, a litre,

You can use containers: a carton of milk, a box of cereal

HOW MUCH?

Use it with uncountable nouns

How much sugar do you need?

A cup of sugar

I need some sugar

How much butter do you need?

A pack of butter

I need some butter

HOW MANY?

Use it with countable nouns

How many eggs do you need?

4 eggs

I need some eggs

How many oranges do you need?

2 oranges

I need some oranges

Do you want listen to music?

Ok, listen to song «Bright blue the sky»

Then you should write missing words

«Bright blue the sky»

Bright blue the_____,

_______up on high,

That was the little boy’s_______.

He drew for you,

Wrote for you, too,

Just to make clear

What he drew.

 

Refrain:

May there always be sunshine,

May there always be blue skies,

May there always be________,

May there always be me.

 

My little_______,

Listen, my friend,

Peace is a _______of the people.

__________old and young

Never have done

Singing the song

You have sung.

 

Refrain:

May there always be_________,

May there always be blue skies,

May there always be mummy,

May there always be me.

Ok! Good job.

Your hometask will be write an essay about “Friendship”

Thank you very much! Our lesson is over! See you soon!