Мевзу: Усеин Шамиль Тохтаргьазы. Шиириети.
«О недир?» шиири,
Макъсат: Муэллиф акъкъында малюмат берюв.
Шиирни анълайышлы ве ифадели окъумагъа огретюв. Шиирнинъ мевзусыны, гъае, композициясыны беян этюв, манасыны, дуйгъуларыны акс эткен сёзлерни айыфув, яш несильге окъувгъа, бильги ве илимге ынтылувны ашлав.
Дерснинъ чешити: Янъы бильги алув.
Донатма: УШ. Тохтаргъазынынъ сурети; язылгъан ибарелер.
Дерснинъ эпиграфы: «Бильги саиби билъгиге тоймаз».
(Аталар сёзю)
Дерснинъ кетишаты:
I. Тешкилий къысым
(оджанынъ бильги акъкъында талебелернен субети).
II. Эв вазифесиии сорав
Оджа: «Инанам - инанмайым» оюнындан файдаланып, талебелернинъ
«Халкъ агъыз яратыджылыгъы» мевзусы боюнджа бильгилерини тешкере.
1. Халкъ агъыз яратыджылыгьына фольклор дейлер. (Инанам)
2. Фольклор якъында пейда олды. (Инанмайым)
3. Халкъ агъыз яратыджылыгъы - ана тилимизнинъ хазинесидир.
(Инанам)
4. Халкъ йыфлары - миллетнинъ рухий байлыгьыдыр. (Инанам)
5. «Аман-амандегирменджи»;
«Къалайлы къазан» - бу айненнидир. (Инанмайым)
6. «Алмалыкъ. ал къылыч! Арадан сув, атлап кеч!
- Аи, дым терек, дым терек! Бизден сизге ким керек?
- Айше керек!»
Бу - тапмаджа. (Инанмайым)
1. «Бир далда эки къартал,
бири - къарт къартал.
Бири - яш къартал.
Яш къартал дал къакъар,
Къарт къартал дал тартар».
Бу - тезайтым. (Инанам)
8. «Алтын алма - алгьыш ал».
Бу саювдыр. (Инанмайым)
9. Халкъ масалларыны халкъ яраткъан, эдебий масалларны - муэллиф .
(Инанам)
III. Янъы мевзунынъ макъсады ве вазифелерини илян этюв
Оджа: Балалар, сиз мектепке не ичюн келесинъиз? (Бильги алмагьа).
Догъру. Бильги алмагьа. илимлерни огренмеге. (Бильги акъкъында аталар сёзлери талебелернен хатырлана, тахтада аталар сёзлери асыла). Инсанлар къадимий заманлардан башлап, илимге, бильгиге ынтылгъанлар. Бугунь биз балаларны окъувгъа чагьыфргъан шаирлеримизнинъ биринен танышаджакъмыз.
IV. Янъы мевзуны анълатув
Тахтада язылгъан: Усеин Шамиль Тохтаргъазы
1881-1913
«О недир?» шиири
1. Лугъат ишп. Сёзлернинъ изаатыны бермек:
чоджукълар; инсаннынъ кемалы; сеадет; махв оладжакъ; олды ибрет.
2. Оджа: Усеин Шамиль Тохтаргъазы - къырымтатар халкъынынъ белли шаири 1881 сенеси февраль 14 куню Къырымнынъ энъ дюльбер койлерининъ биринде, Коккозьде, койлю къорантасында догьды. Шамиль даа яш чагъында олгьанда, бабасы вефат эте, къоранталарынынъ алы агьыр ола. Шамиль эм чалыша, эм окъуй. Сонъра, 1892 сенеси кой медресесине кире. Шамиль тапкъан китапларындан, «Терджиман» газетасыны окъуп,
бильгисини арттыра эди. Он алты яшындан оджалыкъ япып башлады (Харджибие коюнде). Кой джемааты яш оджаны акъикъий хызмети ичюн урьмет эте, лякин зенгинлер. мырзалар фукъарелер бильгили олгъаныны истемей эдилер. Истидатлы оджаны озьлерине хызмет эттирмеге тырыша эдилер. Шамиль Тохтаргъазы эм бильгили оджа. эм истидатлы шайр эди, ве яшларны окъувгъа, бильги, илим алувгьа чагъыра эди. О, эмин эди — сербест , бахытлы яшайыш къурмакъ ичюн окъумыш, бильгили олмакъ керек.
3. Оджа «О недир?» шиирини ифадели окъуй ве изаатлай.
4. (Шайр акъкъында малюмат берювни девам эте): Халкъымызнынъ севимли шаири ве оджасы Шамиль Тохтаргъазы озюнинъ
къыскъа омюри ичинде чокъ эйи ишлер япты. пьеса, повесть, макъалелер язды. Озюнинъ шиирлеринде халкънынъ агьыр вазиети акъкъында язды, чар укюметине къаршы, сербестлик огьрунда курешке чагьырды. Шунынъ ичюн де душманлары чокъ эди.
1913 сенеси Усеин оджанынъ хызмет эткен коюнде буюк фаджиа олды - душманлар шаирни ольдюрдилер.
V. Пекитюв
1. Талебелер шиирни ифадели окъуйлар ве эр бир парчадан сонъ суаллернен ишлейлер.
— У.Ш. Тохтаргъазы окъувгъа насыл къыймет кесе?
— Инсангъа илим, окъув не бере?
— Не ичюн шаир балаларны окъувгъа. бильги алувгьа чагьыра?
— Сиз илимнинъ насыл енъишлери акъкъында икяе эте билесинъиз?
— Адамларнынъ омюри бахытлы. енгиль олмасына илим насыл хызмет эте?
Оджа:
2. Бу сатырларгъа бакъынъыз:
«О - окъувдыр ки, чоджукъларнынъ малыдыр,
О - илимдир ки, инсаннынъ кемалыдыр!»
— Манасыны насыл анълайсынъыз?
— Не ичюн шаир оларны сыкъ текрарлай?
3. Дерсимизнинъ цитатасы мевзугъа келишеми?
VI. Дерснинъ нетиджесини чыкъарув
Оджа: Бугунь биз аджайип инсан, истидатлы шаир ве бильгили оджа -
Усеин Шамиль Тохтаргьазынынъ омюри ве яратыджылыгъынен таныш олдыкъ. Буюген сайын. бу шайр акъкъында чокъча окъуп, чокъча билирсинъиз, ве онынъ хызметлерине даа да буюк къыймет кесерсинъиз. Онынъ зенгин яратыджылыгъы къырымтатар эдебиятынынъ алтын хазинесине кирди, онынъ яшларгъа берген насиатлары бугунь де озь эмиетини джоймады.
Бугунь биз таныш олгьан шаиримиз не акъкъында яза?
Шаирнинъ терджимеийалы устюнде, бильгисини арттыргъаны акъкъынды эссе язынъыз,
1. Халкъымызнынъ вазиети илимсиз агъыр оладжагъыны шаир насыл
сатырларда бильдире?
(«Онсуз миллет махв оладжакътыр, ниает; Онсуз адам нерее варса,
хорланыр »...).
2. Шаир насыл сатырларда илим зулума ер къалдырмайджагъына умют эте?
Эвге вазифе: Эвинъизде, мектепте. яшагъан еринъизде илимнинъ насыл эйи
нетиджелерини коресинъиз? Тизильген схеманы толдурынъыз.
илим
«О недир» шииринден бир парчаны эзберленъиз.
