Урок по казахскому языку: "С?йлем м?шелері. Бастауыш" (8 класс)

Класс: 8

Сабактың такырыбы: Сөйлем мүшелері. Бастауыш.

Сабактың мақсаты:

Білімділік: окушылардың тұрлаулы мүшелер жэне бастауыш туралы білімдерін еске түсіру. бастауыштың жасалу жолдарымен таныстыру, сөйлем мүшесіне талдай білуге үйрету;

Дамытушылық: жаттығуларды, тапсырмаларды орындата отырып, танымдық ізденушілік, есте сақтау, ойлау, шығармашылық кабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: қазақ тілін қүрметтеуге, өз тілін терең түсініп, дүрыс, жүйелі гүрде сөйлей білуге баулу.

Сабақтьң түрі: Жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың типі: Дәстүрлі сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: кеспе қағаздар, окулық, сызбалар.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрак-жауап, дэптермен жұмыс, жаттығу орындау; Сабақтың барысы:

І.ұйымдастыру

1. Үй тапсырмасын тексеру. Өткен сабағымызға қысқаша шолу

Ал, жақсы балалар, біз бүгін алдымен түрлаулы мүшелерді пысықтап, қайталап аламыз.

1. Сөйлем мүшелері дегеніміз не?

2. Сөйлем мүшесінің белгілері қандай?

3. Сөйлем мүшесі бола алмайтындар кайсылар?

4. Сөйлем мүшесі қүрамына қарай нешеге бөлінеді?

5. Тұрлаулы мүшелер дегеніміз не?

6. Тұрлаусыз мүшелер дегеніміз не?

1. Жаңасабақ

Сөйлем мүшелері атқаратын қызметіне қарай түрлаулы жэне тұрлаусыз мүшелер болып екіге бөлінетінін өткен сабақта айтқан болатынбыз. Біз бүгін түрлаулы сөйлем мүшесінің бірі бастауышка кеңінен тоқталамыз. Оның күрамына қарай түрлерімен, қай сөз таптарынан жасалатынын меңгереміз. Олай болса, бүгінгі күннің жадын жазып, тақырыпты жазып алайык.

Тұрлаулы мүше - сөйлем қүрауға негіз болатын бастауыш пен баяндауыш.

Бастауыш - сөйлемде айтылған ойдың иесі. сөйлемнің негізі, басты өзекті мүшесі.

Бастауыштар қүрылысына карай мынадай болып болып бөлінеді:

Құрылысына Сұрақтары: Кім? Не? Кімдер? Нелер? Кімім?

қарай Нем? Кімің?Нең?

Омар кырман басында жүр.

Дара Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін

Туган жерім - эйгілі Шалқар өңірі Күрделі Куле беру ыңғайсыз.

Үйірлі Жұмысы жоқтық аздырар адам баласын

- Енді, бастауыштың қай сөз таптарынан жасалатынына назар аударайық. Бастауыш бола гын

сөз таптары Сөйлемдер

Зат есім Абайлар Қарашокыға түс ауа жетті.

Есімдік Өзіміз де жүргелі отырмыз.

Сын есім Көп қорқытады, терец батырады.

Сан есім Берерменге бесеу көп.

Әке корген-оқ жонар,

Есімше Ана корген-тон пішер.

Түйық етістік Тыңдау - мәдениеттіліктің белгісі.

Одағай ' «Ә, құдай» — күйзелгеннің белгісі.

Үстеу Шапшац асықтырады, соңыра кешіктіреді.

Олай болса, бәріміз тақтаға караймыз. Мына сөйлемнен түрлаулы мүшені тауып көрейік:

• Шығысқа қарай беттеген үлкен кеме теңізді тіліп келеді.

Мұндағы, бастауыш - кеме, баяндауыш - тіліп келеді.

Ал,енді сол түрлаулы мүшелерді алып тастап оқып қарайық. Нені байқадық? - Айтатын ой аяқталды ма?

• Яғни, бұдан біз нені аңғардық? Бүгінгі тұрлаулы мүшелер сөйлем кұрауға негіз болады екен. Бұл тұрлаулы мүшелердің басты ерекшелігі.

Кітаптарымыздан ережені оқимыз. Бастауыштың ережесі оқылады.

Мысалы: Құнанбай да тысқа шықты. (Кім шықты?)

Бастауыш - Құнанбай, баяндауыш - шықты.

IV. Дәптермен жүмыс.

• Егер тақырыпты түсінген болсаңыздар, жаттығу жұмысын орындаймыз.

36 - жаттығу. Жазбаша орындалады.

Ауылдың маңы - терең сай. (күрделі)

Балалар шуы - ең тэтті шу. (күрделі)

Асық ойнаған - озар.

Доп ойнаған- тозар. (үйірлі)

Жығылған түра алады.(дара)

Алтау ала болса - ауыздағы кетеді,

Төртеу түгел болса - төбедегі келеді. (дара)

Оның айтып отырғаны - рас. (күрделі)

Ол озі - мықты. (күрделі).

37-жаттығу. Ауызша орындалады.

1. Уқарағай-зат есім.

2. Ол - есімдік.

3. Адамдар - зат есім.

4. Ол - есімдік

5. Жылқы - зат есім

6. Бұғылар. еліктер - зат есім.

7. Олар - зат есім «Ой шақыру»

1. Әкеңнің әкесі

2. Үшінші септік

3. Астананың рәмізі

4. Ен, жақын адам

5. «Ескі» сөзінін; синонимі

6. Қазақстан Республикасының үшінші астанасы

Енді бүгінгі сабағымызға байланысты тапсырмалар орындаймыз.

1 .Зат есім ………….. маған амандасты.

2. Есімдік Ертең ...............он үшке келеміз.

3. Сын есім .................- ісімен жақсы.

4. Сан есім ................. екіге де, үшке де бөлінеді.

5. Есімше ................... білер бір сөзді.

6. Түйық етістік .................. оңай, істеу киын.

7.Одағай ...................- жекіру одағайы.

Яғни, балалар байқап отырғанымыздай, бастауыш көбінесе зат есімнен жасалады екен.

1. Бекіту.

Сонымен, балалар, біз бастауыш дегенде нені айта аламыз?

Атау септігінде түрады.

Іс - окиғаның иесі болады. Кім? Не? Кімдер? Нелер?

Кімім? Нем? Кімің?Нең?

Бастауыш

Баяндауышпен қиыса Құрамына карай- дара, күрделі, үйірлі

байланысады болып бөлінеді.

Барлык сөз таптарынан жасалады.

1. Үйге тапсырма. Шығармашылық деңгейдегі тапсырманы орындау.

Сын есімді, сан есімді, есімшені, түйық етістікті, одағайды бастауыш етіп сөйлем қүрап келеміз.

1. Бағалау