Урок крымскотатарского языка "Сайыларныzнъ чешитлери. Сыра сайылары".

САЙЫЛАРНЫНЪ ЧЕШИТЛЕРИ.СЫРА САЙЫЛАРЫ

МЕВЗУ: Сайыларнынъ чешитлери. Сыра сайылары

Макъсат: сайылар акъкъында талабелернинъ бильгилерини пекитмек; сыра
сайылары акъкъында бильгилерини менимсетмек; сайыларны метинлерде, ну-
тукъта сечмеге ве къулланмагъа алыштырмакъ, талебелернинъ фикир этюв къа-
билиетлерини. нутукъларыны инкишаф этмек; къараманлыкъкъа севги, урьмет
ашламакъ.

Дерс донатылувы: «Джедвеллер», слайдлар такъдимнамеси, «Къараманлар»
стенди микрофон ве дидактик материаллар.

ДЕРС КЕТИШАТЫ

I. Тааджиплендирюв. «Сувдагъ сеси» газетасы корреспондентининъ келюви.

—      Селям алейкум, балалар, оджалар. Бугунь мен мектебинъизге интервью
алмагъа кельдим. Риджа этем, суаллериме джевап берсенъиз.

—      Оджам, озюнъизни танытынъыз. — (джевап)

Талебелерге суаллер:

—      Сиз биринджи сыныфкъа къачынджы йылда къабул олундынъыз?

—      Шимди къачынджы сыныфта окъуйсынъыз?

• Сыныфынъыз- да къач талебе бар?
•  Олардан къачы къыз, къачы огьлан?
•  Мектеп бинасы къач къатлы?
•  Сыныфынъыз мектепнинъ къачынджы къатында ерлешкен?
•  Мектебинъизде къач сыныф бар?
•  Мектебинъизде къач оджа чалыша?
•  Мектепте къач талебе окъуй?
•  Дерс саат къачта башлана?
•  Дерс къач дакъкъа ола?
•  Куньде сизде къач дерс ола?

Сагъ олунъыз!

II. СОРАВ

1.  Индивидуаль иш. Вазифе: джумлени синтактик  талиль этинъиз, сайыны тапып бельгиленъиз.

Иш бизни учь буюк кемликтен къуртара: джан сыкъысындан, бозукълыкътан, факъырлыкътан. (Вольтер)

1.  «Догъру-янълыш» (Оджа — талебе)

А) Сайылар предметнинъ микъдарыны, сайысыны я да сырасыны бильдирелер.     — Догъру,...

Б) Сайы — бу джумле азасы. — Янълыш,...

В) Сайы, адети узьре,сыфаткъа багълана. — Янълыш,..

Г) Сайы исимге багъланмаса, абстракт микъдарны ифаделей.

—   Догъру,..

Д) Сайылар маналарына коре: эсап, сыра, пай, тахминий олалар.

—   Догъру, ...

Е) Эсап сайылары, озь невбетинде, эки группагъа айырылалар:

микъдар ве тахминий. — Янълыш,...

3) Актуализация. Коллектив вазифени беджерюв  «СЕПЕТ»

Эвде сайылар къулланылгъан тапмаджалар, айтымлар язып кельдинъиз. Оларны сепетке джыяйыкъ. Сайыларны бельгилейик.

1.             Бир, эки, учь, дёрт, беш, алты, еди,

Бугунь бизим эвимизде мусафир олды кеди.

2.             Секиз, докъуз, он, он бир,

Къоян бугунь мусафир.

•     Бир, эки, учь - окъумасы кучь.

•     Бир - мектепке кир. Еди - емиш, секиз - семиз.

•     Эки секиз, бир докъуз, учь йигирми ве бир отуз. Бу къач этер? Тапынъыз.

•     Эки секиз - он алты, кене секиз эм алты, эки алты, бир секиз, бир
йигирми ве бир отуз. Бу къач этер? Тапынъыз.

•     Бир кичкене сары къарт,кийген тону беш-он къат. Кессенъ, козюнъ яшлана, аш ондан леззет ала. (Согъан)

•     Бардыр онынъ анасы ве секиз - он баласы. Къавий туткъан - йыкъылмаз. Онсыз дамгъа чыкъылмаз. (Мердивен)

•     Учь юз алтмыш сыгъырчыкъ, къыркъ секиз чиль.

Он эки турна, дёрт акъкъуш, ойлан да биль!

Он эки ай, дерт мевсим, къыркъ секиз джума,

Учь юз алтмыш кунь келе акъылыма. (Иыл, 48 афта, 4 мевсим, 12 ай)

III. ЯНЪЫ МЕВЗУНЫ МЕНИМСЕВ

Оджанынъ сёзю. Сыра сайылар (Мевзу ве макъсат)

1.   Сёзнинъ лугьатта анълатылувы (талебе окъуй: Сыра I-ряд; порядок,;
порядковый; он докъузынджы сыра, сыра номери. Амеллер сырасы - матем.
порядок действий. Сырасы кельди - настал подходящий момент; сырасы де-
гиль - неуместно; сыранен- вереницей. Сыра II - эскирген сёз.- парта; рале.)

1.  Козетюв. Джедвель

Ильки байлыкъ - джан сагълыкъ,

Экинджиси - тен сагълыкъ,

Учюнджиси - юрт сагълыкъ,

              Дёртюнджиси - акъ явлукъ. (девамы: бешинджи, алтынджы...)

Вазифе: сайыларны тапынъыз ве насыл суальге джевап бергенлерини айтынъыз. (Сыра сайылары эсап вакъытында предметнинъ сырадаки ерини косьтерелер).

1. Китап иле иш 305-иш. Биринджи джумлени язув.

Къардашым алтынджы сыныфта окъуй. (Синтактик талилъ )

1.  Сёзлер ичинде микъдар сайылар «сакълангъан». Тапынъыз.

Кучь, тон, бешик, къыркъмакъ, алтын, седие. (Носилки)

Учь - учюнджи              -юнджи

Он - онунджы                -унджы

Беш-- бешинджи           -инджи

Къыркъ - къыркъынджы  -ынджы
Алты - алтынджы       -нджы

Еди - единджи              -нджи

Сыра сайылар тизейик. Сыра сайылар насыл япылгъан?

(ялгъамалар иле) Хуляса чыкъарайыкъ.

5. «Ильмий  араштырув» 2 группа вазифе ала.

Сыра сайылар - ЮНДЖИ, -УНДЖЫ, - ИНДЖИ, -ЫНДЖЫ, -НДЖЫ, -НДЖИ ялгъамалар вастасынен пейда олалар. Суалъ: Не вакъыт ве насыл ялгъама къошула биле? Насыл къаиделерни козъде тутмакъ керек? (Къалынлыкъ ее инджелик, дудакълылыкъ, тутукъ ее созукъ арифлернинъ имлясы)

     6 Коллектив иш.

Стикерде язылгъан микъдар сайыгъа насыл ялгъама къошуладжагъыны козъде тутып, ялгъама тюбюнде ерлештиринъиз: алты, отуз эки, етмиш, он учъ, бинъ, юз, докъсан, къыркъ еди, он, элли беш, докъуз, отуз.

     7.Слайдларны козетюв. «Къараманлар»

Балалар, белли ки, 1944 сенеси апрель айында Ватанымыз Къырым немсе бас-

къынджыларындан азат олунды. Баскъынджыларгъа къаршы курешип, хал-
къымызнынъ огъул ве къызлары къараманлыкъ косътердилер. Шимди къара-
манлар акъкъында слайдлар корейик ве сайыларнынъ къулланувына дикъкъат
этейик. Талебелернинъ чыкъышы.

Аметхан Султан

Абдуреим Решидов
Сеитнафе Сеитвелиев
Абдул Тейфукъ
Сеит-Ибраим Мусаев

8. «Сенкан» тизюв
Мевзу : «Къараман»

IV Дерснинъ нетиджелери

«Микрофон» шеклинде дерс боюнджа талебелер бир-эки джумле тизе.

Оджа: Предметлер сайылыр. Къараманлыкънынъ сайысы ёкъ!

Таш-къая къум олур,

Голлерде сув битер.

Батырлыкъ йылдызы

Парылдар, сёнмез.

V. Эв вазифеси:

1. Шахсий вазифе (Къараманлар акъкъында чыкъыш )

2. «Къоранта» — инша (сайыларны къулланув)